Στέγαση δύο ταχυτήτων για τους πρόσφυγες

Η ανάληψη από το Τμήμα Πολεοδομίας της ευθύνης για την ανάπτυξη στεγαστικής πολιτικής υπέρ των εκτοπισθέντων είχε ως αποτέλεσμα την ιδεολογική στροφή στον σκοπό που εξυπηρετούσε η ανέγερση κτηρίων για τους πρόσφυγες.

Μετά τις πρώτες φάσεις ανέγερσης οικισμών και τη συμπλήρωση περίπου 10.000 κατοικιών, οι άμεσες στεγαστικές ανάγκες είχαν καλυφθεί. Μέχρι το 1981 υπολογίζεται από το τότε Υπουργείο Εσωτερικών ότι στεγάστηκαν σε κυβερνητικές κατοικίες περίπου 50.000 άτομα (ή 12.000 οικογένειες). Ο αριθμός είναι παρόμοιος με τον αριθμό των εκτοπισθέντων που είχε μετρήσει η Υπηρεσία Μερίμνης εφτά χρόνια προηγουμένως ως έχοντες άμεσης ανάγκης στέγης. Σε σύνολο περίπου 160.000 εκτοπισθέντων, περίπου το 1/3 εξασφαλίζει στέγη σε κυβερνητικούς οικισμούς.

Ήδη από τον Φεβρουάριο του 1977, ένα χρόνο μετά τη λειτουργία των πρώτων σχεδίων αυτοστέγασης, το Υπουργικό Συμβούλιο ανακοινώνει ότι παραμένουν αδιάθετα 1.300 οικόπεδα σε διάφορα χωριά. Χαρακτηριστικό της αλλαγής του κοινωνικού περιβάλλοντος πριν ακόμα από την έλευση της δεκαετίας του ’80 είναι πως το 1979 οι απεργίες αυξάνονται με υπερδιπλάσιες χαμένες μέρες σε σχέση με το 1978 (22.243 έναντι 9.169).

Πριν την παρέλευση δεκαετίας μετά το 1974, τα δεκάχρονα που μετρούνταν ως παιδιά προσφύγων από την Υπηρεσία Μερίμνης ήταν σε ηλικία πια που έφτιαχναν τις οικογένειές τους. Νέες στεγαστικές ανάγκες προέκυπταν και το Τμήμα Πολεοδομίας στόχευσε με την κάλυψη αυτών των αναγκών και στην εκπλήρωση μιας παρεμπίπτουσας πολεοδομικής πολιτικής. Ο επικεφαλής σχεδιασμού των κυβερνητικών οικισμών στο Τμήμα Πολεδομίας Ανδρέας Δαβερώνας θυμάται: «Χωροθετικά εν είμαστε ικανοποιημένοι διότι είχαμε εγκαταλείψει τις κεντρικές μας περιοχές. Προχωρήσαμε με κάποια ωραία προγράμματα. Το ένα ήταν ο Τακτακαλάς. Η περιοχή από το λουτρό της Ομερκιέ ώς την πράσινη γραμμή στον Άγιο Κασσιανό ήταν ερειπωμένη.

Τα σπίτια ήταν τα παλιά κατεδαφισμένα, υπήρχαν παραγκόβιοι, καμιά τριανταριά, αλλά είσιε φίδκια, ποντικούς. Βλέπαμε τούντο πρόβλημα εκεί, δεν μπορούσαμε να το αφήσουμε ανέγγιχτο. Με μια συνεργάτιδά μου, τη Μιρέττα Ιωαννίδου, ετοιμάσαμε έκθεση. Επήραμέν την στον Βενιαμίν (και του είπαμε) ’κύριε Βενιαμίν πρέπει να ενδυναμώσουμε την περιοχή γιατί εννά την χάσουμε’. Εντάξει λαλεί μου, κάμε μου έκθεση τι θα στοιχίσει. Πάω πίσω. Θωρεί. Λαλεί μου τούτα τα σπίθκια, εννά στοιχίσουν». Και πράγματι, οι ανακαινίσεις στον Τακτακαλά κοστίζουν 200 λίρες το τ.μ. το 1983. Εφτά χρόνια προηγουμένως, στο Τσακκιλερό έχτιζαν με 30 λίρες το τ.μ. και το μέγιστο κόστος κατασκευής κυβερνητικών κατοικιών στις αρχές του ’80 ήταν 90 λίρες ανά τ.μ. Στην αντίδραση του υπουργού Εσωτερικών Χρ. Βενιαμίν, ο κ. Δαβερώνας θυμάται να επιχειρηματολογεί πως έτσι θα προσελκυστεί κόσμος στον Τακτακαλά, δίνοντάς του «κάτι το ξεχωριστό, κάτι διαφορετικό από τους άλλους οικισμούς, τις άλλες περιοχές».

Για την αναπαλαίωση

Σύμφωνα με τον Ανδρέα Δαβερώνα, «κάθε σπίτι εξαναφέρναμεν το όπως ήταν. Τζιαι επιντώναμε στα κενά τζι άλλα σπίθκια. Είχαμε τζιαι πολύ πόλεμο που άλλους αρχιτέκτονες. Τζιαι που τον Λέλλο (το δημαρχείο), ο οποίος τελικά υιοθέτησε τις ίδιες αρχές στο μάστερ πλαν της Λευκωσίας. Τέλος πάντων εμείς προχωρήσαμε. Κάναμε τον Τακτακαλά φάση Ι, φάση ΙΙ, φάση ΙΙΙ. Έγινεν περιζήτητος. Άρκεψεν ο κόσμος να ενδιαφέρεται, να έρκεται, να ανοίγουν κέντρα. Σπείραμε τζιαμαί τον σπόρο για να αναζωογονηθεί μία ιστορική περιοχή. Απαλλοτριώναμε. Τζι’ εσιαίρουνταν (οι ιδιοκτήτες). Διότι ήταν άχρηστα. Άνευ αξίας. Μες στην εισβολή επιάνναν λεφτά». Αν γίνονταν απαλλοτριώσεις αυτό σημαίνει ότι κάποιοι από τους δικαιούχους κατέχουν σήμερα τίτλους ιδιοκτησίας για τις κατοικίες του Τακτακαλά, οι οποίες προφανώς τιμώνται σε εξαψήφιους αριθμούς, τη στιγμή που ένα δυάρι σε μιαν πολυκατοικία σε συνοικισμό έχει αξία πέριξ των 50.000 ευρώ (αναλόγως της περιοχής). Σημειώνεται, πάντως, ότι περίπου οι μισές περιουσίες στον Τακτακαλά, από όσες είχαν εγκαταλειφθεί στα επεισόδια του ’63, ανήκαν σε Τ/Κ.

«Απλότητα στην έκφραση» για την επόμενη γενιά προσφύγων

Ο κυβερνητικός οικισμός Τακτακαλά στάθηκε πρότυπο και για άλλες παρόμοιες αναπτύξεις που συνέβαλαν στην κυπριακή οικονομία και με άλλους τρόπους, πέραν της οικοδομικής ανάπτυξης. Ο Μούτταλος στην Πάφο είναι μια περιοχή επίσης τ/κ που αναβαθμίστηκε στα πρότυπα του Τακτακαλά. Το περιοδικό «Πολεοδομικά Θέματα» του Τμήματος Πολεοδομίας (τεύχη 19-20, Γενάρης-Δεκέμβρης 1987) αποτιμά ως εξής την προσπάθεια: «Mελετήθηκε και σχεδιάστηκε η ένταξη μικρών προσφυγικών οικισμών στις ευαίσθητες περιοχές των πυρήνων των ιστορικών κέντρων των πόλεων.

Ως πρώτη προσπάθεια στην κατεύθυνση αυτή αποτελεί η ανέγερση 50 ισόγειων και διώροφων μονάδων στην Παλιά Λευκωσία, που από το 1964 διχοτομημένη παραμένει στην αδράνεια, τον μαρασμό και την αποδιοργάνωση. Στην ευαίσθητη αυτή περιοχή με τον παραδοσιακό χαρακτήρα και την υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής, η στέγαση των νεαρών προσφυγικών οικογενειών αποσκοπεί ταυτόχρονα στην επαναφορά της ζωής και της ανάπτυξης γενικά. Τα σπίτια βασισμένα σε παραδοσιακά πρότυπα αισθητικής, λειτουργίας και κατασκευής, διατηρούν ταυτόχρονα μια απλότητα στην έκφραση, ενώ η βασική χωροδομή της παλιάς πόλης με τα στενά δρομάκια / πεζόδρομους και την πυκνή συνεχή δόμηση επαναδημιουργείται μέσα από τον σύγχρονο σχεδιασμό».

Λίγες σελίδες προηγουμένως, ο ίδιος συγγραφέας δεν περιγράφει τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα των πρώτων προσφυγικών κυβερνητικών οικισμών και περιορίζεται στην καταγραφή μόνο του τρόπου με τον οποίο περιορίστηκαν τα κόστη κατασκευής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει πάντως η παρατήρηση ότι «η ποιότητα και το περιβάλλον ζωής στους οικισμούς σταδιακά βελτιώνεται και με την ύφεση του στεγαστικού προβλήματος, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ισότιμων και πολλές φορές καλύτερων συνθηκών διαβίωσης από τον ιδιωτικό τομέα κατασκευής». Η οικονομία είχε από καιρό πάρει μπρος.