Παρακολουθώντας τον οργανοποιό Λεωνίδα Σπανό

Μια παλιά ξεθωριασμένη αφίσα στον τοίχο, με τον Ροζ Ντέιλι στα νιάτα του να παίζει καθιστός την κρητική λύρα, στάθηκε η αφορμή της κουβέντας μας για τη γνωριμία τους. Συγχρόνως ο Λεωνίδας Σπανός συνεχίζει σκυφτός πάνω από το τετραγωνισμένο χαρτί να σχεδιάζει πολίτικο λαούτο ή αλλιώς «λάφτα»: μια αρπάζει και μια αφήνει μολύβι, σβηστήρι, διαβήτη, ενώ κάποτε απλώνει τη σελίδα στο πάτωμα και μελετά σκεφτικός το σχέδιο από απόσταση, πλάι σε άλλο τελειωμένο όργανο που έχει ακουμπισμένο χάμω· συγκρίνει και συνεχίζει πάνω στο τραπέζι του να σχεδιάζει το σκάφος και τον βραχίονα.

Με Ροζ Ντέιλι και Ψαραντώνη

Όπως επιβεβαιώνει, πέρασε πολλές φορές ο Ροζ Ντέιλι από εδώ, προσθέτοντας πως εκείνος στάθηκε η αιτία να γνωριστεί με την κρητική λύρα, η παρουσία της οποίας κυριαρχεί ανάμεσα στα δεκάδες όργανα του εργαστηρίου του. Γνωρίστηκε με τον Ιρλανδό μουσικό όταν επισκέφτηκε την Κύπρο το 1998, αναλαμβάνοντας τη μουσική επιμέλεια στις Βάκχες του Ευριπίδη με σκηνοθέτη τον Ανδρέα Χριστοδουλίδη. Από την Κρήτη πολύ συχνά τον επισκέπτεται επίσης ο Ψαραντώνης, δοκιμάζοντας με τις κοφτές δοξαριές του τις λύρες του. Ο Λεωνίδας Σπανός τον βλέπει και αυτόν, λέει, όπως όλους τους δημιουργούς που προσπαθούν να κάνουν κάτι καλό. Ο ίδιος δηλώνει ότι δεν φεύγει ποτέ από το Δάλι. Ποτέ δεν πάει στην Κρήτη για να παίξει λύρα στην πατρίδα του οργάνου που λατρεύει. Οι Κρητικοί λυράρηδες έρχονται και τον βρίσκουν εδώ στο εργαστήρι του.

Ρωτώντας τον αν όντως «η λύρα είναι το όργανο των θεών», όπως είχε πει κάποτε ο Ψαραντώνης, σηκώνει απότομα το κεφάλι του για να αναφωνήσει «δεν υπάρχουν θεοί!». Και ακολουθεί μια μεγάλη παύση, μέχρι να γίνει ευπροσήγορη η φωνή του και να προσθέσει ότι «είναι ένα πολύ όμορφο όργανο η λύρα, και στο άκουσμά του αλλά και στην κατασκευή του».

Τι όμορφο μπορεί να έχει η κατασκευή του;

«Έχει λεπτομέρειες, έχει ενδιαφέρον», απαντά. Μια λύρα για να κατασκευαστεί, λέει, του παίρνει μια περίπου εβδομάδα.

Λούζεται από το φως του φεγγίτη ένα τραπεζάκι -όπως και οι λύρες δίπλα του που σαν χάντρες τις έδεσε σε ριχτά σχοινιά. Τα άδεια μπουκάλια ζιβανίας και κρασιού πάνω του μαρτυρούν γλέντι μουσικών.

Πολίτικο λαούτο για την ευχαρίστηση

Ο κ. Σπανός δεν σταματά να δουλεύει πάνω στο σχέδιο του πολίτικου λαούτου. Σε κάποια στιγμή γράφει σημειώσεις έξω από την περιφέρεια του σκάφους. «Tο πολίτικο λαούτο, είναι το όργανο που προϋπήρχε από το ούτι στην οθωμανική μουσική, αλλά εξέλειψε σχεδόν εντελώς κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα», θα γράψει στον λογαριασμό του στο facebook την επόμενη μέρα της συνέντευξης, που ξεκίνησε την κατασκευή του με κομμάτια ξύλου, ενώ έχει αναρτήσει και τις πρώτες φωτογραφίες που παρουσιάζουν στάδιο-στάδιο την πορεία προς την ολοκλήρωσή του. «Μικρότερο σε μέγεθος και χαμηλότερο σε ένταση από το λαούτο του ελλαδικού χώρου, παίζεται με πένα-φτερό και οι χορδές του είναι 3 διπλές και μια μονή», συνεχίζει το κείμενο του κ. Σπανού. «Είναι ένα όργανο που συναντάται στην αστική λαϊκή μουσική της Κωνσταντινούπολης, κυρίως ως όργανο μελωδίας, αλλά και συνοδείας. Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια παραδοσιακών οργάνων, η οποία χαρακτηρίζεται από τον προσανατολισμό της στην ελληνική παραδοσιακή μουσική και όχι μόνο. Με κοινό ρεπερτόριο και μεθοδολογία, μιας και αποτελεί μέρος της παραδοσιακής ορχήστρας, με κοινό θεωρητικό υπόβαθρο που πηγάζει από τη θεωρία της Βυζαντινής μουσικής. Τα τελευταία χρόνια, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία, έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον για αυτό το υπέροχο και εξαιρετικά ευέλικτο όργανο».

Αυτό το λαούτο για τι προορίζεται κύριε Λεωνίδα;

Για τίποτε.

Έτσι για την ευχαρίστηση;

Όλα είναι για την ευχαρίστησή μου που γίνονται, απαντά.

Σχεδιάζοντας πολίτικο λαούτο ή αλλιώς «λάφτα».

Περιττά τα πλουμίδια

Πίσω του σειρές με δεκάδες λύρες κρέμονται από σχοινιά σαν σταφύλια σε κληματαριά. Από κάτω τους ακουμπισμένα και άλλα όργανα: μπουζούκια, ταμπουράδες, τζουράδες, μπαγλαμάδες, λαούτα. Όλα τους απλούμιστα, μιας και ο ίδιος θεωρεί περιττά τα πλουμίδια. Άποψη που έχει ως «τρίχορδος» παίχτης και για την εκτέλεση στο μπουζούκι: τη θέλει χωρίς τα υπερβολικά στολίσματα και τις επιδεικτικά γρήγορες κινήσεις των δαχτύλων, γιατί έτσι πιστεύει ότι υπηρετείται το «εγώ» και όχι το «εμείς», που το μεταφράζει ως υπηρεσία στην παράδοση της λαϊκής μουσικής. «Να κάνουμε το τρίχορδο να συμβαδίζει μαζί με το τετράχορδο, ώστε να μην παραμεληθεί το τρίχορδο», είναι ο πόθος του.

Αυτοδίδακτος

Δεν ξεχωρίζει κανένα από τα όργανα που έχει κατασκευάσει στα 25 χρόνια ενασχόλησης με το αντικείμενο. «Ποτέ δεν κάνω συγκρίσεις», τονίζει. Όσον αφορά τον βαθμό δυσκολίας κατά την κατασκευή, αναφέρεται στο βιολί. Σε ερώτηση εάν είχε ποτέ δάσκαλο που τον καθοδήγησε στην οργανοποιία απαντά αρνητικά - «έχουν κατασκευαστεί όλα εμπειρικά».

Ελπίδα από νέα παιδιά

Απέναντί μας λούζεται από το φως του φεγγίτη ένα τραπεζάκι -όπως και οι λύρες δίπλα του που σαν χάντρες τις έδεσε σε ριχτά σχοινιά. Τα άδεια μπουκάλια ζιβανίας και κρασιού πάνω του μαρτυρούν γλέντι μουσικών: 15-16 άτομα, όπως εξηγεί ο κ. Σπανός, τα οποία πριν από μια περίπου εβδομάδα τον συντρόφευαν στη μουσική όλη τη νύχτα. Γενικά πολλοί είναι οι μουσικοί που τον επισκέπτονται κάθε τόσο, όπως λέει. Και ξένοι και ντόπιοι. Και μεγάλοι σε ηλικία και νέοι. Συζητώντας για την παραδοσιακή μας μουσική, που δεν την ονομάζει κυπριακή, αλλά ανατολίτικη, θεωρεί ότι υπάρχει ελπίδα από «καμία δεκαριά παιδία», που όπως αναφέρει έχουν σπουδάσει στην Ελλάδα παραδοσιακή μουσική, μάθανε τι είναι παραδοσιακή μουσική και αφού επέστρεψαν πίσω έχουν αρχίσει να δίνουν το στίγμα τους. Ο λόγος που τις τελευταίες δεκαετίες δεν συνεχίστηκε η παραγωγή παραδοσιακής μουσικής, με εξαίρεση -όπως λέει- τις προσπάθειες του Αχιλλέα Λυμπουρίδη, είναι διότι υπήρξε έλλειψη γνώσης για την παραδοσιακή μουσική και στον τρόπο που αντιμετωπίζεται η μουσική παράδοση. «Την έχουμε καταστήσει σαν ένα μουσειακό έκθεμα και δεν είναι ζωντανή πλέον», παρατηρεί.

Η γλυπτική

Θα ήταν σοβαρή παράλειψη να μην μνημονευτεί και η παρουσία έργων και εργαλείων του γλύπτη Λεωνίδα Σπανού στο εργαστήρι. Από το 1983 ασχολείται με αυτήν ως επάγγελμα, λέει, ενώ την κατασκευή οργάνων τη βλέπει ως χόμπι. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Πράγας. Η τελευταία εικαστική του έκθεση έγινε στην γκαλερί Γκλόρια στη Λευκωσία το 2012. Γλυπτά αγάλματά του βρίσκονται σε ολόκληρη την ελεύθερη Κύπρο. Με τα δεκάδες μουσικά του όργανα, που όπως τα έχει κρεμάσει αποπνέουν κίνηση, συνυπάρχουν και ανθρώπινες κεφαλές, στητές ή γυρτές, με σοβαρότητα η με μειδίαμα.