Με τα ακροδάχτυλά του σαρώνει αρκετές φορές τις αναπαλαιωμένες σελίδες της Βίβλου του 1611 και σε προτρέπει να κάνεις και εσύ το ίδιο. «Άγγιξε το εξώφυλλο να δεις ότι πήρε ζωή: πήρε λάδι το δέρμα και το απορρόφησε, γιατί το δέρμα είναι φυσικό, αν ξεράνει γίνεται χώμα».
Για δεκαετίες σκυμμένος πάνω από τον πάγκο, με τη βελόνα και την κερωμένη κλωστή στο χέρι, βιώνει την ακρίβεια στην τεχνική διεκπεραίωση, την αγάπη στην καλλιτεχνική βιβλιοδεσία με την οποία συμβαδίζει η επιδίωξη του τέλειου αποτελέσματος, που αναβαθμίζει το βιβλίο σε έργο τέχνης. Και αυτό φαίνεται στην έκφραση του προσώπου του, καθώς σε καλεί να αγγίξεις το αποτέλεσμα της δουλειάς του.
Το δερμάτινο εξώφυλλο με τη χρυσοτυπία, η πρέσα, η φλόγα από το «γκαζούι» όπου ζεσταίνονται τα μπρούντζινα εργαλεία, οι χρωματιστές κορδέλες για το κεφαλάρι και το ράψιμο στο χέρι είναι εικόνες που ζουν ακόμα στο βιβλιοδετείο του Λέλλου και Πέτρου Κωνσταντινίδη, πατέρα και υιού, στην οδό Αγίου Αντρέου στη Λεμεσό. Όπως δηλώνουν στον «Π», η βιβλιοδεσία συνεχίζεται και πάντα θα υπάρχει, αφού το ενδιαφέρον του κόσμου συνεχίζει αμείωτο, κόντρα στη σημερινή ψηφιακή πραγματικότητα.
Ο περιπλανώμενος δάσκαλος από τη Δρέσδη
«Ξεκίνησα το εργαστήρι μου 1η του χρόνου το 1955, εδώ, στην Αγίου Αντρέου(Λεμεσός)» διηγείται στον «Π» ο κ. Λέλλος Κωνσταντινίδης. «Την τέχνη αυτήν την έμαθα στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από έναν Γερμανό από τη Δρέσδη, που ‘έκοψεν’ στην Κύπρο. Είχε πιαστεί αιχμάλωτος στην περιοχή της Αιγύπτου -δεν ήταν στρατιωτικός, ήταν με μια παρέα που από τη μια ήθελαν να αποφύγουν το καθεστώς του Χίτλερ και από την άλλη να γνωρίσουν τον κόσμο, αυτή ήταν η φιλοσοφία τους. Αφού γύρισαν όλη την Ευρώπη, στην Αίγυπτο οι Άγγλοι τους πιάσανε αιχμαλώτους. Όταν τέλειωσε ο πόλεμος τους ρωτήσανε πού θέλετε να πάτε, αφού η Γερμανία ισοπεδώθηκε: ήθελε να μείνει στην Κύπρο, παντρεύτηκε Κύπρια, έκανε οικογένεια και δημιούργησε εργαστήρι στη Λεμεσό. Τότε πήγαμε δύο παιδιά κοντά του για να μάθουμε την τέχνη. Παίρναμε πέντε σελίνια την εβδομάδα ήταν πολλά λεφτά τότε.
«Ο Γερμανός ήταν πολύ δυνατός βιβλιοδέτης, διδάχτηκε σε σχολή στη Δρέσδη. Όταν ήρθε στην Κύπρο δεν υπήρχε παράδοση βιβλιοδεσίας. Τότε τα μόνα βιβλιοδετεία ήταν τα κυβερνητικά τυπογραφεία των Βρετανών, που είχαν ορισμένους βιβλιοδέτες -επίσης κάποιους φυλακισμένους τούς πηγαίνανε εκεί και μαθαίνανε. Εμείς δεν ασχολούμασταν τότε μόνο με τη βιβλιοδεσία, αλλά με οτιδήποτε από χαρτί: τότε κάναμε χαρτοφύλακες για τους δικηγόρους, κουτιά για σοκολάτες, για λουκούμια, χρυσαφικά, γιατί μόνο με τη βιβλιοδεσία δεν μπορούσες να ζήσεις, τότε δένανε μόνο κάτι δάσκαλοι, καθηγητές».
Συνεχίζονται οι βάσεις του Βυζαντίου
Η τέχνη της βιβλιοδεσίας ασκείται με τον ίδιο τρόπο εδώ και εκατοντάδες χρόνια, ενώ αρκετά από τα εργαλεία που βλέπει κάποιος σήμερα στο βιβλιοδετείο του κ. Λέλλου είναι ολόιδια με αυτά που χρησιμοποιούσαν τον 18ο αιώνα στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τον κ. Λέλλο συνεχίζονται μέχρι σήμερα οι βάσεις που ξεκίνησαν από την εποχή του Βυζαντίου. «Η βιβλιοδεσία συνεχίζεται και πάντα θα υπάρχει, αφού το ενδιαφέρον του κόσμου συνεχίζει αμείωτο. Εδώ έρχονται συνεχώς τα ιδιωτικά βιβλία του καθενός, είναι η Αγία Γραφή ή το Κοράνι του παππού, είναι η μαγειρική της γιαγιάς που έτυχε να τη βρούμε και θέλουμε να την έχουμε για ανάμνηση, τόμοι με εφημερίδες ή περιοδικά (όπως κόμικς, ακόμα και σειρές… ‘Play Boy’!). Επίσης υπάρχουν οι συλλέκτες που ενδιαφέρονται για μια καλή δουλειά αποκατάστασης» λέει ο γιος και συνεχιστής του κ. Λέλλου, Πέτρος Κωνσταντινίδης, ο οποίος από το 1995 εργάζεται στο βιβλιοδετείο.
Βίβλος του 1611, είναι τρίγλωσση: στα λατινικά, ελληνικά και εβραϊκά.
Τα ραψίματα
«Ως συνήθως οι συλλέκτες φέρνουν βιβλία που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα, όπως πολέμους ή και εκκλησιαστικά βιβλία» προσθέτει ο κ. Λέλλος. «Όταν θα κάνουμε συντήρηση του βιβλίου κοιτάζουμε το ράψιμο. Τα ραψίματα είναι το λεγόμενο βυζαντινό, το γαλλικό, το γερμανικό και το αγγλικό. Το γερμανικό και το αγγλικό είναι τα πιο σύγχρονα και δίνουν το πλεονέκτημα να ανοίγει το βιβλίο πιο εύκολα. Εμείς με το γερμανικό και το αγγλικό κάνουμε ράχη πάνω από τις ραφές, στο εξώφυλλο, με αποτέλεσμα να ανοίγει καλά το βιβλίο».
Πολύτιμοι θησαυροί
Εξάλλου κάθε βιβλίο που περνά από το βιβλιοδετείο φέρει και μια ιδιαίτερη προσωπική ιστορία, έτσι ο ίδιος ο βιβλιοδέτης καλείται να συμβάλει στη συντήρησή της. «Για παράδειγμα αυτή η φωτογραφία», λέει ανοίγοντας ένα παλιό και ογκώδες άλμπουμ πελάτη «γράφει ότι είναι του 1930 και είναι από τον πόλεμο. Αυτή η Βίβλος, που τυπώθηκε το 1880 στην Αγγλία, έχει συναισθηματική αξία και έχει περάσει από οικογένεια σε οικογένεια, ενώ εκείνη η Βίβλος του 1611 είναι τρίγλωσση: στα λατινικά, ελληνικά και εβραϊκά. Αυτό είναι ένα εξώφυλλο από εκκλησιαστικό βιβλίο που δημιουργήθηκε στην Ελβετία το 700 μ.Χ. Τότε δεν υπήρχε χαρτόνι και στα μοναστήρια κατασκεύαζαν εξώφυλλα από ξύλο. Ο συλλέκτης που μου έφερε το βιβλίο αυτό για συντήρηση δεν ήθελε το παλιό εξώφυλλο και βάλαμε άλλο, έτσι αυτό έμεινε εδώ, και έχει στο εσωτερικό μέρος και σφραγίδα, ενώ εξωτερικά έχει ραφτεί ένα κομμάτι από δέρμα με σπάγκο, πιθανότατα από κάποιον Κύπριο στρατουρά -όπως τον λέμε στο κυπριακό ιδίωμα (οι στρατουράες έκαναν τα στρατούρια, δηλαδή τα σαμάρια για τα γαϊδούρια), τότε ήταν οι μόνοι που είχαν δέρματα. Βέβαια πέρασαν από εδώ και πιο παλιά βιβλία…».
Γερμανική Βίβλος του 1730.
ΤΕΠΑΚ
Σε κάθε περίπτωση το επάγγελμα του βιβλιοδέτη όχι μόνο δεν χάνεται, αλλά αναβιώνει. «Υπάρχει ζήτηση για τα μαθήματα βιβλιοδεσίας», παρατηρεί ο Πέτρος Κωνσταντινίδης. «Και σημαντική ανταπόκριση από το Τμήμα Γραφικών Τεχνών του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, αφού φοιτητές έρχονται εδώ για πρακτική εξάσκηση, ενώ γίνονται ‘ξεναγήσεις’ βιβλιοδεσίας που οργανώνουμε τα τελευταία χρόνια».
Οι Κύπριοι τώρα τελευταία θέλουν να γράφουν τα απομνημονεύματά τους(10 μέχρι 50 ή 100 αντίτυπα), που τα αφήνουν στους απογόνους τους.
ΑΠΟ ΤΟ ΧΕΡΙ ΣΤΗ ΜΗΧΑΝΗ
Κυπριακό βιβλίο: Να αυξηθούν οι ποσότητες και να εκδίδονται πιο αξιόλογα βιβλία
«Εμείς εδώ ασχολούμαστε με πολύ σεβασμό στην παράδοση της βιβλιοδεσίας, συντηρούμε βιβλία, αναπαλαιώνουμε παλιά βιβλία, Ευαγγέλια κάνουμε και καινούργια βιβλία, όπως τις διπλωματικές των φοιτητών, ένα λεξικό, φτιάχνουμε άλμπουμ γάμου, καταλόγους ή ειδικές παραγγελίες. Επίσης πολύς κόσμος τώρα τελευταία θέλει να γράφει την οικογενειακή του ιστορία, τα απομνημονεύματά του: από 10 μέχρι 50 ή 100 αντίτυπα», λέει ο Πέτρος Κωνσταντινίδης.
«Σήμερα στην Κύπρο χρησιμοποιούμε και σε χαρτί και σε μηχανήματα ό,τι χρησιμοποιεί και η υπόλοιπη Ευρώπη. Η διαφορά μας είναι η ποσότητα των αντιτύπων και η μετριότητα των κειμένων, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο Κύπριος δεν είναι τόσο βιβλιόφιλος όσο είναι ο Ελλαδίτης ή ο κάτοικος άλλων χωρών.
Είναι πολύ καλό το ότι εκδίδονται βιβλία σήμερα στην Κύπρο: είτε μαγειρικές είναι, είτε φωτογραφικά, είτε επιστημονικού περιεχομένου. Πρέπει όμως από τη μια να αυξήσουμε τις ποσότητες (να μη μείνουμε στους σημερινούς μικρούς όγκους των 500 – 2.000 αντιτύπων), για να γίνει και πιο φθηνό πιο προσιτό δηλαδή στον κόσμο και από την άλλη να γίνει πιο καλό το περιεχόμενο, γιατί κακά τα ψέματα δεν είναι όλα τα κυπριακά βιβλία καλά: τα περισσότερα κινούνται στη μετριότητα όσον αφορά το περιεχόμενο στο κείμενο. Διαφορετικά δεν θα μπορέσει ποτέ το κυπριακό βιβλίο να σταθεί και στον ελλαδικό χώρο, όπου διαβάζεται επίσης η ελληνική και είναι το παράθυρό μας».
