Δείτε τα 15 μνημεία της Κύπρου που έσωσε η Τεχν. Επιτροπή (πριν&μετά)

Των Μερόπης Μωησέως και Μιράντας Λυσάνδρου

«Να μάθουμε τα μνημεία για να μάθουμε την ιστορία μας», παρακινεί συχνά ο Τάκης Χατζηδημητρίου, ο επικεφαλής από Ε/κ πλευράς της δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά, που από το 2008 παράγει μοναδικό έργο στο πλαίσιο της επανένωσης της Κύπρου. «Δεν αποκαθιστούμε μόνο την πολιτιστική κληρονομιά. Αποκαθιστούμε και τον δεσμό μας με την Ιστορία», είναι η χαρακτηριστική αναφορά του Αλί Κανλί, μέλους της Επιτροπής εκ μέρους των Τ/Κ.

Λίγο πριν συμπληρωθεί μια δεκαετία εργασιών που τυγχάνουν αναγνώρισης από την πλειοψηφία των πολιτών και στις δύο κοινότητες, και δη περισσότερο από την ίδια την Κυπριακή Πολιτεία που ενισχύει με 0 (μηδέν) οικονομική στήριξη το έργο της Επιτροπής, η Επιτροπή έχει μέχρι σήμερα παραδώσει στους Κύπριους ολόκληρου του νησιού δεκαπέντε μνημεία: οθωμανικά τεμένη, φράγκικα μνημεία, βυζαντινούς ναούς, βενετσιάνικους πύργους. Αποκαλύπτοντας το εύρος, τον πλουραλισμό και το βάθος της ιστορικής στρωματογραφίας της Κύπρου και δείχνοντας τον δρόμο για ένα ειρηνικό μέλλον μέσα ακριβώς από αυτή την πολυπολιτισμικότητα.

Ταυτόχρονα βρίσκονται σε εξέλιξη κάποια άλλα έργα όπως για παράδειγμα η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Λευκόνοικο όπου οι εργασίες αποκατάστασης έχουν τελευταίως φέρει στο φως νέες τοιχογραφίες του 12ου αιώνα και του 16ου αιώνα. Ένα γεγονός που έδωσε μεγάλη χαρά κι ελπίδα στην Επιτροπή και στους κατοίκους του Λευκονοίκου γιατί όπως έγραψε και σε ένα σχόλιό του ο Τάκης Χατζηδημητρίου, «συμβαίνουν και θαύματα. Φτάνει να γίνεται δουλειά και να μην υποχωρεί κανείς μπροστά στις δυσκολίες».

Χρήματα απ’ έξω

Μέχρι σήμερα, το κυπριακό κράτος, για λόγους που δεν έχουν γνωστοποιηθεί, δεν έχει στηρίξει οικονομικά ούτε στο ελάχιστο το έργο της Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά. Η εργασία της Επιτροπής στηρίζεται κυρίως από τα ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απ’ όπου από το 2012 έχει δοθεί το ποσό των 11,7 εκατ. ευρώ. Ποσό ύψους 5 εκατ. ευρώ διέθεσαν το Εβκάφ και η Εκκλησία της Κύπρου για την αποκατάσταση του μοναστηριού του Αποστόλου Ανδρέα στο Ριζοκάρπασο, ενώ το έργο της Επιτροπής ενισχύθηκε και από το Βατικανό με ποσό ύψους 20 χιλιάδων ευρώ (εκ των οποίων οι 10 για την αποκατάσταση μαρωνίτικων μνημείων). Με 40 χιλιάδες ευρώ στηρίζει τη διαδικασία το Ίδρυμα Λεβέντη ενώ περισσότερα κονδύλια από ιδιώτες αναμένεται να ενισχύουν την Επιτροπή εντός του χρόνου.

Με αφορμή την παράδοση της Μονής του Αγίου Παντελεήμονα στο κατεχόμενο χωριό Μύρτου της Κερύνειας, κάνουμε μια αναδρομή στο έργο της Επιτροπής που μιλά από μόνο του: μνημεία υπό κατάρρευση έχουν επιδιορθωθεί και είτε έχουν ήδη δεχτεί τους επισκέπτες τους ή ετοιμάζονται να τους φιλοξενήσουν. Όσα μνημεία δεν χώρεσαν σε αυτές τις σελίδες μπορεί κανείς να τα δει, πώς ήταν πριν και πώς μετά την αποκατάσταση, μέσα από σχετικό ρεπορτάζ στην ιστοσελίδα του «Πολίτη» που θα δημοσιευτεί την ερχόμενη Δευτέρα.

Εκκλησίες, τεμένη, χαμάμ, τα Τείχη της Αμμοχώστου, το Καράβι της Κερύνειας, εκκλησίες Μαρωνιτών και Αρμενίων. «Όλα είναι σύμβολα. Κάθε φορά που τα επισκεπτόμαστε, επιτυγχάνεται η επιστροφή –έστω- μέσα από αυτά τα σύμβολα», σημειώνει ο Τάκης Χατζηδημητρίου.

Αυτός είναι και ο τελικός στόχος της Επιτροπής: μέσα από την αποκατάσταση των μνημείων, να αποκαθιστά την επαφή των ανθρώπων τόσο μεταξύ τους αλλά και με τον πολιτισμό τους.

Μετακινήστε τα βέλη δεξιά κι αριστερά για να δείτε πώς ήταν πριν την αποκατάσταση τα μνημεία και πώς μετά. 

Άγιος Αυξέντιος Αλαμάνος, Κώμη Κεπίρ. Κτίστηκε κατά τη διάρκεια πολλών περιόδων.

Πύργος του Οθέλλο, Αμμόχωστος. 14^ος αιώνας. Σημαντικό μνημείο της ιστορικής Αμμοχώστου.

Χαμάμ, Πάφος, γνωστά ως μεσαιωνικά χαμάμ.

Τέμενος, Ευρέτου. Κτίστηκε αρχές 20ου αιώνα 

Ξωκλήσι Παναγίας, Τραχώνι Κυθρέας, 16^ος αιώνας.  Κατά τη διάρκεια του 19^ου αιώνα ή στις αρχές του 20^ου έγιναν σημαντικές προσθέσεις. Το επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο χρονολογείται από τον 19ο αιώνα, αλλά πολλές εικόνες χρονολογούνται από τον 17ο και 18ο αιώνα. Το εικονίδιο με την ένθρονη Παναγία ήταν το έργο του ζωγράφου μοναχού Ιωαννίκιου, που χρονολογείται από το 1670.

Τέμενος, Δένεια, κτίστηκε την Οθωμανική περίοδο κι αναστηλώθηκε τον 19^ο αιώνα

Άγιος Νικόλαος, Συριανοχώρι. Πιστεύεται ότι η μονόκλιτη εκκλησία του Αγίου Νικολάου κτίστηκε κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο. Το αρχικό οικοδόμημα του ναού φαίνεται ότι ανακαινίστηκε κατά τον 19^ο αιώνα.

Απόστολος Ανδρέας, Καρπασία. Ορόσημο του νησιού και τόπος προσκυνήματος για πολλούς Κύπριους και ξένους για αιώνες. Η σημερινή εκκλησία που κτίστηκε το 1867 βρίσκεται ακριβώς πάνω από το δυτικό τοίχο μεσαιωνικής εκκλησίας που κτίστηκε, μαζί με τον περιβάλλοντα προσθήκες του, πιθανότατα κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας τον 15ο αιώνα. Το καμπαναριό κατασκευάστηκε πάνω από την νοτιοανατολική γωνία του ναού γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, ή το αργότερο στις αρχές του 20ου αιώνα, πριν από το 1906. Μια εκτεταμένη επισκευή με ισχυρό ασβεστοκονίαμα τσιμέντου έγινε το 1930, λόγω της διάβρωσης επεκτάθηκε της πέτρας με θέα τη θάλασσα.

Άγιος Παντελεήμονας Μύρτου. Μνημείο μεγάλης ιστορικής και κοινωνικής αξίας.  

Τσερκέζ/ Çerkez Τζαμί ήταν το κύριο μουσουλμανικό θρησκευτικό κτίριο του παλιού αγροκτήματος Τσερκέζ Τσιφτλίκ  που χτίστηκε κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου. Βρίσκεται στην περιοχή Τσερκέζ Τσιφτλίκ, μόλις πέντε χιλιόμετρα δυτικά της Λεμεσού, στο δρόμο προς το χωριό Ασώματος.

Παναγία Μελανδρίνα, Καλογραία. Το μοναστήρι ήταν σε χρήση μέχρι το 1940. Η ημερομηνία ίδρυσής του παραμένει άγνωστη. Πολύ πιθανόν ο μονόχωρος ναός να κτίστηκε κατά τη διάρκεια του 15^ου αιώνα.  Οι επεμβάσεις στο μνημείο αποτελούνταν από σειρά έκτακτων υποστηριχτικών κυρίως μέτρων για στήριξη προκειμένου να διατηρηθεί η τρέχουσα κατάσταση του κτιρίου και να αποφευθεί η κατάρρευση.

Παλιά εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Μαρωνιτών, Κορμακίτης. Κτίστηκε τον 16^ο αιώνα. Ήταν η κύρια εκκλησία της κοινότητας των Μαρωνιτών μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα,  όταν πλέον κατασκευάστηκε νέος ναός.

Προφήτης Ηλίας, Φιλιά. Το παρεκκλήσι χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 19ου ή στις αρχές του 20ου αιώνα.

Υδραγωγείο, Χρυσοχού.  Ο νερόμυλος βρίσκεται στο δυτικό άκρο του χωριού Χρυσοχούς της επαρχίας Πάφου. Τα πιο σημαντικά και εντυπωσιακά μέρη του συγκροτήματος είναι ο πύργος του νερού και το υδραγωγείο που μετέφερε το νερό από τον ποταμό της Χρυσοχούς προς τα δυτικά. Το υδραγωγείο είναι ορατό σήμερα για περίπου 100 μέτρα. Αυτές οι δύο δομές χτίστηκαν την ίδια περίοδο και είναι τα παλαιότερα τμήματα του συγκροτήματος.

Εκκλησία Τιμίου Σταυρού, Καρπάσια. Η εκκλησία του 14ου αιώνα μ.Χ. περίπου, αναπαλιώθηκε ξανά το 1924 και τώρα το 2016.