Η χαρά της... σεξουαλικότητας - σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας

Με κείμενο πολιτικής απαντά το Υπ. Παιδείας στα ζητήματα που προκύπτουν και αφορούν το καυτό θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των μαθητών. Ένα ζήτημα το οποίο τίθεται συχνά από οργανώσεις, ειδικούς, γονείς, αλλά και μαθητές, και το οποίο έχει προεκτάσεις, καθώς καλύπτει διάφορες παραμέτρους, ανάμεσα στις οποίες και δυσάρεστες, όπως αυτός της σεξουαλικής κακοποίησης.

Τι κάνει το αρμόδιο υπουργείο; Με έγγραφο πολιτικής το οποίο ετοίμασε -και υπέβαλε πρόσφατα και ενώπιον της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας- εκφράζει επίσημα τη δέσμευσή του να διασφαλίζει την πρόσβαση παιδιών και νέων στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Το κείμενο έχει στόχο να πλαισιώσει κάθε ενέργεια και δράση που εμπίπτει στο εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου και άπτεται του θέματος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των μαθητών. Σκοπός του είναι να αξιοποιείται ως πλαίσιο αναφοράς στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που αφορούν στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των μαθητών καθώς και στην αντιμετώπιση περιστατικών βίας και σεξουαλικής παρενόχλησης. Σημειώνεται ότι το κείμενο πολιτικής περιλαμβάνει: τον ορισμό και αναγκαιότητα ολιστικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, το θεσμικό πλαίσιο που στηρίζει την ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και την πολιτική του υπουργείου σε σχέση με την ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.

Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

Με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της Παγκόσμιας και Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Στρατηγικής για τη Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, «σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ορίζεται ως η μάθηση σε σχέση με τις γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές, διαδραστικές και σωματικές πτυχές της σεξουαλικότητας. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινά νωρίς κατά την παιδική ηλικία και συνεχίζει στην εφηβική και ενήλικη ζωή. Για τα παιδιά και τους νέους έχει στόχο την υποστήριξη και προστασία της σεξουαλικής τους ανάπτυξης. Σταδιακά ενισχύει και ενδυναμώνει τα παιδιά και νέους με πληροφορίες, δεξιότητες και θετικές αξίες, ώστε να κατανοούν και να χαίρονται τη σεξουαλικότητά τους, να βιώνουν με υπευθυνότητα και ασφάλεια τις διαπροσωπικές σχέσεις και φιλίες τους και να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τη δική τους σεξουαλική υγεία και ευημερία αλλά και για των άλλων. Καθιστά τα παιδιά και τους νέους ικανούς να ενισχύσουν την ποιότητα της ζωής τους και να συνεισφέρουν σε μια σπλαχνική και δίκαιη κοινωνία. Όλα τα παιδιά και οι νέοι έχουν το δικαίωμα στην πρόσβαση σε σεξουαλική διαπαιδαγώγηση κατάλληλη για την ηλικία τους».

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας τονίζει πως η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση βασίζεται στα παγκόσμια αναγνωρισμένα ανθρώπινα δικαιώματα και ειδικά στο δικαίωμα της ενημέρωσης, η οποία αποτελεί προϋπόθεση της πρόληψης σε σχέση με θέματα υγείας. Ο όρος ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση αναφέρεται σε προγράμματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, τα οποία περιλαμβάνουν «τόσο την αποχή από τη σεξουαλική ζωή ως μια επιλογή, όσο και την αντισύλληψη και τις ασφαλείς σεξουαλικές συμπεριφορές, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προσωπικής και σεξουαλικής ανάπτυξης, σεξουαλικών δικαιωμάτων και του δικαιώματος στην εκπαίδευση».

Όπως αναφέρεται στο κείμενο πολιτικής του Υπ. Παιδείας, η ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση βασίζεται σε μια ευρεία κατανόηση της σεξουαλικότητας που δεν εστιάζει αποκλειστικά σε βιολογικές πτυχές, αλλά τονίζει ότι σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σημαίνει μάθηση για τις γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές, διαδραστικές, αλλά και σωματικές πτυχές της σεξουαλικότητας. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση καθιστά τα παιδιά και τους νέους ικανούς να αντιστέκονται στην πρόωρη έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας ή/και στην επίδειξη σεξουαλικής συμπεριφοράς υψηλού κινδύνου, ώστε να κάνουν συνειδητοποιημένες επιλογές οι οποίες ενισχύουν την ποιότητα ζωής τους και συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας κοινωνίας που εδράζεται στις αξίες της αγάπης, της αλληλεγγύης, του σεβασμού και της υπευθυνότητας. Προσεγγίζοντας τη σεξουαλικότητα εντός του πλαισίου της σωματικής, γνωστικής, συναισθηματικής, ηθικής και κοινωνικής τους ανάπτυξης, η ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση εφοδιάζει τα παιδιά και τους νέους με τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τις στάσεις και αξίες που απαιτούνται για να είναι σε θέση να παίρνουν πληροφορημένες και υπεύθυνες αποφάσεις, να προστατεύονται από σεξουαλική βία/εξαναγκασμό και να αναπτύσσουν μεταξύ τους σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού.

Στο κείμενο του υπουργείου τονίζεται ταυτόχρονα ότι η αναγκαιότητα για σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι κοινά αποδεκτή, με τη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών της ΕΕ να την έχουν καταστήσει ως υποχρεωτικό μάθημα στα σχολεία τους. Η ορθή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν οδηγεί σε πρόωρη έναρξη σεξουαλικών σχέσεων, δεν οδηγεί σε πιο συχνές σεξουαλικές επαφές, ούτε αυξάνει τον αριθμό των σεξουαλικών συντρόφων των νέων ατόμων. Αντίθετα, αναγνωρίζεται η σχέση ανάμεσα σε μια ελλειμματική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και την επικράτηση της εφηβικής εγκυμοσύνης, του HIV/AIDS και των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων (ΣΜΝ), καθώς ένας από τους κυριότερους παράγοντες στους οποίους οφείλονται οι ακούσιες εφηβικές εγκυμοσύνες οφείλονται στην ελλειμματική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.

Κόκκινο στο «σωστό» ή «λάθος»

Σε σχέση με την πολιτική που ακολουθεί το Υπ. Παιδείας ξεκαθαρίζεται ότι «δεσμεύεται να παρέχει ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σε όλους τους μαθητές σε σχολεία δημοτικής, μέσης και μέσης/τεχνικής εκπαίδευσης».

• Στο δημοτικό σχολείο, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση προσεγγίζεται ως τμήμα του ευρύτερου συνόλου εκπαιδευτικών παρεμβάσεων στο πλαίσιο της Αγωγής Υγείας, όπου κύριος σκοπός είναι η προαγωγή της υγείας των μαθητών ολιστικά (σωματική, ψυχική και κοινωνική πτυχή της υγείας) ως προσωπικό και κοινωνικό εφόδιο για «καλή ζωή». Παράλληλα, το ΠΣΑΥ δεν επιδιώκει να καλύψει μόνο τη διδακτική διαδικασία εντός της τάξης, αλλά και να λειτουργήσει έτσι, ώστε οι μαθητές να διαβιούν και να λειτουργούν σε ένα περιβάλλον που προάγει την υιοθέτηση υγιών επιλογών ζωής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, όλα τα σχολεία ενθαρρύνονται, από το 2009 σε ετήσια βάση, να αναπτύξουν Σχέδιο Δράσης Αγωγής Υγείας και Πρόληψης της Παραβατικότητας, με στόχο την ανάληψη πρωτοβουλιών και δράσεων στη σχολική μονάδα για έγκαιρη αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και ιδιαίτερα της παραβατικότητας και διαμόρφωση περιβάλλοντος ασφάλειας, ανεκτικότητας και συνεργασίας.

• Στη μέση εκπαίδευση, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση πραγματοποιείται μέσα από τα μαθήματα Οικιακής Οικονομίας στο γυμνάσιο και Οικογενειακής Αγωγής στο λύκειο. Η συγγραφή του υλικού βασίστηκε στην προσέγγιση της περιεκτικής (και σε πολλές ενότητες ολιστικής) σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και επιτυγχάνει ισορροπία μεταξύ της απόκτησης στάσεων, δεξιοτήτων και γνώσεων. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, που συμπεριλαμβάνεται στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας, μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη και αντιμετώπιση προβλημάτων, όπως οι μορφές σεξουαλικής βίας, ο εκφοβισμός, η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη στην εφηβεία, η ομοφοβία, η επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά, το HIV/AIDS και υπόλοιπα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, η αναπαραγωγή και διαιώνιση στερεοτύπων των φύλων, η βία κατά των γυναικών, ο στιγματισμός και οι διακρίσεις εις βάρος περιθωριοποιημένων ομάδων και άλλα. Με βάση τη μεθοδολογική προσέγγιση της Αγωγής Υγείας, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στην κυπριακή εκπαίδευση προσεγγίζεται με τρόπο ώστε κάθε μαθητής, από οποιοδήποτε υπόβαθρο κι αν προέρχεται, να μηΝ νιώσει προσβολή, αποκλεισμό ή άβολα συναισθήματα κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Αντίθετα, κάθε μαθητής ενδυναμώνεται μέσα από το δικό του πολιτισμικό και ηθικό πλαίσιο, ώστε να αποκτά ικανότητες και να υιοθέτει στάσεις, αξίες και συμπεριφορές που να ενισχύουν την αντίσταση του ατόμου στην πρόωρη έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας ή/και στην επίδειξη σεξουαλικής συμπεριφοράς υψηλού κινδύνου. Οι δείκτες επιτυχίας της για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στο ΠΣΑΥ επιδιώκουν την προώθηση της κριτικής κοινωνικής συνείδησης των διαφορετικών οπτικών σε θέματα σεξουαλικότητας και όχι μιας ηθικολογικής θέσης υπέρ ή εναντίον της οποιασδήποτε επιλογής σεξουαλικής συμπεριφοράς. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση με βάση το ΠΣΑΥ δεν έχει στόχο να διδάξει το «σωστό» και το «λάθος» σε σχέση με τον οικογενειακό προγραμματισμό και τη σεξουαλική ζωή. Οι δείκτες επιτυχίας ακολουθούν την προσέγγιση της προαγωγής υγείας και στοχεύουν στην παροχή ευκαιριών στους μαθητές, ώστε να εξετάσουν κριτικά τους διάφορους κοινωνικούς παράγοντες που καθορίζουν θέματα σεξουαλικότητας και να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία μπορεί να επηρεάσει τις στάσεις, επιλογές και συμπεριφορές ενός ατόμου σε σχέση με θέματα σεξουαλικότητας. Σημειώνεται ότι θέματα που άπτονται της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, όπως εμφανίζονται και στα προγράμματα σπουδών γνωστικών αντικειμένων, όπως Βιολογία και Φυσικές Επιστήμες, ενισχύουν την εφαρμογή της ολιστικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης.

Αντιρατσιστική πολιτική

Για την αντιρατσιστική πολιτική του υπουργείου, «Κώδικας Συμπεριφοράς κατά του Ρατσισμού και Οδηγός Διαχείρισης και Καταγραφής Ρατσιστικών Περιστατικών», αναφέρεται ότι στον Κώδικα και Οδηγό, ο ορισμός της διαφορετικότητας εμπερικλείει και πτυχές της ταυτότητας των ατόμων που σχετίζονται με τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, ενώ γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην ομοφοβία και τρανσφοβία ως φόβος, αποστροφή, εχθρότητα ή διακρίσεις σε βάρος ομοφυλόφιλων ατόμων ή ατόμων που εκφράζουν άλλη ταυτότητα φύλου από αυτήν που δηλώνει η βιολογική τους ταυτότητα, αντίστοιχα. Σύμφωνα με την αντιρατσιστική πολιτική του υπουργείου, περιστατικά βίας που γίνονται στη βάση της διαφορετικότητας ενός ατόμου σε σχέση με το φύλο, την ταυτότητα φύλου ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό, ορίζονται ως ρατσιστικά και αντιμετωπίζονται με τις ανάλογες κυρώσεις. Η αντιρατσιστική πολιτική στηρίζει την ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, καθώς στόχοι της είναι η στήριξη των παιδιών που γίνονται δέκτες ρατσιστικής βίας οποιασδήποτε μορφής.

Σεξουαλική κακοποίηση

Όσον αφορά την πολιτική του Υπ. Παιδείας σε σχέση με τη διαχείριση περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης στα σχολεία, στο κείμενο γίνεται αναφορά στην εγκύκλιο με θέμα «Σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση παιδιών και παιδική πορνογραφία». Με την εν λόγω εγκύκλιο το υπουργείο ενημερώνει τους εκπαιδευτικούς σε όλες τις βαθμίδες για την ψήφιση της νομοθεσίας τού περί «Πρόληψης και Καταπολέμησης της Σεξουαλικής Κακοποίησης, Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας Νόμου του 2014» . Ο σχετικός νόμος έχει ως σκοπό τη λήψη μέτρων για την πρόληψη, καταστολή και καταπολέμηση των αδικημάτων της σεξουαλικής κακοποίησης και σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών (άτομο κάτω των 18 ετών), της παιδικής πορνογραφίας και της άγρας παιδιών για σεξουαλικούς σκοπούς, την προστασία και στήριξη των θυμάτων, τη δημιουργία μηχανισμών ελέγχου και εποπτείας θυμάτων και θυτών και την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας για την εφαρμογή των πιο πάνω μέτρων. Σε περίπτωση που περιέλθουν στην αντίληψη των εκπαιδευτικών υποψίες για σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση μαθητή/τριας, τότε, σύμφωνα με τη νομοθεσία, αποστέλλεται γραπτώς καταγγελία στον πλησιέστερο αστυνομικό σταθμό της περιοχής και παράλληλα ειδοποιούνται οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας. Παράλληλα, έχει συσταθεί η Συντονιστική Επιτροπή Πρόληψης και Καταπολέμησης Σεξουαλικής Κακοποίησης και Εκμετάλλευσης Παιδιών, στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι, διευθύνσεις και υπηρεσίες του Υπ. Παιδείας, και η οποία έχει στόχο να καταγράψει λεπτομερή πολιτική που θα ακολουθείται από τα σχολεία σε περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης παιδιών.

Κόντρα στη βία

Αναφορά γίνεται στο κείμενο του Υπ. Παιδείας και στην πολιτική κατά της βίας, της παραβατικότητας και του εκφοβισμού. Όπως επισημαίνεται, από το 2011 σε κάθε σχολική μονάδα δημιουργείται επιτροπή και καταρτίζεται σχέδιο δράσης βάσει οδηγιών. Στην αντιμετώπιση του φαινομένου της σεξουαλικής κακοποίησης συμβάλλει και το «Δίκτυο ενάντια στη Βία». Επιπλέον, η ανίχνευση περιστατικών που πιθανόν να αφορούν και σεξουαλική παρενόχληση υποβοηθείται και από την πολιτική για την «Πρόληψη, αντιμετώπιση και διαχείριση περιστατικών σχολικού εκφοβισμού».