Σκοντάφτει η ποινικοποίηση γυναικοκτονιών - Πρακτικές δυσκολίες βρίσκει η πρόταση της Αννίτας

Τέλος Οκτωβρίου της περυσινής χρονιάς, η πρόεδρος της Βουλής Αννίτα Δημητρίου κατέθεσε στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών πρόταση για ποινικοποίηση της γυναικοκτονίας. Με την πρότασή της, ουσιαστικά, θεσπιζόταν για πρώτη φορά ως ιδιώνυμο αδίκημα η γυναικοκτονία, όπως αυτό εκδηλώνεται από μέρους ανδρών σε βάρος των γυναικών και το οποίο θα επέσυρε την ποινή της διά βίου φυλάκισης. Η πρόταση ήρθε αντιμέτωπη με πολλές -πρακτικές κυρίως- δυσκολίες, ενώ πολλοί αναφερόμενοι στον όρο «γυναικοκτονία» έκαναν λόγο για έναν χρήσιμο κοινωνιολογικό όρο μεν, ο οποίος όμως δεν μπορεί να ενταχθεί σε νομοθέτημα ως νομικός όρος χωρίς να δημιουργούνται νομικά και συνταγματικά προβλήματα. Επισημαίνουν, παράλληλα, το γεγονός ότι καμία ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν έχει συμπεριλάβει στο ποινικό της δίκαιο τη «γυναικοκτονία» ως αυτοτελές αδίκημα.

Επιφυλάξεις Νομικής Υπηρεσίας

Σύμφωνα με την πρόταση της Αννίτας Δημητρίου, «η γυναικοκτονία είναι η πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας και η συγκεκριμένη τροποποίηση του ποινικού κώδικα θα ενισχύσει το νομικό οπλοστάσιο της Κυπριακής Δημοκρατίας, έτσι που να συνάδει και με τις υποχρεώσεις της για εξάλειψη της βίας και των διακρίσεων προς τις γυναίκες ή ομάδες γυναικών». Όπως σημείωσε στην πρόταση, η δολοφονία γυναικών ή κοριτσιών κάτω των 18 ετών, ως πράξη που οφείλεται μεταξύ άλλων στην ενδοοικογενειακή βία, ή σεξουαλική βία, ή σε λόγους τιμής ή θρησκευτικών πεποιθήσεων και πρακτικών ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων στις πλείστες των περιπτώσεων, παραμένει ατιμώρητη, εδραιώνοντας την αντίληψη ότι η βία κατά των γυναικών είναι φαινόμενο αποδεκτό ή και αναπόφευκτο.

«Η συγκεκριμένη τροποποίηση δίνει μια ορατότητα σε μια κοινωνική πραγματικότητα που ο νομοθέτης δεν μπορεί πλέον να καλύψει ή να παραβλέψει», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά η Αννίτα Δημητρίου. Υπέρ της συγκεκριμένης πρότασης τάχθηκαν τότε σχεδόν όλοι οι φορείς και οργανώσεις, όπως ο Δικηγορικός Σύλλογος, τα Υπουργεία Δικαιοσύνης και Εξωτερικών, η Αστυνομία, με μοναδική εξαίρεση τη Νομική Υπηρεσία, η εκπρόσωπος της οποίας εξέφρασε επιφυλάξεις, ότι θα δυσκολέψει το έργο απόδειξης της κατηγορούσας αρχής.

Οι αριθμοί

Η αλήθεια είναι ότι η πανδημία και ο εγκλεισμός στα σπίτια οδήγησαν σε κατακόρυφη αύξηση της οικογενειακής βίας, περίπου κατά 30%, σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί τόσο, ώστε φέτος για πρώτη φορά στη Βρετανία έγινε μεγάλη έρευνα που ανέλυσε τις δολοφονίες γυναικών από άνδρες ηλικίας από 14 έως 100 ετών, μεταξύ 2009-2018. Η συγκεκριμένη έρευνα έδειξε ότι κατά μέσο όρο, στο Ηνωμένο Βασίλειο, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε τρεις ημέρες –μια τρομακτική στατιστική, αμετάβλητη καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας. Όπως άλλωστε χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση: «Τα μοτίβα της ανδρικής βίας είναι επίμονα και διαρκή».

Την ίδια ώρα, στοιχεία επιβεβαιώνουν την τεράστια έκταση που έχει λάβει η γυναικοκτονία και στην Κύπρο, όπου πάνω από 100 απόπειρες στραγγαλισμού γυναικών διαπράχθηκαν τους τελευταίους τρεις μήνες του 2020. Όπως έχει αναφέρει η επιστημονική διευθύντρια του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ) Άντρη Αντρονίκου, το 2020 καταγγέλθηκαν συνολικά 2.147 υποθέσεις βίας.

Πιο συγκεκριμένα:

880 υποθέσεις: Περιστατικά βίας κατά γυναικών τους τελευταίους τρεις μήνες.

407 γυναίκες: δέχθηκαν απειλές κατά της ζωής τους.

322 γυναίκες: δέχθηκαν βία με όπλο ή άλλο αντικείμενο.

129 γυναίκες: κατήγγειλαν απόπειρα στραγγαλισμού.

Τα κενά της πρότασης

Στον απόηχο της δημόσιας συζήτησης που άνοιξε με πρωτοβουλία της ΠΟΓΟ, σε σχέση με το θέμα των γυναικοκτονιών και με την πρόταση Νόμου που εκκρεμεί και είναι υπό συζήτηση στη Βουλή των Αντιπροσώπων, η δικηγόρος κ. Φωτεινή Μιχαηλίδου - Χρίστου εξηγεί στον «Π» γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη δυσκολία στην εφαρμογή της και παράλληλα κάνει τις δικές τις εισηγήσεις για το συγκεκριμένο ζήτημα.

Σύμφωνα και με την ίδια (όπως και με τη Νομική Υπηρεσία), η τροποποίηση Νόμου δεν θα προσφέρει τίποτα περισσότερο από αυτό που ήδη ισχύει στην Κύπρο, αφού ήδη το αδίκημα της ανθρωποκτονίας τιμωρείται με μέγιστη ποινή τη διά βίου φυλάκιση. Την ίδια ώρα, η τροποποίηση αυτή ενδέχεται στην πράξη να οδηγήσει σε αντινομικά και αντισυνταγματικά αποτελέσματα, αφού πρακτικά, σε περίπτωση εφαρμογής της, θα θεσμοθετηθεί η άνιση και ανομοιόμορφη μεταχείριση των υποθέσεων των ανθρωποκτονιών και των εκάστοτε κατηγορουμένων, ως περισσότερο ή λιγότερο σοβαρές, ανάλογα με το φύλο του θύματος.

Τέλος, η υφιστάμενη πρόταση νόμου δεν καλύπτει υποθέσεις στις οποίες η θανάτωση ενός προσώπου είναι αποτέλεσμα ή αποτελεί κορύφωση συστηματικής ή και χρόνιας (συνήθως ενδοοικογενειακής) κακοποίησης και βίας. Τα επίσημα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας αποδεικνύουν αυτό ακριβώς, ότι σε αρκετές υποθέσεις η θανάτωση έρχεται έπειτα από χρόνια και συστηματική κακοποίηση.

Τρεις βασικές εισηγήσεις

Προς αντιμετώπιση αυτών των κενών αλλά και των κινδύνων που ελλοχεύουν σε περίπτωση έγκρισης της προτεινόμενης πρότασης Νόμου, η κ. Μιχαηλίδου - Χρίστου εισηγείται εναλλακτικά τρεις ενδεχόμενες τροποποιήσεις στον ποινικό κώδικα, που καλύπτουν μεν τις ανησυχίες για την αυξητική τάση των γυναικοκτονιών, χωρίς όμως να δημιουργούν αντινομικά ή αντισυνταγματικά αποτελέσματα. Βασικός πυλώνας και των τριών εισηγήσεων είναι η νομοθετική ανταπόκριση στο δραματικό φαινόμενο της συστηματικής κακοποίησης και άσκησης βίας, ώστε, σε περίπτωση πρόκλησης θανάτου, ο εκάστοτε θύτης να μην μπορεί να επικαλεστεί την επιείκεια του δικαστηρίου κατά τρόπο που να εξασφαλίζει μια δυσανάλογα ελαφρύτερη ποινή.

Συγκεκριμένα, η κ. Μιχαηλίδου - Χρίστου εισηγείται την προσθήκη άρθρου που να προνοεί ότι σε υποθέσεις που κάποιος επιφέρει τον θάνατο άλλου προσώπου (σε περιστάσεις που θα συνιστούσαν ανθρωποκτονία), έχοντας όμως υποβάλει το θύμα σε συστηματική ή χρόνια κακοποίηση, η οποία συνίστατο σε επιθέσεις που είχαν προκαλέσει πραγματική ή βαριά σωματική βλάβη, τότε το πρόσωπο που επέφερε τον θάνατο να είναι ένοχο, όχι για ανθρωποκτονία, αλλά για φόνο εκ προμελέτης. Με αυτόν τον τρόπο, η συστηματική κακοποίηση ενός θύματος θα ισοδυναμεί στην ουσία με «προμελέτη», αφού δεν θα μπορεί ο θύτης να επωφεληθεί την επιείκεια στην επιβολή ποινής, που μπορεί να συνεπάγεται η κατηγορία της ανθρωποκτονίας, αν συστηματικά και χρόνια κακοποιούσε το θύμα μέχρι τη θανάτωσή του.

Παράλληλα, η ίδια εισηγείται την προσθήκη άρθρου που να θέτει την απόδειξη «ειδικής σχέσης» μεταξύ θύματος και θύτη ως πρόσθετου επιβαρυντικού για τη θέση του θύτη παράγοντα, που να επισύρει ακόμα πιο βαριά ποινή στις υποθέσεις ανθρωποκτονίας. Η ειδική αυτή σχέση μπορεί να είναι σχέση οικονομικής ή στεγαστικής εξάρτησης, σχέση εξάρτησης λόγω ανηλικότητας ή μειωμένης νοητικής ικανότητας ή σωματικής αναπηρίας ή σχέση εμπιστοσύνης, όπως μεταξύ ενός ηλικιωμένου και του φροντιστή του. Στην πράξη, δηλαδή, αυτή η πρόνοια θα επιβαρύνει τη θέση του θύτη όταν αυτός επιφέρει τον θάνατο ατόμου που ήταν εξαρτώμενό του ή που τον εμπιστευόταν ή που υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να προστατεύει ή να προσέχει.

Τέλος, σύμφωνα με την κ. Μιχαηλίδου – Χρίστου, θα πρέπει να προστεθεί και ένα άρθρο το οποίο να προνοεί ότι όταν το πρόσωπο που επιφέρει τον θάνατο άλλου προσώπου είναι νυν ή πρώην ερωτικός σύντροφος ή τα κίνητρα της θανάτωσης του ατόμου είναι σεξουαλικά ή σχετίζονται με το φύλο ή την ταυτότητα φύλου ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό του θύματος, αυτό να λειτουργεί ως επιβαρυντικός για τη θέση του θύτη παράγοντας, που να επισύρει ακόμα πιο βαριά ποινή στις υποθέσεις ανθρωποκτονίας. Αυτή η πρόνοια θα καλύπτει πρακτικά και τις υποθέσεις γυναικοκτονιών αλλά και τις υποθέσεις στις οποίες το θύμα είναι σε ομοφυλόφιλη σχέση ή στοχοποιείται λόγω διαφορετικής ταυτότητας φύλου ή σεξουαλικού προσανατολισμού, όπως είχε ενδεχομένως συμβεί στην Ελλάδα με τη γνωστή υπόθεση του Ζακ Κωστόπουλου που είναι υπό εκδίκαση αυτή τη χρονική περίοδο.

Προστατευτική νομική ομπρέλα

Η έξαρση του φαινομένου των γυναικοκτονιών είναι αδιαμφισβήτητα ανησυχητική. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο, και η πολιτεία οφείλει να μεριμνήσει και να πράξει αναλόγως ούτως ώστε να προστατεύσει τα εν δυνάμει θύματα από κακοποιητικές συμπεριφορές που μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και στη θανάτωσή τους.

Με την κατάλληλη επεξεργασία και τροποποίηση από τη Νομική Υπηρεσία των πιο πάνω εισηγήσεων, θα μπορούσε, από τη μια, να επιτευχθεί ο σκοπός της απόδοσης της δέουσας νομοθετικής σημασίας στο ανησυχητικό φαινόμενο των γυναικοκτονιών χωρίς όμως, από την άλλη, να δημιουργούνται στον Νόμο ανισότητες και αντισυνταγματικές ανισομέρειες που να προκαλούν τελικά περισσότερα προβλήματα από αυτά που είχαν σκοπό να επιλύσουν.