Καμία έγνοια για πρόληψη ασθενειών

Ζούμε σε μια χώρα όπου η δημιουργία ενός συστήματος υγείας αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης σε πολιτικό και όχι μόνο επίπεδο για 18 και πλέον χρόνια πριν τεθεί σε εφαρμογή. Ζούμε σε μια χώρα όπου η υγεία των πολιτών στοιχίζει στο κράτος €900 για τον καθένα, την ώρα που έπρεπε να μας χτυπήσει ο κορωνοϊός για να δοθεί η απαραίτητη σημασία στον τομέα της υγείας. Μπορεί λέξεις όπως η πρόληψη να μην συμπεριλαμβάνονται στο λεξικό των Κυπρίων, ωστόσο ο πληθυσμός της χώρας είναι από τους πιο υγιείς στην ΕΕ. Αυτό προκύπτει μέσα από το «προφίλ υγείας» της χώρας που ετοιμάστηκε στο πλαίσιο κοινής προσπάθειας του ΟΟΣΑ και του European Observatory on Health Systems and Policies, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μπορεί να είμαστε σε καλύτερη θέση σε σχέση με πολλά άλλα ευρωπαϊκά κράτη, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι το σύστημα υγείας μας λειτουργεί στην εντέλεια. Ο «Π», αναλύοντας το προφίλ υγείας των Κυπρίων, εντόπισε και παρουσιάζει τα επτά μελανά σημεία τα οποία χρήζουν βελτίωσης.

1. Παρά την έκρηξη της πανδημίας του κορωνοϊού το 2020, το προσδόκιμο ζωής το εν λόγω έτος παρέμεινε σταθερό στα 82,3 έτη, την ώρα που στην ΕΕ βρίσκεται στα 80,6 έτη.  Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως και σε αρκετές άλλες χώρες της ΕΕ, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής στην Κύπρο επιβραδύνθηκε την τελευταία δεκαετία, με τους ειδικούς να αποδίδουν το συγκεκριμένο γεγονός σε συμπεριφορικούς παράγοντες. Συγκεκριμένα, πάνω από το ένα τρίτο του συνόλου των θανάτων μπορούν να αποδοθούν σε συμπεριφορικούς παράγοντες κινδύνου. Περίπου το 35% όλων των θανάτων που καταγράφηκαν στην Κύπρο το 2018 θα μπορούσαν να αποδοθούν σε συμπεριφορικούς παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα, η κακή διατροφή, η κατανάλωση αλκοόλ και η χαμηλή σωματική δραστηριότητα. Το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (39%). Σχεδόν το ένα πέμπτο (19%) όλων των θανάτων το 2019 θα μπορούσε να αποδοθεί στο κάπνισμα. Εκτιμάται ότι οι διατροφικοί παράγοντες, όπως, για παράδειγμα, η χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών, καθώς και η υψηλή κατανάλωση ζάχαρης και αλατιού, ευθύνονταν για το 14% (περίπου) του συνόλου των θανάτων στη χώρα. Περίπου 4% του συνόλου των θανάτων μπορεί να αποδοθεί στην κατανάλωση αλκοόλ, ενώ το 2% περίπου των θανάτων σχετίζονται με τη χαμηλή σωματική δραστηριότητα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση με τη μορφή της έκθεσης σε λεπτά σωματίδια και στο όζον ευθυνόταν από μόνη της για το 5% περίπου του συνόλου των θανάτων.

2. Καρκίνος, παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος και διαβήτης είναι οι τρεις κυριότερες αιτίες θανάτου στη χώρα μας. Για το 2018, οι παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος ήταν η κύρια αιτία θανάτου, με ποσοστό 30%. Η ισχαιμική καρδιοπάθεια ήταν η κύρια αιτία θνησιμότητας το 2018, με ποσοστό 11%, ακολουθούμενη από το εγκεφαλικό επεισόδιο και τον διαβήτη. Ενώ τα ποσοστά θνησιμότητας από παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος έχουν μειωθεί σημαντικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τα ποσοστά θνησιμότητας από καρκίνο έχουν παραμείνει σχετικά σταθερά. Η δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτου για το ίδιο έτος, με ποσοστό 11%, ήταν ο καρκίνος. Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η συχνότερη αιτία θανάτου σε ό,τι αφορά τον καρκίνο, ακολουθούμενος από τον καρκίνο του μαστού.

3. Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της έκθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αφορά την άγνοια των Κυπρίων για την κατάσταση της υγείας τους. Μπορεί οι περισσότεροι Κύπριοι να αναφέρουν ότι η υγεία τους είναι καλή, αλλά την ίδια στιγμή δύο στους πέντε ενήλικες πάσχουν από τουλάχιστον ένα χρόνιο νόσημα. Το 78% του κυπριακού πληθυσμού θεωρεί ότι η υγεία του είναι καλή, ποσοστό υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (69%). Περίπου δύο στους πέντε Κύπριους ενήλικες (39%) ανέφεραν ότι εμφάνισαν τουλάχιστον ένα χρόνιο νόσημα, ποσοστό ελαφρώς υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (36%).

4. Το κάπνισμα αποτελεί για τη χώρα μας ένα από τα σημαντικότερα πρόβλημα για τη δημόσια υγεία, ιδίως για τους άνδρες. Περισσότερο από το ένα πέμπτο των ενήλικων Κυπρίων, συγκεκριμένα το 23%, ανέφεραν ότι κάπνιζαν σε καθημερινή βάση το 2019, ποσοστό υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ που αντιστοιχεί σε 20%. Αυτό οφείλεται κυρίως στα υψηλά ποσοστά καπνίσματος των ανδρών που είναι στο 33%, έναντι 14% των γυναικών. Παρά την αύξηση του ποσοστού στους ενήλικες, στα θετικά συγκαταλέγεται το γεγονός ότι το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 15 ετών που καπνίζουν ήταν χαμηλότερο από ό,τι στις περισσότερες χώρες της ΕΕ το 2019. Ωστόσο, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα έχουν γίνει πιο δημοφιλή και ένα στα δέκα άτομα ηλικίας 15 ετών στην Κύπρο ανέφερε ότι κάπνιζε ηλεκτρονικά τσιγάρα το 2019, μολονότι το ποσοστό αυτό ήταν επίσης ελαφρώς χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ.

5. Ένας στους επτά Κύπριους ενηλίκους (14,6%) ήταν παχύσαρκος το 2019, ποσοστό παρόμοιο με τον μέσο όρο στην ΕΕ (16%), την ώρα που τα ποσοστά παχυσαρκίας στα παιδιά είναι υψηλότερα. Συγκεκριμένα, την περίοδο 2015-17 το 20% των παιδιών ηλικίας 6-9 ετών ήταν παχύσαρκα, ποσοστό υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ( 12%). Η χαμηλή σωματική δραστηριότητα είναι σημαντικός παράγοντας υπερβολικού βάρους και παχυσαρκίας. Τέσσερις στους δέκα ενήλικες στην Κύπρο ασκούνται λιγότερο από 2,5 ώρες μέτριας σωματικής δραστηριότητας την εβδομάδα. Πρόκειται για την ελάχιστη αναγκαία δραστηριότητα που όρισε το 2014 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για σκοπούς διατήρησης της καλής φυσικής κατάστασης, με το ποσοστό των Κυπρίων που δεν γυμνάζονται αρκετά να είναι υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (32%). Η κακή διατροφή είναι ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας υπερβολικού βάρους και παχυσαρκίας. Κύπριοι ενήλικες ανέφεραν ότι το 2019 δεν κατανάλωσαν ούτε μία τουλάχιστον μερίδα φρούτων (40%) ή λαχανικών (52%) ημερησίως. Πρόκειται για υψηλά ποσοστά που, ωστόσο, εξακολουθούν να είναι χαμηλότερα από τα αντίστοιχα ποσοστά στις περισσότερες άλλες χώρες της ΕΕ.

6. Μπορεί η κατανάλωση αλκοόλ από ενήλικες στην Κύπρο να είναι χαμηλότερη από ό,τι στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, ωστόσο το ποσοστό των ανηλίκων είναι υψηλότερο. Σχεδόν τέσσερις στους δέκα ανήλικους, άνω των 15 ετών, καταναλώνουν αλκοόλ, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις πρόκειται για κατανάλωση ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Για το έτος 2019, το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 37%, και είναι μεγαλύτερο από ό,τι στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ βρίσκεται κατά μέσο όρο στο 26%.

7. Οι δαπάνες για την πρόληψη στην Κύπρο είναι πολύ χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ. Συγκεκριμένα, για το έτος 2019 η κυπριακή κυβέρνηση δαπάνησε λίγο λιγότερο από €332 για τον κάθε πολίτη, περίπου το ήμισυ του μέσου όρου για το σύνολο της ΕΕ (€678). Την ίδια στιγμή που οι δαπάνες για υπηρεσίες πρόληψης, δεν ξεπερνούσαν τα €23 κατά κεφαλήν, και είναι πολύ χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ, ο οποίος αντιστοιχεί σε €102 κατά κεφαλήν. Η μακροχρόνια φροντίδα επίσης λαμβάνει χαμηλά επίπεδα χρηματοδότησης, τα οποία αντιστοιχούν σε 4,2% των δαπανών υγείας, σε αντίθεση με το πολύ υψηλότερο 16% στην ΕΕ.

Τα «καλά» της πανδημίας

Το βασικό πρόβλημα που εντοπίζεται στο προφίλ του Κύπριου ασθενή έχει να κάνει με τον τρόπο ζωής των πολιτών και με τις ελλείψεις στο τομέα της πρόληψης. Παρ' ολ’ αυτά, η  Κύπρος έχει εφαρμόσει με επιτυχία τις πολυαναμενόμενες μεταρρυθμίσεις που εξασφαλίζουν καθολική υγειονομική κάλυψη. Οι μεταρρυθμίσεις που θεσπίστηκαν στον τομέα της χρηματοδότησης λίγο πριν από την πανδημία παρείχαν τη δυνατότητα μεγαλύτερης ευελιξίας στον σχεδιασμό και τη σύναψη συμβάσεων με παρόχους υπηρεσιών, γεγονός που διευκόλυνε την ανάπτυξη ικανότητας κινητοποίησης την περίοδο της μεγάλης κρίσης. Ο κυριότερος περιορισμός της ικανότητας είναι η συνεχιζόμενη έλλειψη εργαζομένων στον τομέα της υγείας, γεγονός που αναδείχθηκε με την πανδημία, και αφορά κυρίως τα δημόσια νοσηλευτήρια. Εκτός αυτού, αξίζει να σημειωθεί ότι η πανδημία του κορωνοϊού βοήθησε στο να επισπευσθούν οι διαδικασίες τεχνολογικής αναβάθμισης στον τομέα της υγείας. Για πρώτη φορά δόθηκε πρόσβαση στους δικαιούχους να διευθετούν διαδικτυακά τα ραντεβού τους σε γιατρούς στα δημόσια νοσηλευτήρια, αλλά και για τον εμβολιασμό τους κατά του κορωνοϊού. Εκτός αυτού, η Κύπρος κατάφερε να αναπτύξει με ταχείς ρυθμούς την εθνική εκστρατεία εμβολιασμού, με αποτέλεσμα αυτή τη στιγμή 9 στους 10 συμπολίτες μας να έχουν ολοκληρώσει το εμβολιαστικό τους σχήμα, με τη χώρα μας να ξεπερνά τον μέσο όρο (85%) της ΕΕ.