Αντί φυλακή καλλωπισμός... κήπων

Με βασικό γνώμονα ότι η φυλάκιση είναι ποινή αρμόζουσα μόνο για σοβαρά εγκλήματα και για τους υπότροπους εγκληματίες, επιχειρείται η καθιέρωση της παροχής κοινωφελούς εργασίας, δηλαδή της άμισθης εργασίας σε  μεγάλο αριθμό από δημόσιους φορείς. Με στόχο, αφενός, να δώσει διέξοδο σε ανθρώπους που σήμερα περνούν το κατώφλι των Κεντρικών Φυλακών και στιγματίζονται για ήσσονος σημασίας αδικήματα όπως χρέη, μικροκλοπές, παραβίαση του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας κ.ο.κ. και, αφετέρου, την αντιμετώπιση του διαχρονικού προβλήματος του υπερπληθυσμού στις Φυλακές. Πρόβλημα το οποίο εντάθηκε ακόμη περισσότερο τους τελευταίους μήνες και κατέστη μείζον εξαιτίας της φονικής πανδημίας του κορωνοϊού. Η κατάσταση είναι αποκαρδιωτική, με 700 και πλέον κρατούμενους να συνωστίζονται σε κελιά χωρητικότητας 560 κρατουμένων.

Σπανίζει η εφαρμογή

Ο θεσμός της κοινωνικής εργασίας αντί φυλάκισης, παρόλο που υπάρχει εδώ και χρόνια στην Κύπρο, ουδέποτε έτυχε ευρείας εφαρμογής. Για την ακρίβεια, σπανίως χρησιμοποιείται, διότι, ως έχουν σήμερα τα πράγματα, είναι περιορισμένοι οι τόποι και οι χώροι στους οποίους μπορούν να σταλθούν παραβάτες για κοινωνική εργασία. Συνήθως, η κοινωφελής εργασία παρέχεται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ωστόσο, η καταπληκτική πλειοψηφία των δήμων –πόσω μάλλον οι κοινότητες– δεν διαθέτουν τις κατάλληλες υποδομές με αποτέλεσμα να μην μπορεί να λειτουργήσει σωστά ο θεσμός, ο οποίος θα τους πρόσφερε εντελώς δωρεάν εκατοντάδες υπαλλήλους για τη στελέχωση των υπηρεσιών τους. Από την άλλη, ούτε τα δικαστήρια αξιοποιούν τη θεσπισμένη από χρόνια εναλλακτική ποινή της κοινωνικής εργασίας για αδικήματα «χαμηλής έντασης». Παρατηρείται μεγάλος δισταγμός από την πλευρά των δικαστών να μετατρέψουν την ποινή φυλάκισης σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. Επί τούτου, αρκούντως ενδεικτική είναι η πρόσφατη απόφαση (3/8/2020) του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λάρνακας, το οποίο επέβαλε ποινή φυλάκισης επτά ημερών σε 52χρονη, επειδή ζητιάνευε. Κρίθηκε ένοχη με βάση το άρθρο 188 του Ποινικού Κώδικα που αφορά «πρόσωπα οκνηρά που ζουν ακατάστατη ζωή». Η φυλάκιση της εν λόγω γυναίκας κόστισε στο κράτος 700 ευρώ περίπου ενώ θα μπορούσε, κάλλιστα, να της επιβληθεί η εναλλακτική ποινή της κοινωνικής εργασίας. Σε άλλες χώρες όπως στις ΗΠΑ, Βρετανία, Ελβετία, Νότια Κορέα και εσχάτως στην Ελλάδα, η παροχή κοινωφελούς εργασίας αποτελεί βασική - κύρια ποινή.

Το Υπουργείο Δικαιοσύνης ολοκλήρωσε πρόσφατα σχετική μελέτη για την ενίσχυση και διεύρυνση του θεσμού της κοινωνικής εργασίας ως εναλλακτική ποινή φυλάκισης. Οι σκέψεις που γίνονται, όπως τουλάχιστον αυτές είδαν το φως της δημοσιότητας, είναι να παρέχεται η εξουσία στο δικαστήριο για ποινές φυλάκισης μέχρι εννιά μήνες να παραπέμπει παραβάτες σε κοινωνική εργασία. Βουλευτές που ασχολήθηκαν επισταμένως με το ζήτημα στο πρόσφατο παρελθόν υπέδειξαν στον «Π» ότι ο θεσμός θα πρέπει να εφαρμοστεί και σε όσους και όσες καταδικάζονται για χρέη τα οποία αφορούν, μεταξύ άλλων, διάφορα πρόστιμα και διατροφές καθώς και σε αλλοδαπούς που καταδικάζονται για παράνομη εργοδότηση ή για άλλα συναφή αδικήματα και που σήμερα αποτελούν σχεδόν το 50% των κρατουμένων στις Φυλακές. Όπως επεσήμαναν με την ενίσχυση, την επέκταση και τη σωστή εφαρμογή του θεσμού της κοινωφελούς εργασίας, το όφελος θα είναι διπλό για το κράτος: Θα πετύχει την αποσυμφόρηση των Φυλακών και παράλληλα θα εξοικονομεί χιλιάδες ευρώ ετησίως. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της διεύθυνσης των Κεντρικών Φυλακών, ο κάθε κρατούμενος κοστίζει 100 ευρώ περίπου την ημέρα.

Σε κήπους και δρόμους

Σύμφωνα με στοιχεία που εξασφαλίσαμε από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, η  πλειοψηφία αυτών που καταδικάστηκαν σε κοινωφελή εργασία αφορά νεαρούς που κρίθηκαν ένοχοι για τροχαίες παραβάσεις, μικροκλοπές, συμμετοχή σε επεισόδια που έλαβαν χώρα σε ποδοσφαιρικούς αγώνες, εξύβριση, οχληρία και άλλες μικροπαραβάσεις. Οι περισσότεροι εξέτισαν την ποινή τους εργαζόμενοι σε μεγάλους δήμους στους τομείς διακόσμησης και καθαριότητας δημόσιων κτηρίων και χώρων, δρόμων και πεζοδρομίων, οχετών, χώρων πρασίνου κ.ά. Τα δικαστικά διατάγματα για κοινωφελή εργασία εκδίδονται εφόσον: (α) ο αδικοπραγών αποδέχεται, (β) έχουν γίνει οι κατάλληλες διευθετήσεις με τα αρμόδια Υπ. Εργασίας και Παιδείας και (γ) ο αδικοπραγών είναι πρόσωπο κατάλληλο για την εκτέλεση τέτοιας εργασίας.

Τη βασική ευθύνη για την εφαρμογή των διαταγμάτων παροχής κοινωφελούς εργασίας χωρίς αμοιβή έχουν οι ΥΚΕ. Συγκεκριμένα, εφαρμόζεται από τους κηδεμονικούς λειτουργούς που έχουν την αποκλειστική ευθύνη για την ενημέρωση του δικαστηρίου με σχετικές εκθέσεις για την όλη πορεία και πρόοδο των παραβατών στους χώρους παροχής της κοινωφελούς εργασίας. Οι ώρες και το είδος της κοινωφελούς εργασίας καθορίζονται με τρόπο που να μην επηρεάζεται η τακτική εργασία τους, η μόρφωσή τους εάν πρόκειται για μαθητές - φοιτητές ή και οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.

Η ποινή της κοινωφελούς εργασίας αποδείχθηκε στη διεθνή εμπειρία ένα από τα χρησιμότερα εργαλεία του δικαστικού και σωφρονιστικού συστήματος. Σύμφωνα με το Υπουργείο Εργασίας, τα οφέλη του θεσμού είναι πολλαπλά. Συγκεκριμένα:

• Ο καταδικασθείς σε κοινοτική εργασία συνεχίζει κανονικά να φοιτά ή να εργάζεται και να αντιμετωπίζει τις οικογενειακές του υποχρεώσεις. Από το πρόγραμμα αυτό ωφελούνται τόσο ο παραβάτης που αποφεύγει την ποινή φυλάκισης όσο και ο δήμος που δέχεται εργασία χωρίς αμοιβή. Η οικογένεια του παραβάτη ευεργετείται με το να αποφεύγει τις αρνητικές επιπτώσεις που ακολουθούν όταν ένα μέλος της, συχνά η κύρια πηγή εισοδήματος, είναι στη φυλακή.


• Τα δικαστήρια έχουν πιο πολλές επιλογές από τις οποίες μπορούν να επιλέξουν την ποινή που συνάδει με τη βαρύτητα του αδικήματος.


• Το κράτος και κατ’ επέκταση η κοινωνία αποκομίζουν όφελος όχι μόνο από την παροχή κοινωνικής εργασίας από τον αδικοπραγούντα αλλά και από τη μείωση του οικονομικού κόστους που συνεπάγεται η φυλάκισή του.


• Για αριθμό παραβατών, η παροχή κοινωνικής εργασίας μπορεί να είναι και η πρώτη δομημένη εμπειρία παραγωγικής εργασίας που εξελικτικά να ενεργοποιήσει τα άτομα αυτά να έχουν μια πιο ομαλή ένταξη στην αγορά εργασίας.

Επισημαίνεται πως η εναλλακτική ποινή υπάρχει στη νομολογία μας από το 1996. «Ο περί Κηδεμονίας και Άλλων Τρόπων Μεταχείρισης Αδικοπραγούντων Νόμος» παρέμεινε γράμμα κενό για εννέα χρόνια και εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 2005.