Kλιματική αλλαγή: Τις συνέπειές της σχολιάζει στον «Π» η καθηγήτρια Τζοάνα Χέιγκ

Τέσσερις μέρες μετά την άδοξη λήξη της Συνόδου της Μαδρίτης για την Κλιματική Αλλαγή (COP25) που φανέρωσε ότι οι χώρες δεν μπορούν -κυρίως γιατί δεν θέλουν- να λάβουν γενναία μέτρα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, βρέθηκε στη χώρα μας μια υπέρμαχος του περιβάλλοντος: η καθηγήτρια Τζοάνα Χέιγκ (Joanna Haigh) έδωσε μια διάλεξη στις 17 Δεκεμβρίου στο Ινστιτούτο Κύπρου, με θέμα «Κλιματική Αλλαγή: Τι συμβαίνει και τι μπορούμε να κάνουμε». Η καθηγήτρια Χέιγκ υπήρξε συνδιευθύντρια του Ινστιτούτου Γκράνθαμ για την Κλιματική Αλλαγή και το Περιβάλλον στο Imperial College του Λονδίνου μέχρι τη συνταξιοδότησή της. Βρέθηκε στην Κύπρο ως μέλος στις Επιστημονικές Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων (SEP) του Ερευνητικού Κέντρου Ενέργειας, Περιβάλλοντος και Υδάτινων Πόρων (EEWRC) του Ινστιτούτου Κύπρου και στη διάλεξή της εξήγησε πώς η επιστήμη της φυσικής συμβάλλει στην κατασκευή υπολογιστικών μοντέλων για την διερεύνηση των κλιματικών διεργασιών, ενώ αναφέρθηκε και στις μελλοντικές επιπτώσεις από την αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου.

Ζητήσαμε τη γνώμη της για την «κυπριακή» εξόρυξη φυσικού αερίου και φυσικά το σχόλιό της για την COP25, που απέτυχε να στείλει στον κόσμο το αισιόδοξο μήνυμα ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι εφικτή.

Απογοητευτική COP25

Η COP25 ήταν πολύ, πολύ απογοητευτική. Υπήρχε το θετικό αποτέλεσμα της Συνόδου του Παρισιού το 2015 και ελπίζαμε ότι όλες οι χώρες θα αναλάμβαναν δράση. Δυστυχώς, διαφάνηκε ότι οι πλείστες δεν κάνουν ούτε τα βασικά. Στη Σύνοδο της Μαδρίτης, δεν υπήρξε συμφωνία σε οτιδήποτε. Συμφωνήθηκε μόνο ότι οι πλούσιες χώρες θα παραμείνουν πιστές στις δεσμεύσεις τους μέχρι την επόμενη χρονιά. Δεν υπήρξε συμφωνία για τις αγορές διοξειδίου του άνθρακα (χρηματιστήριο ρύπων), ούτε και σε οτιδήποτε άλλο, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς.

Τι είναι αυτό που δεν αντιλαμβάνονται οι κυβερνήσεις; Oι πολίτες φαίνεται πως έχουν καταλάβει την κλιματική αλλαγή. Το 2019 ήταν γεμάτο διαδηλώσεις για το περιβάλλον.

Έχετε δίκιο. Τα περιβαλλοντικά ζητήματα έχουν βρεθεί στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας. Στην πρόσφατη προεκλογική καμπάνια στη Μ. Βρετανία, το περιβάλλον και η κλιματική αλλαγή ήταν πρώτα θέματα, φαίνεται πως οι πολίτες θέλουν να τα συζητούν, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν. Ο κόσμος ανησυχεί. Ωστόσο οι χώρες φαντάζομαι ότι αμύνονται. Θέλουν να κάνουν το λιγότερο δυνατό με το λιγότερο δυνατό κόστος. Μακάρι να μπορούσαν να δουν τη μεγάλη εικόνα. Νομίζω πως στο Παρίσι αυτό συνέβη, μπόρεσαν να δουν τη μεγάλη εικόνα. Ήταν φανερό πως σκέφτονταν συλλογικά, ότι είμαστε όλοι μαζί σ' αυτό το θέμα, ότι είναι πρόβλημα που αφορά όλο τον κόσμο και όλες οι χώρες θα πρέπει να κάνουν κάτι γι' αυτό, ό,τι καλύτερο μπορούν. Όχι να υπεκφεύγουν, ούτε να λένε 'εγώ δεν μπορώ'.

Δεν ξέρω τι πήγε στραβά στη Μαδρίτη. Στο Παρίσι ίσως θέλησαν να είναι πιο αποφασισμένες οι κυβερνήσεις και πια αφήνουν τις όποιες τους μεγάλες αποφάσεις για τη Γλασκώβη (σ.σ. Τη Σύνοδο της Γλασκώβης το 2020). Επιπλέον, μάλλον στο Παρίσι χειρίστηκαν το θέμα καλύτερα οι διπλωμάτες. Και η διαδικασία ήταν διαφορετική. Αντί να λένε στην κάθε χώρα τι θα κάνει, άφησαν τις αποφάσεις στις ίδιες τις χώρες. Δεν τους έλεγε κανείς τι να κάνουν. Σε κάθε περίπτωση, ελπίζω να αντιληφθούν ότι είναι στο συμφέρον τους να λάβουν μέτρα. Δεν είναι θέμα αλτρουισμού.

Ποια είναι τα πραγματικά εμπόδια προς αυτή την κατεύθυνση;

Οι χώρες θεωρούν ότι θα τους στοιχίσει πολύ. Και φυσικά θα στοιχίσει, αρχικά. Νομίζω πως στη Μ. Bρετανία το κόστος αντιστοιχεί στο 2% του ΑΕΠ της χώρας. Δεν είναι αμελητέο ποσό, δεν είναι όμως ούτε τεράστιο, ειδικά αν αναλογιστούμε τα ποσά που δίνονται για ορυκτά καύσιμα. Θα ήταν, λοιπόν, μια καλή αρχή αν σταματούσαν να ξοδεύουν αυτά τα υπέρογκα ποσά στα ορυκτά καύσιμα και τα επένδυαν σε πράσινες αναπτύξεις.

Επιπλέον, η απραξία θα μας στοιχίσει πολύ περισσότερο στο μέλλον, γιατί οι τεράστιες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα είναι κοστοβόρες, τόσο ως προς το οικονομικό κομμάτι όσο και στις ζωές των ανθρώπων, στην υγεία τους, και όχι μόνο. Είναι λοιπόν πολύ καλύτερα να αντιμετωπίσουμε τώρα αυτό το πρόβλημα.

Η νεολαία με το Youth for Climate φαίνεται πως κάνει καλή δουλειά προς αυτή την κατεύθυνση.

Η νεολαία είναι απίστευτη. Όταν οι νέοι έχουν κίνητρο, λένε ίσως και ακραία πράγματα, αλλά αντιλαμβάνονται απόλυτα την κατάσταση και προσπαθούν να μεταδώσουν το μήνυμα. Αυτοί οι άνθρωποι θα είναι ψηφοφόροι σε μερικά χρόνια και ίσως είναι καλά οι πολιτικοί να τους λάβουν υπόψη.

Κοινός αγώνας

Θεωρητικά, για τα νησιά είναι πολύ πιο δύσκολη η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, όπως και για την Κύπρο.

Δεν είναι όλα τα νησιά ίδια. Για τα νησιά χαμηλού υψομέτρου στον Ινδικό Ωκεανό, η απειλή είναι υπαρξιακή. Αν η θερμοκρασία ανέβει πάνω από 1,5 βαθμούς, θα βουλιάξουν. Αυτό δεν θα συμβεί στην Κύπρο. Η στάθμη του νερού δεν θα επηρεάσει σε τέτοιο βαθμό όπως αλλού. Ωστόσο θα έχουμε ξηρασία, θα επηρεαστεί η γεωργία και οι καλλιέργειες. Οι αγρότες θα πρέπει να αναλογιστούν τα ζώα που χρησιμοποιούν και τι καλλιεργούν, ώστε να προσαρμοστούν με όσα φέρνει η κλιματική αλλαγή. Πρέπει να σκεφτούν πώς θα κάνουν εξοικονόμηση νερού, κατ' αρχάς.

Είναι αγώνας όλων μας η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ή των κυβερνήσεων και των μεγάλων βιομηχανιών;

Είναι ένας αγώνας που μας αφορά όλους. Θα πρέπει, βεβαίως, να ξεκινήσει από τις κυβερνήσεις που θα υιοθετήσουν τέτοια μέτρα και κανονισμούς ώστε να διευκολύνουν όλους τους υπόλοιπους για όσα πρέπει να κάνουν. Όμως, και ατομικά μπορούμε να στοχεύσουμε να χρησιμοποιούμε λιγότερη ενέργεια, να επιλέγουμε «πράσινες» εταιρείες, να χρησιμοποιούμε όσο γίνεται λιγότερο τα αυτοκίνητά μας που καίνε ορυκτά καύσιμα, να περπατάμε περισσότερο, να ποδηλατούμε περισσότερο, είναι πολλά αυτά που μπορούμε ως άτομα να κάνουμε. Κι είναι όλα καλά και βοηθητικά. Εκτός απ' αυτό, όμως, συμβάλλουν στην αλλαγή νοοτροπίας, που με τη σειρά της βοηθά στο να δεχόμαστε μέτρα που μπορεί να λαμβάνουν οι κυβερνήσεις και τα οποία είναι δύσκολο να αποδεχόμαστε. Σκέφτομαι το παράδειγμα της απαγόρευσης καπνίσματος στις ιρλανδικές παμπ, όπου ήταν το απολύτως φυσιολογικό να καπνίζει κανείς. Και τότε η κυβέρνηση απλά απαγόρευσε το κάπνισμα. Οι Ιρλανδοί είχαν ήδη καταλάβει ότι το κάπνισμα βλάπτει την υγεία και όταν απαγορεύτηκε σε δημόσιους χώρους, έγινε άμεσα αποδεχτό γιατί, απλά, ήταν αυτό που έπρεπε να γίνει. Προφανώς είναι πολύ μεγαλύτερο ζήτημα τα μέτρα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, ωστόσο, όταν είναι αντιληπτό ότι πρέπει να ληφθούν, η όλη διαδικασία γίνεται πολύ πιο εύκολη.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πάντως, κέρδισε τα εύσημα στην COP25.

Ναι, η ΕΕ κατέληξε στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal) που αν εφαρμοστεί και δουλέψει, θα είναι τέλεια, γιατί επιχειρεί να δείξει πώς μπορούν να γίνουν όσα πρέπει να γίνουν για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την ίδια στιγμή να βοηθηθεί η οικονομία. Η Συμφωνία δημιουργήθηκε μέσα σε ένα οικονομικό πλαίσιο που σημαίνει ότι επενδύεις σε επιχειρήσεις κερδοφόρες, σε νέες θέσεις εργασίας, που δεν είναι μόνο θετικό για την οικονομία, αλλά και για την υγεία των εργαζομένων. Είναι πολύ σημαντική συμφωνία.

Κλίμα και καπιταλισμός

Πώς φτάσαμε στο να συζητάμε την υπερθέρμανση του πλανήτη;

Όλα ξεκίνησαν από τη Βιομηχανική Επανάσταση, που στην πραγματικότητα ξεκίνησε από την Αγγλία με την εφεύρεση των ατμομηχανών που έκαιγαν κάρβουνο. Κανείς δεν πίστευε τι θα σημαίνει μακροπρόθεσμα αυτή η εφεύρεση, η οποία βεβαίως συνέβαλε στην κατασκευή πολλών υλικών που χρειαζόμαστε για τη μοντέρνα μας ζωή. Ωστόσο σήμερα πρέπει να βρούμε άλλους τρόπους για να συντηρήσουμε το επίπεδο ζωής που πετύχαμε.

Πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις και ακτιβιστές συνδέουν την κλιματική αλλαγή με τον καπιταλισμό. Τι νομίζετε γι' αυτό;

Αντιλαμβάνομαι τι λένε και από μια πλευρά, αν υπάρχει απεριόριστος καπιταλισμός και ανάπτυξη με όποιο κόστος, προφανώς δεν είναι καλό. Από την άλλη, πιστεύω ότι υπάρχουν επιχειρήσεις που μπορούν να μας βοηθήσουν. Υπάρχουν ήδη επιχειρήσεις που βοηθούν στην ανάπτυξη πράσινων πρακτικών και τεχνολογιών. Δεν θεωρώ πως υπάρχει λόγος να δαιμονοποιούμε σε απόλυτο βαθμό τον καπιταλισμό, γιατί μαζί θα δαιμονοποιούσαμε όσα καλά συμβαίνουν.

Κύπρος και φυσικό αέριο: «Καλύτερα να αποφευχθεί»

Ποια είναι η γνώμη σας για την προσπάθεια της Κύπρου για εξόρυξη φυσικού αερίου;

Το φυσικό αέριο είναι ορυκτό καύσιμο. Δεν είναι τόσο κακό όσο το κάρβουνο, αλλά παραμένει ένα από τα καύσιμα τα οποία προκαλούν αέρια θερμοκηπίου και οφείλουμε να το αποφύγουμε, αν μπορούμε. Αντιλαμβάνομαι ότι πολλοί επιχειρηματολογούν πως συμβάλλει στη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα σε πιο πράσινες πηγές ενέργειας, αλλά, αν η επένδυση σε φυσικό αέριο είναι τόσο μεγάλη, δεν υπάρχει περίπτωση να μην το χρησιμοποιήσουν, κι αυτό σημαίνει ότι θα δούμε πολύ φυσικό αέριο στην κυπριακή οικονομία στο μέλλον.

Αν υπάρχει τρόπος είναι καλύτερα να αποφευχθεί, για να διατηρηθεί κι ένα καλύτερο επίπεδο ζωής. Εξάλλου, έχετε τόσο πολύ ήλιο στην Κύπρο και ήδη πολλοί έχουν ηλιακούς θερμοσίφωνες στις ταράτσες τους. Είναι απλά θέμα μεγαλύτερης επένδυσης στον ήλιο. Βεβαίως, η ηλιακή ενέργεια δεν είναι τέλεια, γιατί τόσο για την υποδομή όσο και τη συντήρησή της χρειάζονται υλικά όπως σίδηρος και μπαταρίες, που με τη σειρά τους φτιάχνονται με υλικά εξόρυξης, ωστόσο είναι σαφώς καλύτερη λύση.