Η κυβέρνηση από την ανάληψη των καθηκόντων της επαναλαμβάνει -τόσο ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης, όσο και ο υπουργός Οικονομικών, Μάκης Κεραυνός- ότι η διατήρηση της δημοσιονομικής σταθερότητας αποτελεί προτεραιότητα και το θεμέλιο για την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η θέση αυτή έχει τεθεί σε δοκιμασία εξαιτίας μιας σειρά πολιτικών εξαγγελιών και αποφάσεων (στήριξη πολύτεκνων, σχέδιο ΚτίΖΩ κ.λπ.), με κυριότερη τη νέα μεταβατική συμφωνία για την ΑΤΑ. Κινδυνεύει η δημοσιονομική σταθερότητα;
Ο «Π» έθεσε μια σειρά από δημόσια διαθέσιμα στοιχεία και ερωτήματα στο Υπουργείο Οικονομικών το οποίο με τις απαντήσεις του «βγάζει ειδήσεις» για τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών, προκρίνοντας ανακατομή δαπανών, περιορισμό στην αύξηση των οροφών των δαπανών, άρση των μέτρων στήριξης και επιτάχυνση της μεταρρύθμισης στο Δημόσιο για να γίνει αποδοτικότερο. Η κυβέρνηση καλείται να λάβει ποιοτικά μέτρα, τα οποία είναι πιο ήπια σε σχέση με τα ποσοτικά (δηλαδή περικοπές), αλλά και πιο δύσκολα ως προς την υλοποίησή τους.
Το ΥΠΟΙΚ, μεταξύ άλλων, σημειώνει ότι η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού θα έχει επίπτωση στα έσοδα (με τη μείωση να είναι μεγαλύτερη από τη μείωση των δαπανών) γι' αυτό και προκρίνεται ανακατανομή των δαπανών προς όφελος των αναπτυξιακών δαπανών και τα οποιαδήποτε μέτρα στήριξης να είναι στοχευμένα, μικρής διάρκειας και όσο το δυνατό πιο προσωρινά παρά μόνιμα και να μην επιβαρύνουν σωρρευτικά τα δημόσια οικονομικά, ανεξαρτήτου του οικονομικού κύκλου.
Με βάση τα παραπάνω το ΥΠΟΙΚ εκτιμά ότι θα επιτευχθούν οι δημοσιονομικοί στόχοι που έχουν τεθεί τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μεσοπρόθεσμα. Μάλιστα το δημόσιο χρέος θα υποχωρήσει στο 60,1% στο τέλος του 2026.
Οι πρόσθετες δαπάνες
Συγκεντρώνοντας μια σειρά από στοιχεία και εξαγγελίες της νέας κυβέρνησης αθροίζεται ένα υψηλό πρόσθετο ποσό δαπανών:
Μόνο για την ΑΤΑ, σύμφωνα με το ίδιο το ΥΠΟΙΚ, η επιπρόσθετη ετήσια επιβάρυνση ανέρχεται στα €34,2 εκατ. το 2023, και €78 εκατ. και €96,3 εκατ. για το 2024 και 2025.
Η αύξηση των επιτοκίων έχει αυξήσει και το κόστος εξυπηρέτησης των σημαντικών δανείων που έχει λάβει η Κύπρος από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB). Το ΥΠΟΙΚ εκτιμά ότι η αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης δανείων από την EIB μεταξύ των ετών 2022 και 2023 στα €10 εκατ., αύξηση η οποία οφείλεται αποκλειστικά στη μεταβολή των επιτοκίων που συνδέονται με το EURIBOR 3 μηνών, 6 μηνών, 12 μηνών. Πέραν των δανείων από την EIB, υπάρχουν και άλλα διμερή δάνεια όπως είναι αυτά από την Τράπεζα Αναπτύξεως του Συμβουλίου της Ευρώπης, για τα οποία το πρόσθετο κόστος ανέρχεται συνολικά σε περίπου €12 εκατ.
Το κόστος από τη διατήρηση μειωμένων συντελεστών φόρου κατανάλωσης ανέρχεται σε €85 εκατ. (μαζί με τον μηδενικό ΦΠΑ σε βασικά είδη).
Ο συμπληρωματικός προϋπολογισμός που ψηφίστηκε τον Απρίλιο προβλέπει δαπάνες 75 εκατ. ευρώ και θα κατατεθεί και δεύτερος συμπληρωματικός προϋπολογισμός.
Πρόσθετα αποτελεί εξαγγελία του Προέδρου η αύξηση του αφορολόγητου και η μείωση ασφαλιστικών εισφορών όσων έχουν απολαβές εντός του αφορολόγητου.
Δεν αλλάζουν οι στόχοι
Όλα τα παραπάνω δεν αλλάζουν αισθητά τις προβλέψεις για παραγωγή υψηλών πλεονασμάτων, αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βλέπει οριακά χαμηλότερα το πλεόνασμα χωρίς να χάνεται η δυναμική μείωσης του χρέους.
Ειδικότερα, στο πρόγραμμα σταθερότητας 2023, η κυβέρνηση αναμένει ότι το πλεόνασμα της γενικής κυβέρνησης θα μειωθεί οριακά από 2,1% το 2022 σε 2% του ΑΕΠ το 2023 και ο δείκτης χρέους αναμένεται να υποχωρήσει από το 86,5% του ΑΕΠ στο τέλος του 2022 στο 81,1% του ΑΕΠ στο τέλος του 2023. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις εαρινές προβλέψεις του 2023 υπολογίζεται το πλεόνασμα στο 1,8% του ΑΕΠ και εκτιμά ότι ο δείκτης χρέους θα ανέλθει σε 80,4% στο τέλος του 2023.
Το ΥΠΟΙΚ, απαντώντας στα ερωτήματα του «Π» για τα δημόσια οικονομικά παραδέχεται μεν ότι μέτρα που ελήφθησαν μετά τον Απρίλιο δεν έχουν υπολογιστεί στο πρόγραμμα σταθερότητας θα περιορίσουν το δημοσιονομικό αποτέλεσμα, με το βασικό σενάριο να παραμένει η επίτευξη των στόχων. Η θετική πορεία της οικονομίας στηρίζει τα έσοδα.
«Προτεραιότητα της πολιτικής της κυβέρνησης παραμένει η ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και η σταθερή μείωση του δημόσιου χρέους μεσοπρόθεσμα μέσω πρωτογενών πλεονασμάτων. Σημειώνεται ότι με βάση τις πρόσφατα αναθεωρημένες δημοσιονομικές προβλέψεις του Προγράμματος Σταθερότητας, το δημοσιονομικό ισοζύγιο εκτιμάται ότι θα παραμείνει πλεονασματικό κατά το 2023 ύψους 2% του ΑΕΠ, ενώ μεσοπρόθεσμα (2024-2026) θα αυξηθεί περαιτέρω και θα κυμανθεί κατά μέσο όρο στο 2,3% του ΑΕΠ. Παράλληλα, το δημόσιο χρέος αναμένεται ότι θα παρουσιάσει μείωση τέλος του 2023 και θα περιοριστεί στο 81,1% του ΑΕΠ από 86,5% του ΑΕΠ τέλος του 2022, ενώ μεσοπρόθεσμα αναμένεται ότι θα συνεχίσει την πτωτική του πορεία και θα περιοριστεί στο 60,1% του ΑΕΠ τέλος του 2026», αναφέρει το ΥΠΟΙΚ.
Κίνδυνοι
Σε ό,τι αφορά τους κινδύνους αυτοί αφορούν κυρίως τον συνεχιζόμενο πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, τις υψηλές τιμές της ενέργειας λόγω των αποφάσεων κυρίως του ΟΠΕΚ για μείωση της παραγωγής πετρελαίου καθώς και μιας περαιτέρω ανατίμησης του δολαρίου έναντι του ευρώ, η οποία αποτελεί πρόσθετο κίνδυνο, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω αυξήσεις των τιμών.
Το ΥΠΟΙΚ σημειώνει ότι στο Πρόγραμμα Σταθερότητας δεν υπολογίστηκαν μέτρα/δράσεις για τα οποία λήφθηκαν αποφάσεις μετά τα μέσα Απριλίου 2023 και ως «εκ τούτου η λήψη οποιωνδήποτε μέτρων τα οποία δεν λήφθηκαν υπόψη κατά την ετοιμασία του Προγράμματος Σταθερότητας (π.χ. αύξηση ποσοστού αναπλήρωσης ΑΤΑ, μηδενικός ΦΠΑ, συνέχιση μέτρων για το ενεργειακό κόστος κ.λπ.) και με την υπόθεση ότι όλοι οι άλλοι παράμετροι θα παραμείνουν ως έχουν, οι εκτιμήσεις μας ως προς το δημοσιονομικό ισοζύγιο θα αναθεωρηθούν προς τα κάτω. Σημειώνεται ωστόσο ότι το ύψος οποιασδήποτε επίδρασης στις προβλέψεις μας θα εξαρτηθεί από το είδος και την έκταση των επιπρόσθετων δαπανών και κατά πόσον αυτές αποτελούν αναπτυξιακές ή μη. Με βάση τη μέχρι σήμερα πορεία της οικονομίας (θετικά αποτελέσματα από τουρισμό, μείωση τιμών ενέργειας, μείωση πληθωρισμού, μη ανατίμηση του δολαρίου έναντι του ευρώ) θεωρούμε ότι θα επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μεσοπρόθεσμα».
Εσόδα και δαπάνες
Στο ερώτημα αν η αύξηση στα έσοδα μπορεί να δικαιολογήσει αύξηση στις δαπάνες και αν υπάρχει κίνδυνος εκτροπής αν τα έσοδα υποχωρήσουν, το ΥΠΟΙΚ απάντα ότι αναμένει μείωση των εσόδων ως αποτέλεσμα της μείωσης του πληθωρισμού και για να αποφευχθεί ο κίνδυνος εκτροπής προκρίνεται η ανακατανομή των δαπανών προς όφελος των αναπτυξιακών δαπανών. Πρόσθετα θα τεθούν οροφές ως προς την ετήσια αύξηση των καθαρών πρωτογενών δαπανών.
«Με βάση τα στοιχεία του πρώτου τριμήνου του 2023 τα έσοδα παρουσίασαν μεγαλύτερη αύξηση από την αντίστοιχη αύξηση των δαπανών, ενώ παράλληλα το ύψος τους υπερέβη το ύψος των δαπανών σε απόλυτους (αριθμούς), με επακόλουθο την παρουσία αυξημένου πλεονάσματος σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο πέρυσι. Οι κύριες αυξήσεις των εσόδων προέρχονται από φορολογίες, αύξηση που προκύπτει κυρίως λόγω της αυξημένης ιδιωτικής κατανάλωσης και των αυξημένων εισοδημάτων τόσο νομικών όσο και φυσικών προσώπων λόγω της συνεχιζόμενης ανάπτυξης της οικονομίας. Από την πλευρά των δαπανών οι κυριότερες αυξήσεις προέρχονται από τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών, κοινωνικές παροχές και μισθούς και ημερομίσθια».
«Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι σημαντικός παράγοντας αυξομείωσης των εσόδων και δαπανών αποτελεί το εκάστοτε επίπεδο του πληθωρισμού. Με βάση τις προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών έχει ήδη περιληφθεί η σταδιακή αποκλιμάκωση του πληθωρισμού η οποία θα οδηγήσει προοδευτικά (νοουμένου ότι οι άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες παραμείνουν σταθεροί) σε μείωση του ρυθμού αύξησης των εσόδων και δαπανών με τη μείωση αναλογικά να είναι μεγαλύτερη στην πλευρά των εσόδων.
Ως εκ τούτου, για την καλύτερη διαχείριση των εσόδων και δαπανών και για την αποφυγή κινδύνων εκτροπής θα πρέπει να ακολουθηθεί μια ανακατανομή των δαπανών προς όφελος των αναπτυξιακών δαπανών και τα οποιαδήποτε μέτρα να είναι στοχευμένα, μικρής διάρκειας και όσο το δυνατό πιο προσωρινά παρά μόνιμα και να μην επιβαρύνουν σωρευτικά τα δημόσια οικονομικά ανεξαρτήτου του οικονομικού κύκλου».
Πρόσθετα το ΥΠΟΙΚ εξηγεί ότι «το Πρόγραμμα Σταθερότητας, ετοιμάστηκε λαμβάνοντας υπόψη ότι η Γενική Ρήτρα Διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης που ήταν σε εφαρμογή από το 2020 θα τερματιστεί, τέλος του 2023. Ήδη από το τρέχον έτος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να προτείνει ποσοτικές δημοσιονομικές Ειδικές Ανά Χώρα Συστάσεις (ΕΑΧΣ) για το έτος 2024, στο πλαίσιο των αναθεωρημένων δημοσιονομικών κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι δημοσιονομικές ΕΑΧΣ θα διατυπωθούν με βάση τις καθαρές πρωτογενείς δαπάνες (δαπάνες εξαιρουμένων των μη επαναλαμβανόμενων εσόδων, των τόκων εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους και των δαπανών που επηρεάζονται από τους οικονομικούς κύκλους), όπως προτείνεται στους προσανατολισμούς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μεταρρύθμιση του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης. Στους προσανατολισμούς, η Επιτροπή υπολογίζει τον ετήσιο ρυθμό αύξησης των καθαρών πρωτογενών δαπανών που θα επιτρέπει στο κάθε κράτος μέλος να πετύχει μια συνεχή και αποτελεσματική μείωση του δημοσίου χρέους σε βιώσιμα επίπεδα (κάτω από 60% σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα). Ως εκ τούτου θα τεθούν οροφές ως προς την ετήσια αύξηση των καθαρών πρωτογενών δαπανών οι οποίες ως ποσοστό αποτελούν περίπου το 90% των δαπανών».
Το κρατικό μισθολόγιο
Το κρατικό μισθολόγιο αποτελεί μια διαρκή πρόκληση και έχει επανέλθει σε ανοδική πορεία. Η λύση που προκρίνεται δεν είναι η μείωσή του, αλλά η υλοποίηση μεταρρυθμίσεων για να αυξηθεί η παραγωγικότητα.
«Αποτελεί γεγονός», αναφέρει το ΥΠΟΙΚ, «ότι το κόστος του κρατικού μισθολογίου μετά από μια περίοδο στασιμότητας λόγω περιορισμών στις προσλήψεις, παγοποιήσεις μισθών και προσαυξήσεων, τις αλλαγές στο ύψος των μισθών των νεοεισερχόμενων, ακολουθεί αυξητική πορεία τα τελευταία χρόνια με αποτέλεσμα να ανέρχεται περίπου στο 12% των κρατικών δαπανών. Παράλληλα, το κράτος έχει και επιπλέον κόστος αφού ως εργοδότης καταβάλλει εισφορές και για το ΓεΣΥ καθώς και για τις Κοινωνικές Ασφαλίσεις.
Παράλληλα με την ανάγκη εστίασης σε σημαντικές παραμέτρους διαχείρισης του κόστους του μισθολογίου προκειμένου να περιοριστεί η έκθεσή του σε αυτό θα πρέπει να επιταχυνθεί ο σταδιακός μετασχηματισμός του Δημοσίου, προκειμένου να καταστεί πιο ευέλικτος και πιο παραγωγικός. Ουσιαστικά να βελτιωθεί το επίπεδο εξυπηρέτησης της επιχειρηματικότητας, των πολιτών αλλά και των νοικοκυριών κάτι που κατ' επέκταση θα ενισχύσει την ανάπτυξη.
Άλλωστε σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης πρέπει να γίνονται οι απαραίτητοι σχεδιασμοί που θα θωρακίσουν το κράτος έναντι μελλοντικών κινδύνων και θα περιορίσουν την έκθεση σε ανελαστικά κόστη και αντιπαραγωγικές δομές».
Το ΥΠΟΙΚ σημειώνει ότι από τον Ιανουάριο του 2023 έχουν τεθεί σε εφαρμογή οι περί Δημόσιας Υπηρεσίας (Αξιολόγηση Υπαλλήλων) Κανονισμοί του 2022, «οι οποίοι περιλαμβάνουν νέα κριτήρια αξιολόγησης, μηχανισμός ο οποίος θα διενεργείται για υποβοήθηση της ανάπτυξης των ικανοτήτων των υπαλλήλων για σκοπούς βελτίωσης της απόδοσής τους, καθώς και για την αξιολόγηση της απόδοσής τους ενώ είναι σε πλήρη εξέλιξη η προώθηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης».
Μέτρα για ενέργεια
Σε ό,τι αφορά τα μέτρα στήριξης για την αντιμετώπιση του υψηλού κόστος της ενέργειας, είναι ανοιχτό το ενδεχόμενο συνέχισής τους πέραν του Ιουνίου.
Υπενθυμίζεται ότι στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των πληθωριστικών πιέσεων και πιο συγκεκριμένα σε σχέση με την αύξηση που παρουσιάζουν οι τιμές ενέργειας, είναι σε ισχύ ένα στοχευμένο και ένα οριζόντιο μέτρο:
(α) κλιμακωτή επιδότηση της αύξησης του κόστους ηλεκτρικού ρεύματος από τον Σεπτέμβριο 2022 μέχρι και τον Ιούνιο του 2023, που καλύπτει οικιακούς, εμπορικούς και βιομηχανικούς καταναλωτές καθώς και τον γεωργοκτηνοτροφικό τομέα, όπου για τους ευάλωτους καταναλωτές η επιδότηση καλύπτει το 100% της αύξησης της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος. Το δημοσιονομικό κόστος ανά διμηνία ανέρχεται περίπου στα €21 εκατ.
(β) από τον Μάρτιο 2022 τέθηκε σε ισχύ η μείωση του φόρου κατανάλωσης καυσίμων κίνησης (κατά 8,33 σεντ το λίτρο, περιλαμβανομένου ΦΠΑ) και θέρμανσης (κατά 6,39 σεντ το λίτρο, περιλαμβανομένου ΦΠΑ) στους ελάχιστους συντελεστές βάσει του κοινοτικού κεκτημένου, μέτρο που θα εφαρμόζεται μέχρι 30/06/2023. Το δημοσιονομικό κόστος ανά μήνα ανέρχεται περίπου στα €6 εκατ.
«Οι Υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομικών, παρακολουθούν σε συστηματική βάση τις εξελίξεις στις τιμές των ενεργειακών προϊόντων, τόσο σε εγχώριο όσο και διεθνές επίπεδο στη βάση της οποίας θα ακολουθήσει η επανεξέταση και αξιολόγηση της συνέχισης ή μη των δύο μέτρων πριν τη λήξη τους, στη βάση και των νέων τιμών καυσίμων», αναφέρει το ΥΠΟΙΚ.
Στην ίδια απάντηση το ΥΠΟΙΚ σημειώνει ότι οι τιμές της ενέργειας υποχωρούν και τα μέτρα δεν θα είναι μόνιμα.
«Είναι γεγονός», τονίζεται, «ότι οι διεθνείς τιμές καυσίμων από το καλοκαίρι του 2022 έχουν παρουσιάσει μια μείωση της τάξης του 30% με 40%, μείωση η οποία ήδη άρχισε να γίνεται αισθητή και στην Κύπρο».
Τέλος επισημαίνεται ότι η λήψη μέτρων πολιτικής μετριασμού της τελικής τιμής τόσο των καυσίμων όσο και της ηλεκτρικής ενέργειας, που οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες λόγω των αυξήσεων των διεθνών τιμών των ενεργειακών προϊόντων:
θα πρέπει να είναι προσωρινού χαρακτήρα,
η κρατική παρέμβαση στις τιμές, για μεγάλα χρονικά διαστήματα, θα πρέπει να αποφεύγεται, καθότι δεν προωθεί την εξοικονόμηση ενέργειας, αφού δεν αναμένεται να επηρεαστεί η ζήτηση και η κατανάλωση,
δεν επιτυγχάνεται η ορθολογιστική προσαρμογή της τιμής από οικονομικής άποψης και σύμφωνα με το κόστος παραγωγής (επιδότηση μέρους του κόστους παραγωγής που δεν μετακυλίεται στην τελική τιμή), και αντιβαίνει στις καταβαλλόμενες προσπάθειες για συμμόρφωση με τους στόχους για την ενέργεια και το κλίμα.
Η φορολογική μεταρρύθμιση
Παράλληλα με τη μεταρρύθμιση στο Δημόσιο εξίσου μεγάλο έργο του ΥΠΟΙΚ είναι η μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος, έργο που είναι σε εξέλιξη σε επίπεδο μελέτης, αλλά ο ορίζοντας υλοποίησης δεν μεσοπρόθεσμος.
«Προκρίνουμε την ανάγκη για περαιτέρω εκσυγχρονισμό αλλά και βελτίωση του ευρύτερου φορολογικού πλαισίου της Κύπρου. Στόχος μας είναι όπως το φορολογικό πλαίσιο της Κύπρου καταστεί πιο απλοποιημένο, παραμένοντας ταυτόχρονα ανταγωνιστικό και ελκυστικό, προτάσσοντας την κοινωνική συνοχή αλλά και την τεχνολογική ανάπτυξη και την καινοτομία. Προς αυτή την κατεύθυνση το Υπουργείο Οικονομικών προβαίνει στις δέουσες ενέργειες, ώστε να ολοκληρωθεί το συντομότερο εμπεριστατωμένη ακαδημαϊκή μελέτη από εξειδικευμένο εμπειρογνώμονα που να προσεγγίζει ολιστικά το φορολογικό πλαίσιο της Κύπρου. Το υπό αναφορά έργο υπολογίζεται ότι θα ολοκληρωθεί εντός περιόδου 2 ετών, με σταδιακή προώθηση μέτρων κατά τη διάρκεια των δύο αυτών ετών».
