Οι εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ειδικά μετά την ολοκλήρωση της τακτικής συνόδου κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 20 Μαρτίου 2025, στις Βρυξέλλες, αποκαλύπτουν μια μεγάλη, και γνωστή στους επαΐοντες των διεθνών σχέσεων, αλήθεια για την κατάσταση πραγμάτων στην ΕΕ. Αυτή η κατάσταση πραγμάτων δεν είναι άλλη από το περιορισμένο πλαίσιο λειτουργίας και δράσης της Ένωσης, ως οντότητας, στο διαμορφούμενο διεθνές επίπεδο. Αυτό αποκαλύπτει, άλλωστε, και η «Λευκή Βίβλος» για την άμυνα, καθώς και των όσων λέχθηκαν μέχρι στιγμής για τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ.
Αυτό που φαίνεται να προκαλεί τον κάθε καλόπιστο πολίτη είναι ότι στις 23 σελίδες της «Λευκής Βίβλου» καταγράφονται, κυρίως, τα πολλά προαπαιτούμενα και οι προϋποθέσεις που «πρέπει, μπορεί, χρειάζεται, διαπιστώνεται ότι, αναμένεται να, ενδέχεται να» ικανοποιηθούν, ώστε να επιτευχθεί η πολυπόθητη «πλήρης ετοιμότητα» μέχρι το 2030.
Ακόμα, γίνεται αναφορά σε δύο παράλληλες στρατηγικές που θα εκπονηθούν και θα αφορούν την εσωτερική ασφάλεια της ΕΕ καθώς και την ανάπτυξη ετοιμότητας της ΕΕ για την αντιμετώπιση κρίσεων και καταστροφών. Και, ασφαλώς, τέλος γίνεται αναφορά και στο περιλάλητο ποσό των €800 δισ., και συγκεκριμένα στα €650 δισ. από το περιθώριο 1,6% που «θα μπορούσε» (could) να δημιουργήσει η εθνική ρήτρα διαφυγής και στα €150 δισ. από το SAFE.
Όλα αυτά συνοδεύτηκαν από την, πλέον αναμενόμενη αλλά καθόλου πειστική πλέον, επικοινωνιακή καμπάνια προβολής και πρόταξης όλων αυτών των κινήσεων. Και παρά το αναμάσημα επίσημων δηλώσεων και τις αναλύσεις ειδικών και μη, κανένας, μέχρι στιγμής, δεν θεώρησε σκόπιμο να ρωτήσει δύο απλές και συγκεκριμένες ερωτήσεις που άπτονται της ουσίας της υπόστασης της ΕΕ να δράσει αυτόνομα.
Η πρώτη ερώτηση αφορά την απουσία αναφοράς στο θεσμικό κανονιστικό πλαίσιο και άπτεται δύο πολύ σημαντικών, αλλά «θαμμένων», προνοιών της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αντίστοιχα. Συγκεκριμένα, δεν υπάρχει καμιά αναφορά στο άρθρο 42.7 της πρώτης, που αναφέρεται στην κοινή άμυνα και στο άρθρο 222 της δεύτερης που αφορά τη ρήτρα αλληλεγγύης. Ούτε λέξη! Κατά τα άλλα θα φτιάξουμε κοινές αμυντικές δυνατότητες, νέους αξιόμαχους στρατούς, κοινές χρηματοδοτήσεις, θα αντιμετωπίσουμε κοινές απειλές και θα, θα, θα…
Η δεύτερη ερώτηση που επίσης δεν τέθηκε σχετίζεται με τα χρήματα. Όχι τόσο με το αν θα βρεθούν και από πού θα βρεθούν, που δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί, αλλά με τις πραγματικές επιπτώσεις που θα έχει αυτή η αύξηση χρέους στις εθνικές οικονομίες και, κυρίως, στο ευρώ. Ως γνωστό, τα κριτήρια του Μάαστριχτ, που αφορούν το κοινό νόμισμα, δεν θεσπίστηκαν λόγω κάποιας ιδεολογικής «ιδιοτροπίας» των τότε κρατών μελών. Θεσπίστηκαν, επειδή η ΕΕ δεν αποτελούσε, και ακόμα δεν αποτελεί, αυτό που ονομάζεται στα οικονομικά «Optimum Currency Area», και που ως τέτοιος «χώρος» θα ήταν ικανός να υποστηρίξει ένα κοινό νόμισμα. Οπότε τα περιθώρια ελιγμών είναι ελάχιστα στην απουσία μιας μεγαλύτερης δημοσιονομικής/φορολογικής και κοινωνικής/εργασιακής εμβάθυνσης και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που θα ικανοποιούσε τις προαπαιτούμενες και πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις που θα διασφάλιζαν τη βιωσιμότητα ενός κοινού νομίσματος σε μια αγορά. Και τούτο δεν σχετίζεται μόνο με τη διάσταση της ενδεχόμενης έκδοσης κοινού χρέους μόνο για σκοπούς αμυντικών δαπανών. Είναι ευρύτερο και βαθύτερο, και η αναφορά σε ένα συγκεκριμένο δυνητικό όριο 1,6% δεν σημαίνει ότι καθιστά ασφαλή την πιθανή χαλάρωση ή ότι τούτη δεν θα έχει επιπτώσεις στην αξιοπιστία των εθνικών οικονομιών και κυρίως στηω υγεία του ευρώ.
Αν στα πιο πάνω προσθέσουμε και την αναιμική οικονομική ανάπτυξη της ΕΕ, την ανελαστικότητα των υφιστάμενων κρατικών δαπανών, αλλά και το ήδη εξαιρετικά βεβαρημένο καθεστώς χρέους κάποιων μεγάλων κρατών όπως της Γαλλίας και της Ιταλίας, τότε νομίζω ότι καθίσταται εμφανής η πραγματικότητα γύρω από όλα αυτά που συζητούμε, και η απόσταση που τη χωρίζει από τις εξαγγελίες.
Με άλλα λόγια, η Ευρώπη, παρά τις περί του αντιθέτου δηλώσεις, φαίνεται ότι, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, προσπαθεί να ροκανίσει τον χρόνο, ελπίζοντας ότι οι ΗΠΑ και η Ρωσία θα καταφέρουν να ρυθμίσουν την κατάσταση με την Ουκρανία, το συντομότερο και ότι μετά από αυτό η κατάσταση θα αποκλιμακωθεί και τα πράγματα θα μπουν σε μια κάποια τροχιά διαχείρισης. Αυτό, άλλωστε, απεκάλυψε και η αποτυχημένη απόπειρα της κυρίας Κάλλας που, παρά την πολιτική εμπειρία της και την άρτια κατάρτιση των επιτελών της και των στελεχών της ΕΥΕΔ, δεν κατάφερε να εκμαιεύσει κάποια δέσμευση για παραχώρηση πυρομαχικών στην Ουκρανία. Μια απόπειρα που ξεκίνησε από τα €20 συν €20 δισ. και έπεσε στα €5 δισ., και βλέπουμε… και ελπίζουμε να τελειώσει ο πόλεμος χωρίς να τα δώσουμε (sic). Αντίστοιχα μηνύματα στέλνουν και οι γαλλοβρετανικές πρωτοβουλίες που, προς το παρόν, αναλώνονται σε διαδοχικά «brainstorming» με την κρυφή ελπίδα ότι δεν θα χρειαστεί να καταλήξουν εκεί που λένε ότι θέλουν να καταλήξουν...
Ότι, όμως και να συμβαίνει, καλό θα ήταν να αναγνωρίσουμε, τέλος, και μια ακόμα, σημαντική παράμετρο, ενδεικτικής του αδιεξόδου και της αμφιταλάντευσης της ευρωπαϊκής ηγεσίας. Αυτή η παράμετρος, δεν είναι άλλη από την παράμετρο της διαμορφούμενης εσωτερικής ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής λόγω της ανόδου και επικράτησης της ακροδεξιάς, όπως και αν η τελευταία θέλει να ονομάζεται. Και κλείνουμε με το εξής ερώτημα: Πώς θα αισθάνονταν οι σημερινοί Ευρωπαίοι ηγέτες, αν σε πέντε χρόνια κατάφερναν και έφτιαχναν τους νέους άρτια εξοπλισμένους και «έτοιμους» στρατούς των κρατών μελών που οραματίζονται και εξαγγέλλουν σήμερα, αν συνειδητοποιούσαν ότι αυτοί οι στρατοί θα κατέληγαν στα χέρια… μιας Alice Weidel στη Γερμανία, μιας Meloni στην Ιταλία, ενός Wilders στην Ολλανδία, ενός Kickl στην Αυστρία και ενός Bardella στη Γαλλία;
