Η πενταμερής και το παιχνίδι του Χρόνου

Ολοκληρώθηκε η πενταμερής και ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ βρίσκεται σε αναζήτηση νέου απεσταλμένου. Αν κρίνει κάποιος από το αποτέλεσμα της πενταμερούς, θα έλεγε ότι ξεκινάμε τη συζήτηση του Κυπριακού από την αρχή αφού πρακτικά αυτό που μπορεί να συζητηθεί είναι η εφαρμογή ΜΟΕ. Οι πληροφορίες αναφέρουν πως θα επαναδιοριστεί η Μαρία Άνχελα Ολγκίν και ήδη φημολογείται συνάντηση με τους δύο ηγέτες τον Απρίλιο. Έχει υπηρετήσει για μήνες ως προσωπική απεσταλμένη του Γκουτέρες, γνωρίζει το πρόβλημα και έχει ετοιμάσει σχετική έκθεση με προτάσεις και εισηγήσεις την οποία υπέβαλε στα Ηνωμένα Έθνη από τις αρχές Ιουλίου 2024. Την εκτίμησή τους στο πρόσωπο της κ. Ολγκίν εξέφρασαν με επιστολή τους στον ΓΓ του ΟΗΕ οι θεσμοί της ΕΕ Αντόνιο Κόστα και Φον ντερ Λάιεν «για τη δουλειά που επετεύχθη, η οποία ήταν καθοριστικής σημασίας προκειμένου να υπάρξει ένα θετικό μομέντουμ». Η κ. Ολγκίν θα μπορούσε μετά την πενταμερή να συνεχίσει κινώντας τα νήματα και επί της ουσίας και επί της διαδικασίας.

Η αλήθεια είναι ότι καμία από τις δύο πλευρές δεν την θέλει στα πόδια της, παρά το γεγονός ότι η τουρκική πλευρά δείχνει ότι σήμερα αλλάζει στάση. Στο λίγο χρόνο που υπηρέτησε, η Κολομβιανή διπλωμάτης δεν έδειξε διάθεση να αναλάβει ρόλο ρολίστα στο Κυπριακό, αλλά προσανατολίστηκε στην επίλυση του προβλήματος, δείχνοντας τόλμη και αποφασιστικότητα, ακολουθώντας το παράδειγμα του Ντε Σότο το 2004 και του Έσπεν Μπαρθ Άιντα το 2017. Το θέμα δεν είναι προσωπικό, όπως προσωπικές δεν ήταν οι διαφορές ούτε με τον Έσπεν Μπαρθ Άιντα ούτε με τον Ντε Σότο. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος ήταν ιδεολόγος, αλλά κυρίως φοβικός. Δεν ήθελε το Σχέδιο Ανάν το 2004 γιατί δεν εμπιστευόταν τους Τούρκους, οπότε δεν ήθελε και τον ντε Σότο ως ειδικό απεσταλμένο του Κόφι Ανάν. Ο Νίκος Αναστασιάδης, κατ' εξοχήν οπαδός του πολιτικού τυχοδιωκτισμού, δεν ήθελε λύση το 2017 γιατί προτιμούσε να επανεκλεγεί το 2018. Ως μετρ του πολιτικού αμοραλισμού ήθελε μετά την εκλογή του να συνεχίσει να πωλεί διαβατήρια, να πλουτίζει οικογενειακώς και να κάνει διακοπές ταξιδεύοντας με τα τζετ ολιγαρχών μέχρι το τέλος της θητείας του. Ο κ. Χριστοδουλίδης είναι κάτι μεταξύ Αναστασιάδη και Τάσσου. Δεν θέλει την κ. Ολγκίν διότι δεν θέλει κανέναν να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών, ούτε κυρίως να χαλάσει το εσωτερικό του αφήγημα ότι επιθυμεί επανέναρξη των συνομιλιών απ’ εκεί που μείναμε το 2017, ενώ οι Τ/Κ θέλουν λύση δύο κρατών. Με αυτά κατά νουν και το Κυπριακό μακριά από τη συζήτηση της ουσίας, πιστεύει ότι θα επανεκλεγεί το 2028. Στην πραγματικότητα και αυτός και ο προκάτοχός του θα φορτωθούν την οριστική διχοτόμηση της Κύπρου σε ένα πρόβλημα που, 50 χρόνια μετά, είναι ήδη δύσκολο πλέον να λυθεί.

Το πρόβλημα και στις δυο πλευρές στο Κυπριακό είναι για τους Τ/Κ η απληστία, ως απόρροια της στρατιωτικής ισχύος της Τουρκίας, και η αναποφασιστικότητα, ως απόρροια της έλλειψης ρεαλισμού για τους Ε/Κ. Πρόκειται για νοοτροπίες που λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία. Οι Τ/Κ και η Τουρκία ήθελαν και κέρδισαν πολλά από την παρέλευση του χρόνου: Εμπέδωσαν τα τετελεσμένα της Εισβολής, αύξησαν τον πληθυσμό στον βορρά διά του εποικισμού, ανέπτυξαν οικονομικά την κατεχόμενη περιοχή και βρίσκονται σήμερα πολύ κοντά στην πολιτική αναγνώριση του κρατιδίου τους. Η ε/κ πλευρά, παρότι αναπτύχθηκε με τρομακτικούς οικονομικούς ρυθμούς, πολιτικά παρέμεινε μια αφελής κοινότητα. Δεν μπόρεσε να δεχτεί την ήττα του 1974 και ποτέ δεν έκανε κινήσεις να περιορίσει τις επιπτώσεις της Εισβολής παρά το ότι η διεθνής κοινότητα της έδωσε το πολιτικό εργαλείο εντάσσοντας την Κυπριακή Δημοκρατία, ακόμα και μισή, στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι ευκαιρίες

Το 2004 και το 2017 προέκυψαν, με μοχλό την Ευρωπαϊκή Ένωση, δυο ευκαιρίες για λύση του Κυπριακού τις οποίες η ε/κ πλευρά πέταξε στον κάλαθο των αχρήστων. Από το 2021 και μετά, όταν η Τουρκία αποφάσισε να κάνει στροφή στο Κυπριακό, τα πράγματα αργά αλλά σταθερά κινούνται προς την κατεύθυνση της λύσης δύο κρατών.

Αυτό διεφάνη στις 17-18 Μαρτίου στην Πενταμερή της Γενεύης. Στην Ελβετία δεν διευκρινίστηκε η βάση των συνομιλιών, ούτε τέθηκε στο τραπέζι η ουσία του Κυπριακού. Αυτό που απασχόλησε την Πενταμερή ήταν γενικά κάποια μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης λες και βρισκόμαστε στο 1974, λίγο μετά την Εισβολή, και όχι 51 χρόνια μετά.

Αν προέκυψε κάτι συγκεκριμένο είναι ο ορισμός ημερομηνίας νέας Πενταμερούς τον Ιούλιο και ο διορισμός απεσταλμένου του ΟΗΕ. Με την τ/κ πλευρά του κ. Τατάρ να επιμένει ότι ο νέος απεσταλμένος θα διαχειριστεί μόνο την εφαρμογή των 5 ΜΟΕ που αποφασίστηκαν και την ε/κ πλευρά να πιστεύει ότι ο απεσταλμένος θα πρέπει να ασχοληθεί και με την ουσία. Με βάση τα πιο πάνω αντιλαμβάνεστε τι θα συζητούν οι δύο πλευρές έως τον ερχόμενο Ιούλιο.

Τα θετικά

Το θετικό για όλες τις πλευρές είναι ότι το Κυπριακό θεωρητικά δεν βρίσκεται σε αδιέξοδο, αλλά σε μια κατάσταση αναμονής και προσμονής ενόψει ευρύτερων διεργασιών που έχουν να κάνουν με τη μεγάλη εικόνα των εξελίξεων στην περιοχή.

* Η ε/κ πλευρά και ο Νίκος Χριστοδουλίδης θεωρούν ότι για πρώτη φορά από το 2017 έσπασε το αδιέξοδο στο Κυπριακό και ξεκίνησε μια νέα διαδικασία. Θεωρεί επίσης ότι η Κύπρος εντός της ΕΕ θα μπορούσε να ελιχθεί για να πετύχει κάτι καλύτερο από το υφιστάμενο status quo.

* Η τ/κ πλευρά κερδίζει χρόνο μέχρις τις εκλογές στην κοινότητα τον Οκτώβριο, με τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα να διατηρούν τις θέσεις και τα αφηγήματά τους. Ο Τατάρ τη λύση 2 κρατών και ο Ερχιουρμάν την επιστροφή σε λύση ΔΔΟ υπό προϋποθέσεις.

* Η Τουρκία κερδίζει χρόνο έως ότου ξεκαθαρίσει το διεθνές περιβάλλον σε σχέση με το Ουκρανικό, τη Γάζα και το Συριακό. Η Τουρκία ενδιαφέρεται να προχωρήσει ο ελληνοτουρκικός διάλογος για να εμβαθύνει τις σχέσεις της με την ΕΕ. Από την πλευρά της, η Ευρώπη αναμένει τις πρωτοβουλίες του Τραμπ και το ξεκαθάρισμα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Σε αυτό το πλαίσιο κάπου ίσως θα μπορούσε να χωρέσει και το Κυπριακό.

Χριστοδουλίδης-Φιντάν και Ευρωπαϊκή άμυνα

Θα μπορούσε η Τουρκία διά της πλαγίας να καταστεί ένας ουσιαστικός εταίρος της ΕΕ; Λόγω Τραμπ παρατηρείται αυτή την περίοδο μια στροφή στη βάση του σλόγκαν «Ευρώπη-μόνη», τόσο από τις ευρωπαϊκές χώρες της ΕΕ όσο και από τρίτες χώρες. Θα μπορούσε στο πλαίσιο αυτό η Ευρώπη να γίνει μια παγκόσμια δύναμη που να μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ;

Η Τουρκία έχει πολλά να καταθέσει σε ένα τραπέζι διαπραγματεύσεων ώστε να γίνει μέλος του αμυντικού πυλώνα της Ευρώπης. Έχει τεράστιο στρατό, έχει μια συμβατή ακόμα και με το ΝΑΤΟ αμυντική βιομηχανία, που μπορεί να βοηθήσει τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης. Η Τουρκία διαθέτει επίσης εκτεταμένη πολεμική εμπειρία από δεκαετίες συγκρούσεων με το PKK και στρατιωτικές εμπλοκές στη Συρία, τη Λιβύη και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ τα τελευταία χρόνια.

Η Ευρώπη βέβαια δεν μπορεί να μην είναι επιφυλακτική απέναντί της αφού είναι δεδομένο ότι θα επιχειρήσει να ενταχθεί για να αποκομίσει πολιτικά οφέλη. Όπως έχουν βιώσει πολλές ευρωπαϊκές χώρες (βλέπε ένταξη Σουηδίας και Φιλανδίας) στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, η Τουρκία είναι ένας δύσκολος και απαιτητικός σύμμαχος. Η Άγκυρα χρησιμοποιεί συχνά το δικαίωμα βέτο της για να προωθήσει τις ατζέντες της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της. Εάν οι αποφάσεις σχετικά με έναν ευρωπαϊκό στρατό απαιτούν ομοφωνία, όπως στο ΝΑΤΟ, η Τουρκία θα έχει την ίδια στάση. Η Ευρώπη δεν θα πρέπει να αποκλείσει την Τουρκία από τα σχέδια ασφαλείας της, αλλά θα πρέπει να επιμείνει ότι σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορεί να μεταφέρει τα διμερή της προβλήματα με ευρωπαϊκά κράτη όπως η Ελλάδα και η Κύπρος εντός της συμμαχίας. Πριν την είσοδό της, αυτά τα θέματα πρέπει να διευθετηθούν. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης στην 20λεπτη συνάντησή του με τον Χακάν Φιντάν υποσχέθηκε ότι η Κύπρος δεν θα αποτελέσει τροχοπέδη σε μια πιθανή ένταξη της Τουρκίας σε έναν ευρωπαϊκό αμυντικό μηχανισμό. Αυτό δεν αρκεί αν ο Κύπριος Πρόεδρος δεν είναι διατεθειμένος να κάνει υπερβάσεις για λύση του Κυπριακού. Από την άλλη, η Τουρκία δεν μπορεί να ζητά να προστατεύσει την Ευρώπη χωρίς να αρθεί μια τεράστια αντίφαση εκ μέρους της, η οποία έχει να κάνει με την κατοχή του 36% του εδάφους της ευρωπαϊκής Κύπρου.