Μισός αιώνας, μισή πατρίδα, μισές αλήθειες

Στην Κύπρο σήμερα, συμπληρώνονται ακριβώς πενήντα χρόνια από την τουρκική εισβολή και κατοχή του 37% του νησιού. Στον μισό αιώνα που πέρασε, ο καθένας οφείλει πρώτα να στραφεί στο παρελθόν με σεβασμό στον ανθρώπινο πόνο. Με εκδηλώσεις στο νησί, παρουσία του Πρωθυπουργού της Ελλάδας Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ξυπνούν τις μνήμες όσων βίωσαν τα γεγονότα που οδήγησαν στην τραγωδία: το πραξικόπημα, η εισβολή, ο ξεσπιτωμός, η καταστροφή.  H επιχείρηση «Αττίλας» στις 20 Ιουλίου ξεκίνησε και τότε, ίδια ημέρα Σάββατο όπως σήμερα, χαράματα στην παραλία «Πέντε Μίλι, δυτικά της Κερύνειας.

Τέλειωσε το Κυπριακό;

Από το ’74, δύο γενιές Κυπρίων γεννήθηκαν ακούοντας κάθε χρόνο τις μαρτυρίες των ανθρώπων που έχασαν τους δικούς τους, τα σπίτια και τις περιουσίες τους. Η πολιτική ηγεσία των Ε/Κ επαναλαμβάνει το «δεν ξεχνώ». Φέτος καταλήγει ξανά σε γενικόλογες διακηρύξεις για «συνέχιση του αγώνα» και διαπιστώσεις ότι «αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί» - ομιλία Ν. Χριστοδουλίδη σε μνημόσυνο πεσόντων (13/7).

Αυτή η επέτειος, όμως, θα έπρεπε να ήταν διαφορετική. Ποιος έχει να προτείνει κάτι στην εξουθενωμένη κοινή γνώμη, ώστε να ξαναδώσει βάσιμη προοπτική για επίλυση - επανένωση; Τα όσα λέγονται από τον Κύπριο Πρόεδρο για «θετικές εξελίξεις τον Σεπτέμβριο», δεν σημαίνουν τίποτα. Ο Κ. Μητσοτάκης είναι πιο συγκρατημένος (17/7, τηλεόραση ΣΚΑΙ): «Θα έχουμε ακόμα μια ευκαιρία οι δύο κοινότητες να καθίσουν στο τραπέζι, να υπάρχει μια επανέναρξη των συνομιλιών στα πλαίσια των αποφάσεων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών».

Οι παλαιότεροι έχουν κουραστεί να ακούουν για συνομιλίες. Οι νεότεροι απέχουν, δεν συγκινούνται. Αρκετοί διερωτώνται αν αξίζει να ασχολείται κανείς.

Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας! Tο άλυτο πρόβλημα δεν «τέλειωσε». Αλλάζει μορφές, παραμένοντας μια μόνιμη συγκρουσιακή διαίρεση, ένας αναχρονισμός που καθηλώνει την πρόοδο στην Κύπρο, περιορίζει ασφυκτικά τις δυνατότητες της οικονομίας, δίνει τροφή στους κάθε λογής λαϊκιστές και δηλητηριάζει τα μυαλά των ανθρώπων.

Ενοχή και ευθύνη

Τα τηλεοπτικά κανάλια ανασύρουν τα αρχεία τους, αναπαράγοντας τον ανθρώπινο πόνο, τις ακρότητες μεταξύ των δύο κοινοτήτων, τη φρίκη της εισβολής. Η ιστορική και δημοσιογραφική έρευνα στο νησί έχει δώσει αξιοσημείωτα δείγματα γραφής: με διασταύρωση πηγών, υπεύθυνη διαχείριση της μνήμης για να αντληθούν διδάγματα. Δυστυχώς, όμως, αυτά δεν υπερέχουν στη δημόσια συζήτηση. Το «εμπόριο του πόνου» διαχέεται στα καθιερωμένα (mainstream) ΜΜΕ, αντανακλώντας, ως συνήθως, μονοδιάστατα αφηγήματα. Οι πολλές όψεις της αλήθειας, όμως, στην τραγική διαδρομή του Κυπριακού βρίθουν από τεκμήρια. Αφορούν τα σοβαρά ελλείμματα πολιτικής ηγεσίας, χαμένες ευκαιρίες, αλλά και αμέτρητες σκοτεινές πράξεις. Για τα ελλείμματα ηγεσίας, το επίσημο αφήγημα είναι ότι για όλα τα δεινά «φταίει η τουρκική αδιαλλαξία». Για τις σκοτεινές πράξεις, υποκριτικά λένε: «Ας μην…αυτομαστιγωνόμαστε».

Έτσι πέρασε μισός αιώνας. Σε μισή πατρίδα, με μισές αλήθειες…

Κανένας από τους υπαίτιους του πραξικοπήματος εναντίον του Μακαρίου δεν καταδικάστηκε όταν ήταν νωπά τα γεγονότα. Για κανέναν από τους γνωστούς τυφλούς φανατικούς δεν υπήρξε ουσιαστική έρευνα για τα κοινά εγκλήματα που διέπραξαν σε βάρος των δύο κοινοτήτων. Οι Κύπριοι απέτυχαν ακόμα να επεξεργαστούν το παρελθόν τους για να προσεγγίσουν την αλήθεια με τις πολλές όψεις της. Έτσι, ο λαός έμεινε χωρίς να αποβάλει την ενοχή των ολίγων παράφρονων. Οι δε ηγέτες τους, χωρίς την αίσθηση της υπευθυνότητας για να αποφύγουν τα ίδια λάθη στο μέλλον.

Ομοσπονδία

Η Κύπρος είναι φορτωμένη σήμερα με αδιέξοδα. Μια ανάγνωση των Κυπρίων πολιτευτών προδίδει το καθεστώς σύγχυσης για το τι επιδιώκουν. Η επιλογή για Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία (ΔΔΟ) από τον Μακάριο ήταν ο «οδυνηρός συμβιβασμός» το 1977. Τον υιοθέτησαν όλοι οι Κύπριοι Πρόεδροι, όπως και η διεθνής κοινότητα (ΟΗΕ, ΕΕ) με δεκάδες ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Πενήντα χρόνια μετά, ακμάζουν οι πολιτικοί που αμφισβητούν, είτε ανοιχτά είτε συγκεκαλυμμένα, τη ΔΔΟ και συστηματικά την υποσκάπτουν. Πώς θα πείσουν διεθνώς; Ζητούν στο Εθνικό Συμβούλιο να κλείσουν οι δίοδοι και να υψωθούν ξανά τείχη, φράχτες και οδοφράγματα. Αυτοί συγκυβερνούν με τον νυν Πρόεδρο Ν. Χριστοδουλίδη, ο δε τελευταίος, δεν βάζει το χέρι του στη φωτιά.

Υπάρχει εξήγηση! Σε διάφορες συγκυρίες από το 1977 μέχρι σήμερα, ηγέτες των Ε/Κ αρνήθηκαν τον συμβιβασμό που οι ίδιοι διαπραγματεύτηκαν. Επιλέγουν την απόρριψη σε κάθε πρόταση του ΟΗΕ. Γι’ αυτό ήθελαν πάντα να έχουν σημείο διαφυγής. Ο «ανένδοτος» και «μακροχρόνιος» αγώνας, όμως, αποδείχθηκε μια πλάνη. Ένα φλερτ με το στάτους κβο που συνεχώς αλλάζει προς το χειρότερο.

Ευρωπαϊκή Ένωση

Η διαπραγματευτική οδός για τη ΔΔΟ απηχεί όλα τα κείμενα του ΟΗΕ και καλύπτει πολλά καίρια ζητήματα ως σύνολο: ασφάλεια, εδαφικό, περιουσιακό, διαμοιρασμός εξουσίας. Με την προσθήκη της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ, ο συμβιβασμός αυτός απέκτησε πολύ συγκεκριμένο περιεχόμενο, ώστε να είναι και λειτουργικός και εφαρμόσιμος στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, αφαιρώντας αγκάθια του παρελθόντος. Για πρώτη φορά, η ε/κ κοινότητα έχει στα χέρια της όλο το ευρωπαϊκό οπλοστάσιο για να γίνει φυσιολογικό και επανενωμένο κράτος εντός της ΕΕ. Μάλιστα, η τ/κ κοινότητα συμμερίζεται το ίδιο όραμα. Είναι άξιον απορίας που η ε/κ ηγεσία δεν προσαρμόστηκε στον ζωτικό χρόνο (2004 – 2017) για να εδραιώσει ουσιώδεις βελτιώσεις και να πετύχει το μέγιστο εφικτό για την επανένωση.

Η κυπριακή ηγεσία σήμερα, 20 χρόνια από την ένταξη, μοιάζει πιο φοβική, πιο συντηρητική και ανελαστική, πιο ακατανόητη για το τι πραγματικά επιδιώκει.

Το χαοτικό εσωτερικό μέτωπο

Το 2004 η ε/κ ηγεσία δέχθηκε σοβαρό πλήγμα διεθνώς από τον τρόπο που χειρίστηκε το κομβικό ορόσημο για ένταξη. Η απόρριψη του Σχεδίου του ΟΗΕ και η μετάβαση με άλυτο Κυπριακό σε ένα νέο προνομιούχο καθεστώς – αυτό του πλήρους μέλους στην ΕΕ – προφανώς δεν ήταν το τέλος του δρόμου. Σήμερα, διεθνώς υπάρχει μεγάλη καχυποψία ότι η κυπριακή ηγεσία βολεύεται με την κατάσταση γιατί τη θεωρεί ως «δεύτερη καλύτερη λύση». Το αδιέξοδο στο Κραν Μοντάνα ήρθε να το επιβεβαιώσει. Όμως, το στάτους κβο δεν θα συνεχιστεί για πολύ ακόμα – μπορεί δε να συμπέσει με την παρούσα προεδρική θητεία του Ν. Χριστοδουλίδη.

Δεν έφτανε αυτό, το ναυάγιο γέννησε και την ιδέα «δύο κράτη». Οι μαρτυρίες διασταυρώνονται από πολλούς το τελευταίο διάστημα ότι ο τέως Πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης συζήτησε τα «δύο κράτη» μυστικά με τον Τσαβούσογλου για να «τουμπάρει» τη λύση. Ακολούθως, βάλθηκε με κυνισμό να διαλύσει το εσωτερικό μέτωπο στην Κύπρο και να παρασύρει την κοινή γνώμη στην εντύπωση «καλά είμαστε». Το Κυπριακό είχε πολλούς «μοιραίους» ηγέτες. Πιο αμφιλεγόμενος από αυτούς αποδεικνύεται ο Αναστασιάδης. Ο Πρόεδρος με πολλαπλές ενασχολήσεις, αφού το γραφείο του «Νίκος Αναστασιάδης & ΣΙΑ» ΔΕΠΕ βεβαιωμένα πώλησε 61 «χρυσά» διαβατήρια…(έκθεση Νικολάτου).

*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)