«Ένας άτυπος οδικός χάρτης στο Κυπριακό» του Διονύση Διονυσίου

ΣΦΑΙΡΙΚΑ

Τη στιγμή που μιλούμε και σε ένα πεδίο ιδιαίτερα ρευστό, καταβάλλεται μια τελευταία ίσως προσπάθεια (άπελπις ή φέρελπις, ο καιρός θα δείξει) με αντικείμενο την εξεύρεση λύσης ομοσπονδίας στο Κυπριακό.

Η προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Μαρία Άνχελα Ολγκίν είδε τη βδομάδα που πέρασε τον Αντόνιο Γκουτέρες στην παρουσία και του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών Γεραπετρίτη. Tέλος Ιουνίου ή αρχές Ιουλίου 2024, με τη λήξη δηλαδή της εξάμηνης θητείας της, θα καταθέσει την τελική της έκθεση στο Κυπριακό.

Όλοι γνωρίζουν ότι η αποστολή της μέχρι στιγμής δεν έχει πετύχει κάτι συγκεκριμένο. Ο Τ/Κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ επιμένει στην κυριαρχική ισότητα των Τουρκοκυπρίων που οδηγεί σε 2 κράτη χωρίς δημόσια να γίνεται συγκεκριμένος τι ακριβώς εννοεί. Στο παρασκήνιο αυτό που κυκλοφορεί, ως αίτημα είναι, μεταξύ άλλων, τα λεγόμενα 3D.

1. Direct Flights: Απευθείας πτήσεις από το αεροδρόμιο Τύμπου, κάτι που συνεπάγεται βέβαια αναγνώριση από το ICAO.

2. Direct Trade: Απευθείας εμπόριο που σημαίνει αναγνώριση των λιμανιών Αμμοχώστου και Κερύνειας για τ/κ εξαγωγές και εισαγωγές στην ΕΕ και αλλού.

3. Direct Contacts: Απευθείας διπλωματικές και πολιτικές επαφές με εκπροσώπους διεθνών οργανισμών και κυβερνήσεων.

Όλα τα πιο πάνω, ως γνωστό, συζητήθηκαν για χρόνια στο πλαίσιο της αναζήτησης Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Όλα συνιστούν έμμεση ή και άμεση αναγνώριση κράτους στον βορρά, αλλά είχαν και αντίβαρο για τους Ε/Κ, όπως άμεση έναρξη διαπραγματεύσεων για την τελική λύση, άμεση επιστροφή του Βαρωσίου, της νεκρής ζώνης, καθώς και το άνοιγμα των τουρκικών λιμανιών για την Κυπριακή Ναυσιπλοΐα. Από την άλλη, όλα αυτά λύθηκαν το 2004 στο πλαίσιο του σχεδίου Ανάν αλλά και στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης μιας ολικής λύσης στο Κραν Μοντανά, οπότε τι νόημα έχει να πάμε 20 χρόνια πίσω;

Τι άλλαξε σήμερα; Ότι η τουρκική πλευρά όλα αυτά τα ζητά προκαταβολικά και χωρίς ανταλλάγματα, επιχειρώντας να αξιοποιήσει στο έπακρο τους προβληματικούς χειρισμούς της δικής μας πλευράς. Συγκεκριμένα, επιμένει ότι πρέπει να πάμε πίσω γιατί οι Ε/Κ δεν είναι αξιόπιστοι, αφού και το 2004 και το 2017 δεν ανταποκρίθηκαν θετικά στα σχέδια λύσης που τέθηκαν στο τραπέζι.

Ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης παραμένει στη θέση για λύση πακέτο μέσω της επανέναρξης των συνομιλιών από το σημείο που έμειναν στο Κραν Μοντανά, χωρίς να δείχνει καμιά διάθεση για άλλου είδους ευελιξία, πολύ περισσότερο να προχωρήσει σε κάποιες «εποικοδομητικές κινήσεις», όπως του ζητήθηκε. Αρνήθηκε ακόμα και το ελάχιστο, όταν προκλήθηκε για σκοπούς αξιοπιστίας της ε/κ πλευράς να υπογράψει (αφού το λέει προφορικά) το πλαίσιο Γκουτέρες ως βάση λύσης του Κυπριακού.

Η έκθεση της Ολγκίν

Με βάση τα πιο πάνω, τι άλλο θα μπορούσε να καταγράψει η Μαρία Άνχελα Ολγκίν στην έκθεσή της, πέραν του ότι υπάρχει αδιέξοδο; Τι άλλο σχόλιο θα μπορούσε να κάνει, πέραν του ότι οι δύο πλευρές δεν επιδεικνύουν πολιτική βούληση ώστε να προχωρήσουν στην εξεύρεση λύσης;

Τα Ηνωμένα Έθνη προς το παρόν χρησιμοποιούν μαστίγιο και καρότο και για τις δύο πλευρές. Διαψεύδουν κατηγορηματικά ότι δόθηκε παράταση στην κ. Ολγκίν μέχρι τον Σεπτέμβρη, όπως θα επιθυμούσε η ε/κ πλευρά. Όπως λέχθηκε στον «Πολίτη», «το θέμα δεν τέθηκε καν προς συζήτηση στη συνάντηση Γκουτέρες-Ολγκίν». Σε ό,τι αφορά τη διαδικασία, «αυτό που αναμένεται είναι η έκθεση της κ. Ολγκίν στις αρχές Ιουλίου και αυτό που είναι δεδομένο αυτή τη στιγμή είναι η άρνηση της τουρκικής πλευράς για ανανέωση της θητείας της».

Από την έκθεση της κ. Ολγκίν θα μπορούσαν να προκύψουν δύο τινά:

1. Να καταγράψει το αδιέξοδο, να αποδώσει ευθύνες στην τ/κ πλευρά, με την κατηγορία ότι δεν διαπραγματεύεται και να καταθέσει την εντολή της. Μια τέτοια προσέγγιση σίγουρα δεν θα βοηθούσε καθόλου την τουρκική διπλωματία, αφού θα πάγωνε κάθε συζήτηση για λύση δύο κρατών. Ταυτόχρονα, θα έδινε χρόνο στην ε/κ πλευρά να συνεχίσει την πολιτική της στο Κυπριακό, η οποία ωστόσο φαίνεται αδιέξοδη.

2. Να καταγράψει το αδιέξοδο χωρίς να καταλογίζει σε κανέναν ευθύνες, εναρμονιζόμενη με την τουρκική θέση ότι δεν διορίστηκε για να γεφυρώσει τις διαφορές δημιουργώντας κοινό έδαφος, αλλά απλώς για να διαπιστώσει αν υπάρχει κοινό έδαφος. Μια τέτοια προσέγγιση θα πάγωνε όλες τις εξελίξεις και διαδικασίες και σταδιακά θα οδηγούσε σε αλλαγή της βάσης στο Κυπριακό. Αυτό το σενάριο δεν χαλά κανέναν. Ούτε την Τουρκία, ούτε κάποιους πολιτικούς και κόμματα στην ε/κ κοινότητα, που λένε ότι δεν θα αναλάβουν την ευθύνη για μια λύση την οποία ούτως ή άλλως θα φέρει ο χρόνος.

Οδικός χάρτης

Ποιο είναι το πιθανότερο σενάριο μεσοπρόθεσμα με βάση τη μακρά και συσσωρευμένη εμπειρία που υπάρχει στο Κυπριακό; Ότι θα βρεθεί τρόπος τους επόμενους μήνες να γίνει μια ακόμα προσπάθεια. Η οποία θα μπορούσε να εκταθεί έως και το καλοκαίρι του 2025. Προς αυτήν την κατεύθυνση βέβαια, η κ. Ολγκίν θα πρέπει τις επόμενες λίγες βδομάδες να προτείνει και όχι να ακούει. Αυτή τη φορά έχει ένα επιπλέον όπλο στη φαρέτρα της. Η έκθεσή της και η δυνατότητά της να αποδώσει ευθύνες μπορεί να αποτελέσει το ισχυρότερο εργαλείο για συντήρηση της διαδικασίας.

Άτυπα στο μυαλό αρκετών έχει διαμορφωθεί ένας οδικός χάρτης για το Κυπριακό και γι' αυτό υπόσχονται να εργαστούν τους επόμενους μήνες:

1. Τις αμέσως επόμενες μέρες, έως το τέλος Ιουνίου, αρχές Ιουλίου, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, δύσκολα ή εύκολα, η αποστολή της κ. Μαρία Άνχελα Ολγκίν θα παραταθεί ακόμα μερικούς μήνες. Στόχος, τον Σεπτέμβριο του 2024, στη Νέα Υόρκη, να συμφωνηθούν κάποιες μίνιμουμ κινήσεις για τη συνέχεια, στο πλαίσιο μιας τριμερούς συνάντησης Γκουτέρες - Χριστοδουλίδη - Τατάρ.

2. Ο ΥΠΕΞ Γεραπετρίτης, στη συνάντηση με Γκουτέρες και Ολγκίν, εξέφρασε αισιοδοξία ότι ο ελληνοτουρκικός διάλογος θα επενεργήσει θετικά στο Κυπριακό τους επόμενους μήνες.

3. Τέλος Οκτωβρίου θα αναδειχθεί η νέα ηγεσία της ΕΕ με την οποία η Τουρκία ενδιαφέρεται να συνεχίσει τον διάλογο για αναβάθμιση της τελωνειακής της σχέσης και εν γένει την αναζήτηση ευρωπαϊκών επενδυτικών κεφαλαίων στη χώρα. Στο πλαίσιο αυτό κάπου εισχωρεί και το θέμα της Κύπρου λόγω πρωτοκόλλου της Άγκυρας, υπό την έννοια ότι η αναβάθμιση των σχέσεων αφορά όλες τις χώρες μέλη της ΕΕ.

4. Τέλος Νοεμβρίου θα υπάρχει νέα ηγεσία στις ΗΠΑ. Τα πράγματα για την Τουρκία θα είναι ίσως καλύτερα αν εκλεγεί ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος υπόσχεται άμεσο τερματισμό του πολέμου και βελτίωση των σχέσεων με τη Ρωσία. Μια τέτοια κίνηση βγάζει την Τουρκία από διλήμματα που έχει να αντιμετωπίσει σήμερα. Αν εκλεγεί ο Τζο Μπάιντεν, οι σχέσεις ΗΠΑ - Τουρκίας θα συνεχίσουν στο ίδιο μοτίβο αναζήτησης λύσεων και αναβάθμισης σχέσεων.

5. Ίσως στο διάστημα αυτό ξεκαθαρίσουν και κάποια θέματα σε σχέση με το ουκρανικό και το παλαιστινιακό. Κάθε βελτίωση κλίματος σε μεγάλα προβλήματα αυξάνει και τις προσδοκίες σε άλλα θέματα όπως το Κυπριακό. Η επίλυση τέτοιων προβλημάτων υποβοηθά ιδιαίτερα έναν μεγάλο παίκτη όπως η Τουρκία να επαναπροσδιορίσει τη θέση της. Ως γνωστό, στο ουκρανικό κρυφοκοιτά προς το μέρος της Μόσχας, ενώ στο παλαιστινιακό αναπτύσσει πολιτική κατά του Ισραήλ.

6. Την άνοιξη του 2025, κατά τη διάρκεια των τουρκοκυπριακών εκλογών, είναι πιθανό να υπάρξει αλλαγή φρουράς στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων. Πολιτικοί παρατηρητές κάνουν λόγο για ήττα του Ερσίν Τατάρ και άνοδο ίσως του κ. Ερχιουμάν στην ηγεσία. Αυτό που βεβαίως έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η βούληση της Τουρκίας. Αν υπάρχει βούληση ώστε να δοθεί μια τελευταία ευκαιρία στη συζήτηση λύσης ομοσπονδίας, σαφέστατα και ένας υποψήφιος της τουρκοκυπριακής Κεντροαριστεράς θα είναι καλύτερος συνομιλητής. Όχι κατ' ανάγκη ευκολότερος. Απεναντίας. Θα καθίσει στο τραπέζι και θα διεκδικήσει μέχρι κεραίας τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων όπως αυτά έχουν συζητηθεί στο Κραν Μοντανά.

Τα ερωτηματικά

Τόσο εσωτερικά όσο και σε επίπεδο ξένων διπλωματών θεωρούν ότι μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, η πολιτική της μη λύσης (όπως εκφράζεται από τον Τατάρ) δεν εξυπηρετεί πολιτικά τα στρατηγικά αλλά και τα ενεργειακά συμφέροντα της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Από την άλλη, είναι αλήθεια ότι υπάρχει μια δυσπιστία σε ό,τι αφορά τις προθέσεις της ε/κ πλευράς κυρίως μετά την αποτυχία στο Κραν Μοντανά. Σύμφωνα πάντως με έγκυρες πηγές, σε δύο τουλάχιστον συσκέψεις της ομάδας του Κυπριακού, στην παρουσία του Προέδρου Χριστοδουλίδη, συζητήθηκε διεξοδικά το Πλαίσιο Γκουτέρες με αντικείμενο ακριβώς το σημείο που η ε/κ πλευρά θεωρεί ότι μείναμε στο Κραν Μοντανά. Σε γενικές γραμμές, η ε/κ πλευρά θεωρεί ότι υπάρχει συμφωνία:

1. Στα θέματα πολιτικής ισότητας. Η ε/κ πλευρά συμφωνεί με τη μια θετική ψήφο των Τουρκοκυπρίων στο Υπουργικό Συμβούλιο, που αφορά τουλάχιστον σε 15 αρμοδιότητες της κεντρικής κυβέρνησης. Συμφώνησε επίσης στην εκ περιτροπής προεδρία και στην κατανομή των ανεξάρτητων αξιωματούχων.

2. Η ε/κ πλευρά συμφωνεί με τις προδιαγραφές του χάρτη στο εδαφικό, όπως έχει κατατεθεί στη Γενεύη μεταξύ του 28,2% και του 29,2%.

3. Η ε/κ πλευρά πιστεύει ότι η μόνη σοβαρή εκκρεμότητα αφορά τις εγγυήσεις και τις ημερομηνίες αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων. Κυρίως εκκρεμεί η απόφαση κατά πόσο θα υπάρξει τελική ημερομηνία αποχώρησης όλων των στρατευμάτων ή συμφωνία αναθεώρησης σε μερικά χρόνια.

Τι αναμένεται

Τα Ηνωμένα Έθνη και η διεθνής κοινότητα, παρότι θεωρούν ότι ο Τ/Κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ αποτελεί μια μεταβατική πολιτική επιλογή της Άγκυρας, επιμένουν ότι χρειάζονται επιπλέον πρωτοβουλίες από την ε/κ πλευρά. Αναμένουν μια κίνηση εκ μέρους του Προέδρου της Δημοκρατίας η οποία, υποστηρίζουν, θα είχε πολύ σοβαρά αποτελέσματα κυρίως σε ό,τι αφορά την επιστροφή των μετριοπαθών στην ηγεσία των Τ/Κ. Κάθε κίνηση η οποία ενισχύει την πολιτική θέση των Τουρκοκυπρίων στον βορρά (π.χ. διαβατήρια), τόσο περισσότερο φέρνει κοντά σε εκλογή τον υποψήφιο της Κεντροαριστεράς, απέναντι στον Ερσίν Τατάρ. Αν είμαστε ως ε/κ πλευρά σοβαροί, είναι σίγουρα προτιμότερο να παρακαθίσουμε σε συνομιλίες έχοντας απέναντί μας Τ/Κ πολιτικούς που θέλουν λύση. Αν απλώς κάποιοι θέλουν να κερδίσουν και άλλο χρόνο, σίγουρα ο Ερσίν Τατάρ είναι η καταλληλότερη περίπτωση. Μόνο που ο χρόνος βεβαίως είναι την Τουρκία που ευνοεί και όχι τους κατοίκους αυτής της χώρας.