Μισός αιώνας μετά, υπάρχει προοπτική;

Στην Κύπρο, 50 χρόνια μετά το ’74, τα ουσιώδη ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα. Υπάρχει πραγματικά ειλικρινής πολιτική βούληση στο νησί για την επίλυση του Κυπριακού; Αυτό το ερώτημα είναι επίμονο, σε αυτό καταλήγουν όλοι οι ξένοι διαμεσολαβητές σε κάθε συνάντηση τους. Ανάμεσά τους και η προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, που φθάνει στο νησί αμέσως μετά το Πάσχα. «Έρχεται από τη Γερμανία, τη Γαλλία, τις Βρυξέλλες, την Τουρκία, και ελπίζουμε να υπάρξουν τέτοια δεδομένα που θα μας επιτρέπουν να αισιοδοξούμε για επανέναρξη των συνομιλιών», ανέφερε (30/4) ο Κύπριος Πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης.

Η «ελπίδα» και η «αισιοδοξία» όμως, απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Ο ΟΗΕ δεν ζητά λόγια από τους Κυπρίους, αλλά πράξεις που αποδεικνύουν τη βούλησή τους για λύση και επανένωση.

Την 1η Μαΐου συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Παρουσία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η επέτειος είχε στην Κύπρο πανηγυρικό χαρακτήρα, παρά ενός γνήσιου προβληματισμού. Ποιος απαντά το ερώτημα πώς αξιοποιήθηκε τόσα χρόνια η καθοριστική εξέλιξη για να αλλάξει η μοίρα της Κύπρου; Ή, μήπως η ΕΕ, αντί να γίνει καταλύτης της λύσης – όπως σχεδίασε ο Γιάννος Κρανιδιώτης, έχει μετατραπεί σε χώρο για διπλωματικά παίγνια σε λεπτομέρειες;

Απολογισμός

Ο απολογισμός για τις δύο επετείους (πραξικόπημα - εισβολή 1974, ένταξη 2004) αφορά πρωτίστως την ηγεσία των Ελληνοκυπρίων. Mε μια καθαρή εξήγηση εξαρχής: αν το Κυπριακό και η επίλυσή του σήμερα εξαρτώνται αποκλειστικά από την Τουρκία – όπως συχνά λένε στη Λευκωσία - η περαιτέρω συζήτηση είναι άσκοπη και ο καθένας από αυτούς που το λένε μπορεί να πάει να κοιμηθεί ήσυχος. Οι επιπτώσεις της διχοτόμησης, όμως, είναι σωρευτικές για τη μισή Κύπρο, με την Τουρκία των 85 εκατομμυρίων «σύνορο» στην Πράσινη Γραμμή και την τουρκοκυπριακή κοινότητα οριστικά στο περιθώριο.

Ευσεβείς πόθοι

Είναι το άλυτο Κυπριακό υπαρκτό πολιτικό πρόβλημα για επίλυση, ή μήπως έγινε αντικείμενο για ιστορικούς και δημοσκόπους; Στην πιο πρόσφατη δημοσκόπηση (ΡΙΚ, 30/4) οι Κύπριοι ερωτώνται «ποια λύση είναι η καλύτερη για την Κύπρο» και απαντούν:

Ενιαίο Κράτος: 33%

Να μείνει η παρούσα κατάσταση: 13%

Δύο κράτη: 18%

Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία: 28%

Προφανώς, οι Κύπριοι πολιτικοί θα έπρεπε να διερωτηθούν γύρω από τα ευρήματα αυτά:

Γιατί οι πολίτες τους εξακολουθούν να κινούνται στη σφαίρα των ευσεβών πόθων (ενιαίο κράτος), όπως έκαναν τη δεκαετία του ’60 που ήθελαν ακόμα «Ένωση»; Υποτίθεται ότι από το 1977 όλοι οι Κύπριοι Πρόεδροι συνυπογράφουν Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία. Ή μήπως κάτι άλλο;

Πώς γίνεται μια άλλη σημαντική μερίδα πολιτών να φλερτάρουν ανοιχτά πλέον με τη διχοτόμηση (παρούσα κατάσταση, δύο κράτη);

Μήπως δεν τους εξήγησε η ηγεσία τους για μισό αιώνα το πραγματικό δίλημμα που έχουν ενώπιόν τους – ή Ομοσπονδία ή Διχοτόμηση - και το άφησαν σκόπιμα ανοιχτή επιλογή για τους δημοσκόπους;

H έρευνα έδωσε συγκριτικά στοιχεία (2022 – 2024) που δείχνουν ότι οι ασυνάρτητες τάσεις της κοινής γνώμης έχουν αυξηθεί σημαντικά. Τόσο πειστικός είναι ο Χριστοδουλίδης στην κοινή γνώμη ότι «θέλει λύση Ομοσπονδίας»! Η μόνη ρεαλιστική επιλογή, η Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία, καταγράφει ακόμα πιο μειωμένο ποσοστό: από 36% έπεσε στο 28%. Ίσως, μόνο ένα εύρημα της έρευνας ταιριάζει απόλυτα με την παρούσα διακυβέρνηση: το 64% θεωρεί ότι η Κύπρος πάει λάθος και μόνο το 9% θεωρεί ότι πάει καλά!

Επέτειοι με νόημα

Η θλιβερή επέτειος των 50 χρόνων από το ’74 κινδυνεύει να χάσει κάθε νόημα, χωρίς αυτογνωσία και χωρίς την κατάθεση μιας ξεκάθαρης προοπτικής για το μέλλον της Κύπρου. Η παρούσα ηγεσία υπό τον Ν. Χριστοδουλίδη αποκλίνει και από τα δύο, φτιάχνοντας ένα εικονικό μέλλον για τις δυνατότητες της «μισής Κύπρου».

Το μικρό παράθυρο ευκαιρίας – αν είναι να δημιουργηθεί - χρειάζεται άμεσα ξεκάθαρες δεσμεύσεις για όσα συμφωνήθηκαν μέχρι το 2017 ενώπιον του ΟΗΕ και, ακολούθως, βαριά διπλωματία στο παρασκήνιο (ΕΕ, ΗΠΑ) προς την πλευρά της Τουρκίας για να ανακτηθούν.

Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η πραγματική κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Η αλληλεγγύη της μπορεί να μένει γράμμα κενό. Η ιδέα ότι η Κύπρος ελέγχει, θέτει προϋποθέσεις στην Τουρκία για να αποσπάσει ανταλλάγματα, αγνοεί τους πραγματικούς συσχετισμούς και εντός ΕΕ, αλλά και διεθνώς. Οι Ευρωπαίοι δεν θα συμφωνήσουν σε όρους που υπαγορεύει η Λευκωσία χωρίς να έχει ανταποκριθεί στις προϋποθέσεις που βάζει ο ΟΗΕ. Είναι απίθανο ο Χριστοδουλίδης να βάλει το κάρο μπροστά από τα άλογα…

Η κυπριακή κυβέρνηση δεν φαίνεται να πήρε το μάθημα από τη δική της 20ετή εμπειρία στην ΕΕ. Γι’ αυτό και η επικοινωνιακή ομάδα Χριστοδουλίδη στρεβλώνει ακόμα και τις πιο ευνοϊκές δηλώσεις Ευρωπαίων αξιωματούχων, όπως το προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ (30/4) που είπε: «Είμαστε έτοιμοι να χρησιμοποιήσουμε εργαλεία, και αυτό είναι σκόπιμα ασαφές, αφήνει την πόρτα ανοιχτή, εάν αισθανθούμε συλλογικά ότι θα ήταν χρήσιμο για τη διαδικασία…».

Προφανώς η ΕΕ δεν μπορεί να λειτουργήσει στο κενό που δημιούργησε πρώτη η ε/κ ηγεσία (Αναστασιάδης – Χριστοδουλίδης) όταν έφυγε άρον – άρον από το Κραν Μοντάνα. Ο Χριστοδουλίδης καλά κάνει να απαντήσει στην Ολγκίν αν τον δεσμεύουν οι προτάσεις Γκουτέρες – έξι σημεία πλαισίου, 30/6/2017), διαφορετικά η ΕΕ μπορεί να μην ενεργοποιηθεί για να στηρίξει τη διαδικασία.

Μια πυξίδα για τη Λευκωσία θα μπορούσε να είναι η διπλωματία που άσκησε μαζί με την Αθήνα πριν από 25 χρόνια: ένταξη Κύπρου χωρίς το Κυπριακό να είναι προϋπόθεση, Ε/Τ με προσφυγή στη Χάγη, σε αντάλλαγμα για την υποψηφιότητα για ένταξη της Τουρκίας (Ελσίνκι 1999). Το 2002-3 με σχέδιο και επιδέξιους χειρισμούς, οι κυβερνήσεις Κληρίδη – Σημίτη κατέληξαν στην πλήρη ένταξη της Κύπρου, νομικά με το σύνολο της επικράτειας της (Κοπεγχάγη, Στοά του Αττάλου). Κάτι τέτοιο προϋποθέτει, όμως, τις κατάλληλες διασυνδέσεις με τα ευρωτουρκικά (πλήρης υποψηφιότητα ένταξης) με πολιτικά ζητήματα ουσίας και ένα κοινό σχέδιο ειρήνης. Η σαφής προσήλωση της ε/κ ηγεσίας στον στόχο της επίλυσης, τα ανοίγματα προς την προοδευτική τ/κ κοινότητα και οι διαπραγματεύσεις ουσίας επί των προτάσεων του ΟΗΕ, συνέθεσαν ένα συγκροτημένο πακέτο διασυνδέσεων.

Από τα 4 θεμελιώδη στοιχεία, αυτή τη στιγμή έχει ενεργοποιηθεί μόνο το ένα: η Ελλάδα και η Τουρκία συνομιλούν (3/4, Γεραπετρίτης – Φιντάν, προετοιμασία επίσκεψης Μητσοτάκη στην Άγκυρα). Όλα τα υπόλοιπα είναι στον αέρα…