Στη βραβευμένη ταινία του «Τοπίο στην ομίχλη», ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος περιγράφει τις περιπέτειες δύο παιδιών στην προσπάθειά τους να ταξιδέψουν από την Ελλάδα στη Γερμανία για να συναντήσουν τον χαμένο τους πατέρα. Μια διαδρομή γεμάτη πισωγυρίσματα, ματαιώσεις, και ερωτηματικά. Δεν είναι καν βέβαιο ότι τα δύο παιδιά έχουν τον ίδιο πατέρα, ότι αυτός είναι στη ζωή, ή ότι αυτός βρίσκεται στη Γερμανία.
Είναι επικίνδυνο να δίνει κανείς στα πραγματικά γεγονότα ερμηνείες με βάση τους συμβολισμούς της τέχνης. Η τέχνη «αναπαριστά» τη ζωή, αλλά όχι κατά πώς βολεύει τον καθένα μας. Δικαιούται όμως κανείς να «χρησιμοποιεί» την τέχνη για να αποδώσει την αίσθηση που του προκαλεί η πραγματικότητα. Και η σημερινή κυπριακή – τουλάχιστον – πραγματικότητα φαίνεται να δημιουργεί την αίσθηση ενός τοπίου στην ομίχλη…
Κάτω από την επιφάνεια
Θα ήταν βολικό να πει κανείς ότι η αίσθηση της αβεβαιότητας και της περιορισμένης ορατότητας δημιουργείται σήμερα αποκλειστικά εξαιτίας είτε της αστάθειας στην ευρύτερη περιοχή, είτε της αποτυχίας διαχείρισης των παρενεργειών της στο εσωτερικό· στην οικονομία και στην καθημερινότητα των πολιτών.
Κάτι άλλο, πιο σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας…
Παρά το γεγονός ότι οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν μιαν πρόωρη απογοήτευση της κοινωνίας για τον Νίκο Χριστοδουλίδη, υπάρχει μια μεγάλη μερίδα όσων τον ψήφισαν οι οποίοι κρατιούνται ακόμη πεισματικά από το «τουλάχιστον δεν είναι διεφθαρμένος πολιτικός όπως τους Χ και Ψ», ή «τουλάχιστον στο Κυπριακό δεν μας πούλησε με λύση ΔΔΟ».
Πέραν της ουσίας, παραγνωρίζουν κάτι εξίσου σημαντικό: Η επιφανειακή σχέση του Προέδρου με τη διοίκηση του κράτους, η απουσία βάθους, πολιτικής σκέψης, προγραμματισμού και οράματος, έχουν ένα μεγάλο κόστος. Δημιουργούν την αίσθηση ότι δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει, ότι στα δύσκολα το καράβι θα τσακιστεί στα βράχια, και ότι τίποτε ουσιαστικό δεν μπορείς να περιμένεις. Η παθολογική επιμονή του ότι «όλα είναι θέμα εικόνας και επικοινωνίας» δεν είναι χωρίς παρενέργειες. Παράγει ένα μόνιμο κενό, μέσα από το οποίο ξεφυτρώνει η αβεβαιότητα.
Τα δυσκολότερα
Όμως, θα ήταν επιπολαιότητα να μείνουμε σε αυτή τη διαπίστωση. Το τοπίο στην ομίχλη δεν το προκαλεί μόνο η ιδιοσυγκρασία του Ν. Χριστοδουλίδη. Υπάρχουν μια σειρά από άλλους παράγοντες που το επιτείνουν μέρα με τη μέρα:
• Στο αφήγημά μας κυριαρχεί η όχι λανθασμένη πεποίθηση ότι η κατοχή είναι κάτι αφύσικο και ότι θα πρέπει να απαλλαγούμε από αυτήν. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η πεποίθηση έγινε αποκλειστικό συστατικό του αφηγήματος· με αποτέλεσμα να μένει έξω από τη συλλογιστική μας η εξίσου σημαντική διαπίστωση ότι είναι αφύσικο και το καθεστώς των ελεύθερων περιοχών. Από την άποψη ότι πρόκειται για ένα μονοκοινοτικό μόρφωμα, μια πολιτεία, που μόνο ως τμήμα ενός κρατικού συνόλου θα μπορούσε να έχει υγιείς βάσεις λειτουργίας.
Η μη λύση δεν παράγει απλώς εθνική απογοήτευση και ματαίωση. Συντηρεί ως καθεστώς έναν αφύσικο εθνοκοινοτισμό, ο οποίος με τη σειρά του καθηλώνει την κοινωνία μέσα σε όλα όσα ζούμε: Διαπλοκή, διαφθορά, αναποτελεσματικότητα, αποστέωση, μικρομεγαλισμοί κ.λπ. Δεν είναι ένα το Κυπριακό και άλλο π.χ. η διαφθορά. Είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Τα περισσότερα από τα «εσωτερικά» προβλήματα αυτού του κράτους δύσκολα βρίσκουν τον δρόμο προς τη λύση τους, γιατί δεν τα χειρίζεται ένα κράτος αλλά μια κοινότητα που καμώνεται ότι είναι κράτος. Το θέμα δεν είναι μόνο η διεθνής αναγνώριση ως κράτος (που την έχουμε). Το θέμα είναι η λειτουργία και η λειτουργικότητα.
• Αν η μη λύση δημιουργεί ομίχλη στο τοπίο και στη συνείδησή μας, η απουσία προοπτικής λύσης κάνει ακόμη χειρότερα τα πράγματα: Καθηλώνει στους επάλληλους φαύλους κύκλους των κοινοτικών κακοδαιμονιών και τους μονιμοποιεί. «Και γιατί δεν υπάρχει προοπτική λύσης, αφού έχουμε την Ολγκίν να κάνει διερευνητικές επαφές;» Διότι έχει δημιουργηθεί μια επικίνδυνη συνθήκη, που τείνει να γίνει τελεσίδικη: Ανάμεσα στα ανώτατα στελέχη όλων των κομμάτων, σε όλους τους πολιτικούς χώρους, και σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, η συντριπτική πλειονότητα θεωρεί πως δεν υπάρχει καμιά προοπτική λύσης.
Από τον ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ, μέχρι τη ΔΗΠΑ και το ΕΛΑΜ, ανεξάρτητα από το τι λέγεται επισήμως, στελέχη και μέλη συμπεριφέρονται με τρόπο που μόνο αν υπάρχει βεβαιότητα μη επίλυσης μπορεί να ερμηνευτεί. Από τον κυκλώνα αυτόν μπορεί να ξεφεύγει κάπως το Volt, από τη φύση και φυσιογνωμία του. Αλλά ο κανόνας δεν ανατρέπεται.
• Τα πιο πάνω δημιουργούν διαρκώς νέες σκωληκοειδείς αποφύσεις, σε φάση περιτονίτιδας. Με τέτοια επαναληπτικότητα που δημιουργούν ένα νέο καθεστώς από μόνες τους. Είναι σαν να έχει αυτονομηθεί η σήψη που παράγουν και πολλαπλασιάζεται πια από μόνη της. Αν το ένα από τα δύο πιο πάνω δεν ίσχυε, θα είχαμε τόσες αντιστάσεις στο προφανές;
Για παράδειγμα, θα είχαμε τόσες αντιστάσεις στον διαχωρισμό των δύο αντιφατικών ρόλων του θεσμού του Γενικού Εισαγγελέα; Ή θα χρειαζόταν το Πανεπιστήμιο Κύπρου να αναλώνει εκατοντάδες πολύτιμες εργατοώρες για να πείσει, ιδιωτικά και δημοσίως, τον Γενικό Ελεγκτή και άσχετους λαϊκιστές ότι τα πανεπιστημιακά ιδρύματα δεν λειτουργούν όπως το Τμήμα Δημοσίων Έργων; Ή θα γινόταν κεντρική είδηση και κυρίαρχο θέμα η «αγία ζώνη», την ώρα που ναυαγεί ο ενεργειακός σχεδιασμός για το φυσικό αέριο της ΑΗΚ; Ή θα καταπίναμε το ναυάγιο, επειδή χρειαζόμαστε στο Συμβούλιο Ασφαλείας την Κίνα;
• Δεν υπάρχει πυξίδα, δεν υπάρχει μπούσουλας. Και δεν είναι μόνο εξαιτίας του Ν. Χριστοδουλίδη. Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό, αλλά το πρόβλημα είναι δομικό: Μέσα στο DNA των θεσμών και της κοινωνίας έχει ενσωματωθεί πια το «ναι μεν αλλά» σε τέτοιο βαθμό, που δεν μπορούν να δημιουργηθούν συνθήκες ρήξης για κάθε απόστημα. Ίσως σε κάποιο βαθμό και η ίδια η εκλογή Χριστοδουλίδη να είναι αποτέλεσμα αυτής της καθιέρωσης του «καλύτερα να μην πάω πουθενά παρά να πάω κάπου». Έγινε κυρίαρχη φιλοσοφία σε όλα!
Η παρεξηγημένη αυτή εκδοχή της αριστοτελικής μεσότητας προκαθορίζει σε μεγάλο βαθμό και το μέλλον. Για παράδειγμα, μπορούμε να είμαστε περίπου βέβαιοι ότι το αποτέλεσμα σε μια σειρά από ζητήματα θα είναι κάπου εκεί:
(α) Εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, η πρωτοβουλία Ολγκίν δεν θα οδηγήσει σε επανέναρξη των διαπραγματεύσεων. Αλλά ούτε και θα κηρύξει επισήμως το τέλος κάθε προοπτικής. Οι δύο ηγέτες θα πιεστούν και θα δεχτούν δυο-τρία ΜΟΕ (όπως π.χ. το φωτοβολταϊκό πάρκο και τη διεύρυνση του Κανονισμού της Πράσινης Γραμμής), και θα είναι όλοι «ευτυχισμένοι».
(β) Δεν θα γίνουν σημαντικές αλλαγές στο Σύνταγμα και στη διάρθρωση των θεσμών. Θα γίνονται επιμέρους αλλαγές, οι οποίες στην υλοποίηση θα μετατρέπονται σε μεσοβέζικες (όπως π.χ. με τους ρόλους του Γενικού Εισαγγελέα, τη λειτουργία του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου κ.λπ.).
(γ) Δεν θα ληφθούν σοβαρά μέτρα για ουσιαστικό περιορισμό της διαπλοκής και διαφθοράς. Αλλά θα γίνονται όλο και κάποια «ανακατώματα», που θα τις κάνουν λίγο πιο δύσκολες. Και θα υποχρεώνουν τους φορείς τους σε πιο περίτεχνες «διευθετήσεις».
Γι’ αυτό και δεν είναι απίθανο, σε τέσσερα χρόνια, ο νυν Πρόεδρος θα ανακτήσει σημαντικό μέρος των «κακοφανισμένων» ψηφοφόρων του· και να λάμψει ξανά ως η «χρυσή μεσότητα» ανάμεσα στους υποψηφίους «των δύο άκρων». Άρα, δεν αποκλείεται να του δοθεί και μια… δεύτερη ευκαιρία.
