Sevgul Uludag
Τηλ: 99 966518
Μια από τις εκταφές μαζικών τάφων που παρακολούθησα, πραγματοποιήθηκε στο Συγχαρί στις 2 Δεκεμβρίου 2010, μέρα Πέμπτη - δηλαδή πριν από 13 χρόνια. Πήγα εκεί για να παρακολουθήσω τους αρχαιολόγους να σκάβουν έναν μαζικό τάφο και να κάνουν την εκταφή των οστών 22 Ελληνοκυπρίων «αγνοουμένων». Δεν ξέρω πόσα χρόνια, κατά καιρούς, δούλευα στο Συγχαρί, αλλά είχαν περάσει χρόνια και στην εκταφή που ήμουν παρούσα όταν είχαν βρεθεί 22 «αγνοούμενοι» Ελληνοκύπριοι. Αρχικά η ομάδα εκσκαφών της ΔΕΑ τη μέρα που ήμουν εκεί είχε μετρήσει τα οστά 17 «αγνοούμενων» Ελληνοκυπρίων, όμως ο αριθμός αυτός αυξήθηκε στους 22 μετά την ολοκλήρωση των εκταφών και αφού τα οστά μεταφέρθηκαν στο Ανθρωπολογικό Εργαστήριο της ΔΕΑ στη νεκρή ζώνη κοντά στο Διεθνές Αεροδρόμιο Λευκωσίας. Εκεί οι ανθρωπολόγοι και οι αρχαιολόγοι, μετά την ανάλυση των οστών προσδιόρισαν τελικά τον αριθμό αυτών που είχαν εκτάφηκαν από τον μαζικό τάφο σε 22.
Αρχαιολόγοι στην εκταφή
Τον Δεκέμβριο του 2010, σε αυτές τις σελίδες του «Πολίτη» είχα γράψει περιληπτικά για τον μαζικό αυτό τάφο τα εξής: «Πώς μπορώ να περιγράψω ένα μαζικό τάφο; Ένας μαζικός τάφος είναι η αποτύπωση της ανθρώπινης τραγωδίας. Αρχικά, αυτό είναι ένα θέαμα ‘απόγνωσης’ - άνθρωποι που κείτονται εκεί, αβοήθητοι, όπως τους έπιασε ο θάνατος, ο ένας πάνω στον άλλο, ένα θέαμα που σε παγώνει ώς τα κόκαλα. Οι αρχαιολόγοι μας, και Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, έχουν συνηθίσει αυτό το θέαμα και δεν ‘παγώνουν’, αλλά αργά και προσεκτικά προσπαθούν να πάρουν τα απομεινάρια. Ορισμένοι πιο έμπειροι, που είναι στην ομάδα εκταφών της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων, προσπαθούν να εκπαιδεύσουν τους άλλους που ήρθαν αργότερα. Εργάζονται αργά και προσεκτικά, έχοντας μάθει να μην ‘παγώνουν’ μπροστά σε ένα τέτοιο θέαμα».
Κοντά στα πεύκα
Σκάβουν τον μαζικό τάφο σε ένα μικρό άνοιγμα κοντά στα πεύκα, κοντά στον δρόμο. Μυρίζει πεύκο και υγρό χώμα. Ο μαζικός τάφος έχει μόνο 50 εκατοστά βάθος και σε αυτόν τον μαζικό τάφο έχουν θαφτεί 17 Ελληνοκύπριοι «αγνοούμενοι». Έχουν θαφτεί έτσι όπως είναι με τα πιρούνια, τα μαχαίρια τσέπης τους, τα ψιλά και τα κλειδιά στις τσέπες τους, τα δακτυλίδια και τα ρολόγια τους. Δύο από αυτούς είχαν ακόμα στο κεφάλι τους το μεταλλικό τους κράνος. Όπως έχουν θαφτεί, έριξαν ασβέστη πάνω από τα σώματά τους, αλλά τα οστά και όλα τα απομεινάρια είναι σε καλή κατάσταση, δεν υπήρχαν εγκαύματα ή οτιδήποτε άλλο, πράγμα που κάνει πιο εύκολη την ταυτοποίηση με DNA. Ακόμα και αυτό μπορεί να θεωρηθεί «τύχη» από τους συγγενείς, αφού κάποιες φορές τα οστά μπορεί να μείνουν εκτεθειμένα ή μπορεί να έχουν καεί, πράγμα που καθιστά δύσκολη την ταυτοποίηση με DNA. Κάθομαι μόνη μου ήσυχα στην άκρη του μαζικού τάφου και για μιάμιση ώρα παρακολουθώ τους αρχαιολόγους να βγάζουν έξω τα απομεινάρια. Κάθε ένας από αυτούς τους 17 «αγνοούμενους» Ελληνοκύπριους είχε μητέρα, που τον έμαθε να μιλά, να περπατά, να αγαπά, να χαμογελά. Είχαν μητέρες που σκούπιζαν τα δάκρυά τους όταν έκλαιγαν, μητέρες τις οποίες καλούσαν όταν πέθαιναν, χωρίς να πάρουν απάντηση. Κάθε ένας από αυτούς είχε κάποιον που τον αγαπούσε και νοιαζόταν για αυτόν και περίμενε την επιστροφή του. Όταν τους βρήκε ο πόλεμος εδώ στο Συγχαρί, οι αγαπημένοι τους περίμεναν να επιστρέψουν για πολλά χρόνια. Πόσο πολύ έκλαψαν για αυτούς τους 17 «αγνοούμενους» Ελληνοκύπριους, πόσο πολύ έλπιζαν ότι «ίσως θα επιστρέψει, πιθανόν θα επιστρέψει, άραγε θα επιστρέψει;.» Κείτονταν ο ένας πάνω στον άλλο και οι αρχαιολόγοι παίρνουν κάθε μέρος από τα απομεινάρια τους και σιγά - σιγά αδειάζει ο μαζικός τάφος. Τώρα θα αρχίσει η οδυνηρή διαδικασία της επιστροφής στις οικογένειές τους. Είχαν βγει από το σπίτι τους ολοζώντανοι, ο πόλεμος τους έφερε στο Συγχαρί και τώρα θα επιστρέψουν στις οικογένειές τους σε μικρά φέρετρα για να θαφτούν. Τα φέρετρά τους θα πλυθούν με δάκρυα, αλλά ίσως αργότερα, πολύ αργότερα, οι συγγενείς ξέροντας τώρα πού είναι, θα μπορέσουν να συνεχίσουν τη ζωή τους από εκείνο το σημείο που έγιναν «αγνοούμενοι». Θα θρηνήσουν και θα μπορέσουν να συνεχίσουν τη δική τους ζωή χωρίς σκέψεις του τύπου «ίσως θα επιστρέψει, πιθανόν θα επιστρέψει, άραγε θα επιστρέψει;.»
Η «καμένη φάλαγγα»
Κάθομαι ήσυχα και παρακολουθώ την εκταφή στον μαζικό τάφο. Αυτός ο μαζικός τάφος είναι ακριβώς στην άκρη του δρόμου εκεί που ήταν η «Καμένη φάλαγγα», όπως είναι γνωστή στον κόσμο (η Μονάδα 181 Πυροβολικού των Ελληνοκυπρίων). Χρόνια αργότερα φυτεύτηκαν πεύκα στην περιοχή και μπορώ να δω δύο δέντρα που κόπηκαν από τους αρχαιολόγους. Οι ρίζες ενός από τα δέντρα έχουν μεγαλώσει ανάμεσα σε αυτούς που είχαν θαφτεί εκεί. Γι’ αυτό οι αρχαιολόγοι κόβουν μικρές ρίζες πολύ προσεκτικά για να μην καταστρέψουν τα οστά. «Αν το τραβήξουμε για να το βγάλουμε, τα οστά θα διασκορπιστούν», εξηγούσε ένας από τους αρχαιολόγους. Λίγο αργότερα, η Deren τραβά στο βάθος ανάμεσα στα οστά μια ρουκέτα και την κρατά στην παλάμη της. Πριν να αρχίσουν την εκταφή στο σημείο αυτό, η ομάδα αποναρκοθέτησης των ΗΕ είχε έρθει για να ερευνήσει και στα μηχανήματα τους είχαν δει τα δύο κράνη. Οτιδήποτε βγει από τον μαζικό τάφο, πιρούνια, μαχαίρια, κουμπιά από πουκάμισα, ψιλά, κλειδιά, δακτυλίδια και ρολόγια κατηγοριοποιούνται για να επιστραφούν στους συγγενείς.
Έσκαβαν σε απόλυτη ησυχία κάτω από τα πεύκα με υπομονή και οι πιο έμπειροι προσπαθούσαν να εκπαιδεύσουν τους άλλους τι θα πρέπει να ψάχνουν. Κάποτε, ρωτούν τι είναι αυτό ή εκείνο το συγκεκριμένο οστό για να εκπαιδεύσουν αυτούς με λιγότερη πείρα.
…Καθίσαμε μαζί κάτω από τα πεύκα και μετά από λίγο αρχίζουν να μαζεύουν τα πράγματά τους και να τα βάζουν στα αυτοκίνητά τους. Είναι ώρα να φύγουμε. Δεν θα σταματήσουν μέχρι που να τελειώσει η εκσκαφή του μαζικού τάφου και μετά θα συνεχίσουν να σκάβουν άλλους πιθανούς τάφους στην περιοχή. Αυτοί οι νεαροί, απίθανοι αρχαιολόγοι θα συνεχίσουν να βρίσκουν τα «αγνοούμενα» κομμάτια της ιστορίας μας βάζοντάς τα στον σωστό τόπο, και εγώ θα συνεχίσω να νιώθω περήφανη για το έργο τους.».
Η βοήθειά μας για τα οστά του Καλπουρτζή
Έγινα εκταφές σε πολλά άλλα μέρη στο Συγχαρί. Πήγα εκεί πολλές φορές, φέρνοντας Τουρκοκύπριους μάρτυρες που είχαν δει τα οστά διασκορπισμένα γύρω από ένα πηγάδι ( μας έδειξαν το πηγάδι και το σημείο όπου είχαν δει τα ανθρώπινα οστά). Το πηγάδι αυτό είχε καθαριστεί από έναν βοσκό για να το χρησιμοποιήσει ως πηγάδι νερού για να ποτίζει τα ζώα του και είχε βγάλει από το πηγάδι αυτό τα οστά των «αγνοούμενων» Ελληνοκυπρίων και τα έριξε γύρω από το πηγάδι. Αφού οι μάρτυρες μού έδειξαν αυτό το πηγάδι στους λειτουργούς της ΔΕΑ και μετά από μερικά χρόνια όταν έκαναν εκσκαφές μέσα και γύρω από το πηγάδι, βρήκαν κάποια από τα οστά του Καλπουρτζή που ήταν ο αρχηγός των Ελληνοκυπρίων στρατιωτών που ήταν τοποθετημένοι στο Συγχαρί. Κάποια καμίνια έκρυβαν επίσης τα οστά κάποιων «αγνοουμένων» στην περιοχή - 3 εδώ, και 5 εκεί και το Συγχαρί σκάφτηκε πολλές φορές για να βρεθούν αυτά τα οστά από τις ομάδες ανασκαφών της ΔΕΑ. Πήγα εκεί πολλές φορές μαζί με συγγενείς «αγνοουμένων» από την περιοχή και τους λειτουργούς της ΔΕΑ για να παρακολουθήσω και να βοηθήσω τους συγγενείς που πίεζαν για περισσότερες εκσκαφές στην περιοχή. Πολλοί συγγενείς καθώς και πρώην στρατιώτες που είχαν υπηρετήσει μαζί με εκείνους που είχαν γίνει «αγνοούμενοι» από την περιοχή αυτή επισκέπτονταν το Συγχαρί και έβλεπαν την περιοχή με τα ίδια τους τα μάτια. Μετά από τόσες δεκαετίες, τα συντρίμμια από τον πόλεμο εξακολουθούσαν να υπάρχουν όταν επισκεπτόμασταν αυτή την ορεινή περιοχή που μυρίζει πεύκο και χώμα.
(Συνεχίζεται)
