Ο Μακάριος του Θρασυβούλου

Ο ιστορικός Μάριος Θρασυβούλου στο τρίτο του βιβλίο «Μακάριος 1948 – 1959. Η πολιτική ηγεμονία και η εξέλιξη προς τον αυταρχισμό», εκτός του ότι ερμηνεύει με μαεστρία, χωρίς φόβο και πάθος, απλά και κατανοητά, το φαινόμενο Μακάριος εν τη γενέσει του, εξιστορεί ταυτόχρονα την πορεία προς τον αυταρχισμό της σημαντικότερης πολιτικής προσωπικότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας, the founding father, που θα έλεγαν και οι Αμερικάνοι, ο οποίος υπήρξε κυριολεκτικά «και παπάς και τατάς» του κράτους μας. «Από τη βιβλιογραφία απουσιάζει παντελώς η εξέταση του κρίσιμου ζητήματος πώς και γιατί κατέστη πολιτικά παντοδύναμος τη δεκαετία του 1950», γράφει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του (σελ.13). Όντως ο Θρασυβούλου ενώνει τα κομμάτια του παζλ και βλέπουμε ενώπιόν μας πώς ένα ορφανό, φτωχόπαιδο από την Παναγιά της Πάφου κάνει ένα τεράστιο άλμα και γίνεται ο Εθνάρχης της Κύπρου. Κατ' αρχήν τον βοήθησε πολύ η εμφάνισή του, το ράσο σε συνδυασμό με το ευθυτενές του ανάστημα, στοιχεία που τον ξεχώριζαν από τους υπόλοιπους πολιτικούς, η ρητορική του δεινότητα η οποία καλλιεργήθηκε με πολύ διάβασμα από την εφηβική του ηλικία, ο μηχανισμός της Εκκλησίας, τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα που τον βοήθησε να έχει πρόσβαση και επαφή με τις μάζες, ανεξαρτήτως κομματικής προέλευσης. Το σύνθημα «Ένωσις και μόνον Ένωσις», όταν έβγαινε από το στόμα ενός δεσπότη ,«εκτός του ότι του χάρισε την ιδιότητα του υπεύθυνου της εκστρατείας υπέρ του ενωτικού αγώνα, άνοιγε διάπλατα τις λεωφόρους κύρους και καταξιώσης» (σελ. 61).

Ο Θρασυβούλου εξηγεί πώς «η διαχρονική αδυναμία της ελληνοκυπριακής αστικής τάξης να συγκροτηθεί πολιτικά και να συνδέσει τα συμφέροντά της με ένα πρόγραμμα εξουσίας», τελικά «αφήνουν ένα κενό εξουσίας» το οποίο γεμίζει η Εκκλησία με αρχηγό τον Μακάριο (σελ. 327). Ουσιαστικά και η αστική τάξη, με ελάχιστες εξαιρέσεις, μπαίνει κάτω από το ράσο του Μακαρίου. Η Εκκλησία είναι ο πιο συγκροτημένος θεσμός και με τη μεγαλύτερη οικονομική ισχύ, και έτσι καταφέρνει «να αφομοιώσει τις διάφορες τάσεις των αστών, όπως ήταν η συντηρητική φιλοβρετανική και η ριζοσπαστική εθνικιστική» (σελ.48). Η δύναμη που αποκτά ο Μακάριος αργότερα ως ο πρώτος Πρόεδρος της Κύπρου κάνει σχεδόν τους πάντες, και τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ στην πλειονότητά τους, να συνταχθούν μαζί του, μιας και όλοι ζητούσαν μια δουλειά, μια εξυπηρέτηση, ένα κομμάτι κρατικής εξουσίας. Έχουμε δηλαδή μια προσωποπαγή εξουσία και ένα πελατειακό κράτος εξαρχής. Και το ΑΚΕΛ συμπορεύεται με τον Μακάριο και τους εθνικόφρονες, παρά το γεγονός ότι παραγκωνίζεται συστηματικά από τον ίδιο και την Εθναρχία. Ο περιορισμένος χώρος εδώ δεν μου επιτρέπει να γράψω διεξοδικά για τη σχέση ΑΚΕΛ – Μακαρίου. Ο Θρασυβούλου όμως αφιερώνει ξεχωριστά κεφάλαια στο βιβλίο του για να εξηγήσει πώς η απουσία πολιτικής πρότασης για το μέλλον της Κύπρου ουσιαστικά αναγκάζει το ΑΚΕΛ να ακολουθήσει τον Μακάριο σε ό,τι αποφασίζει (κεφάλαια «Η Μονοκρατορία» και «Παλινωδία και Σύγχυση»).

Ο Μακάριος κατάλαβε από πολύ νωρίς πως ο λαός και η αδιαμεσολάβητη σχέση μαζί του, του έδινε τεράστια δύναμη. Για αυτό πηγαινοερχόταν στην Ελλάδα, κυριολεκτικά αλώνιζε όλη τη χώρα σε τακτά χρονικά διαστήματα. Το κύρος του στην Ελλάδα, του προσέδιδε και τεράστιο κύρος στην Κύπρο. Δίνω ένα παράδειγμα το οποίο περιγράφει με γλαφυρότητα ο Θρασυβούλου για να καταλάβουμε το μέγεθος της λατρείας του κόσμου προς το πρόσωπο του Μακαρίου (σελ. 208): όταν επιστρέφει από την εξορία στις Σεϋχέλλες, ο κόσμος, όχι μόνο δεν τον ξέχασε, αλλά τον δοξάζει όπως ποτέ προηγουμένως. «Όλες οι εφημερίδες σε Κύπρο και Ελλάδα κάνουν εκτενείς αναφορές στη μεγαλειώδη υποδοχή που του επιφυλάχθηκε, που ούτε στον Ελευθέριο Βενιζέλο δεν έγινε όταν επέστρεψε θριαμβευτής με την υπογραφή των Σεβρών [...]. «Αρκεί να ρίψη ένα σύνθημα και όλοι θα πειθαρχήσουν. Τυφλή είναι η προσήλωση του λαού προς τον Μακάριον», γράφουν οι εφημερίδες.

Ο Θρασυβούλου κάνει και μια εκτενή ανάλυση για ποιο λόγο τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας δεν συμβαδίζουν πάντα με τις ανάγκες και τους στόχους της Εθναρχίας και του Μακαρίου. Ήδη από το 1948, αλλά και αργότερα, οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν θέλουν να διεθνοποιήσουν το κυπριακό ζήτημα, γιατί αυτό θα τις έφερνε σε αντιπαράθεση με τους Δυτικούς τους συμμάχους. Οι δεξιές κυβερνήσεις της Ελλάδας και οι πολιτικοί της έβλεπαν με μεγάλη επιφύλαξη της μετωπική σύγκρουση των Ελλήνων της Κύπρου με τους Βρετανούς, το εκβιαστικό κλείσιμο του ματιού του Μακαρίου στους Αδέσμευτους και στους Ρώσους, υπολόγιζαν τους Τούρκους οι οποίοι προκλήθηκαν από τους Βρετανούς ως ισότιμοι συνομιλητές στο ζήτημα της Κύπρου, δεδομένα τα οποία παραγνώριζε και υποτιμούσε ο Μακάριος. Από την άλλη πλευρά, η ελληνική Αριστερά αγκάλιασε τον Μακάριο και τον εθνικό αγώνα των Κυπρίων με μεγαλύτερη θέρμη, γιατί το ζήτημα της Κύπρου ήταν το πολιτικό χαρτί που της επέτρεπε να αποκτήσει ξανά εθνικό κύρος και ρόλο στο μετεμφυλιακό δεξιό κράτος. Οι δεξιοί ήταν «οι πουλημένοι» στη Δύση και οι Αριστεροί ήταν «οι αγωνιστές» στο πλευρό του Μακαρίου και του λαού που ήθελε Ένωση. Αυτό, λίγο - πολύ ήταν το αριστερό αφήγημα. Κι ας ήταν παπάς και εθνικιστής ο Μακάριος, κι ας ήταν ο χίτης ο Γρίβας, ο αρχηγός της ΕΟΚΑ. Τρελή εποχή, τρελές και οι αντιφάσεις της.

Το βιβλίο δεν θα σας βοηθήσει απλώς να συλλάβετε τα αίτια της κυπριακής κρίσης που ακόμα συνεχίζεται αλλά και την παθογένεια της ηγεσίας στον τρόπο διαχείρισής της. Θα σας βοηθήσει να πετάξετε στα σκουπίδια τις συνωμοσιολογικές θεωρίες, τις ομφαλοσκοπικές θεωρήσεις, τον φανατισμό και τελικώς τις συνήθεις δαιμονοποιήσεις και τις αγιογραφίες του Μακαρίου. «Ο Μακάριος» του Θρασυβούλου δεν θα σας ανακουφίσει, θα σας αναστατώσει. Διότι δεν περιλαμβάνει βολικά ψεύδη αλλά επώδυνες αλήθειες. Ο Εθνάρχης μας, αν και πανίσχυρος, στάθηκε κατώτερος των περιστάσεων. Καιρός να τον κατεβάσουμε από τον θρόνο του και να τον κρίνουμε ιστορικά.