Για 7 συνεχόμενα χρόνια, η Κύπρος ταλανίζεται από τις μη ελεγχόμενες μεταναστευτικές ροές, εφαρμόζοντας ασυνάρτητες πολιτικές και μέτρα. Στο κέντρο πρώτης υποδοχής Πουρνάρα κοντά στην Πράσινη Γραμμή, εκατοντάδες παράτυποι μετανάστες συνωστίζονται σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Οι πολιτικές ένταξης μεταναστών έχουν καταργηθεί. Καμία ουσιαστική αλλαγή δεν υπάρχει στην απασχόληση αλλοδαπών. Ο φράχτης κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής που χωρίζει το νησί και οι πρακτικές για επαναπροωθήσεις (push-backs) γίνονται κανόνας που παραπέμπουν σε «σκληρό σύνορο». Η φραγή στις αναγνωρίσεις ασύλου επιβαρύνει τη διεθνή θέση της Κύπρου, καθώς αντιβαίνει στη Συνθήκη της Γενεύης και τις οδηγίες της ΕΕ.
Τρύπες στο νερό
Τα πλείστα μέτρα για ανάσχεση των μη ελεγχόμενων ροών μεταναστών αποδείχθηκαν …τρύπα στο νερό. Το 2022 άγγιξαν νέο ρεκόρ: 22 χιλιάδες άνθρωποι. Η διαχείριση του μεταναστευτικού απέτυχε γιατί, απλώς, δεν υπάρχει συγκροτημένη πολιτική. Οι πολιτικοί προϊστάμενοι διατάσσουν και οι υπηρεσιακοί εκτελούν, μπαλώνοντας ό,τι προλάβουν. Ο Πρόεδρος, πρώτα ο τέως Ν. Αναστασιάδης, τώρα και ο Ν. Χριστοδουλίδης, βλέπουν το μεταναστευτικό μια καλή αφορμή για να κρατούν κοντά τους τα συντηρητικά και εθνικιστικά κόμματα – συμμάχους τους. Τους μιμούνται οι υπουργοί για να κάνουν καριέρα. Γι’ αυτό, όλοι μαζί, με χαλιναγωγημένα ΜΜΕ, έβλεπαν τις μεταναστευτικές ροές να αυξάνονται από το 2017 και δεν έκαναν τίποτα. Σήμερα διαλαλούν: «γεμίσαμε μετανάστες, έγιναν 6% του πληθυσμού». Μόνο προπαγάνδα και παραπλανητικοί αριθμοί, αντί να λύσουν προβλήματα…
Οι κρατικές υπηρεσίες που ασχολούνται με το μεταναστευτικό φθίνουν. Τα στελέχη στην ανώτερη ιεραρχία με γνώση των ευρωπαϊκών πολιτικών, σιωπούν. Η Υπηρεσία Ασύλου δεν έχει προϊστάμενο. Με το σύστημα των αποσπάσεων, ο εκάστοτε υπουργός τοποθέτησε υπηρεσιακούς που αποσπάστηκαν από εντελώς άσχετες υπηρεσίες, χωρίς να έχουν ιδέα για το αντικείμενο. Έτσι πέρασε ο καιρός και το πρόβλημα διογκώθηκε: στοιβαγμένοι φάκελοι (backlogged) –έως και 30 χιλιάδες αιτήσεις ασύλου– που για να εξεταστούν θα χρειαστεί μια δεκαετία. Εν τω μεταξύ, οι παράτυποι μετανάστες ζητούν άσυλο και σχηματίζουν ουρές για πενιχρά επιδόματα και καταφεύγουν στη μαύρη εργασία, αντί να εκπαιδευτούν και να ενταχθούν κανονικά σε δουλειές που έχει ανάγκη ο τόπος σε εργατικά χέρια.
Υφυπουργείο άνευ πολιτικής
Η νέα κυβέρνηση Χριστοδουλίδη αποφάσισε τη δημιουργία υφυπουργείου για να δείξει ότι θέλει να λύσει τα προβλήματα. Θα είναι το έκτο στη σειρά υφυπουργείο που σχηματίζεται με κατακερματισμό υφιστάμενων κυβερνητικών δομών. Από ένα ολιγομελές αλλά ευέλικτο Υπουργικό, η μικρή Κύπρος απέκτησε τώρα ένα κυβερνητικό σχήμα με σωρεία υπουργών, υφυπουργών και επιτρόπων που λειτουργούν σαν κακοκουρδισμένη ορχήστρα - με αδύναμο μαέστρο. Αυτά συμβαίνουν και με το υπό εκκόλαψη νέο Υφυπουργείο Ασύλου και Μετανάστευσης. Δύο υφιστάμενα τμήματα, το Τμήμα Μετανάστευσης και η Υπηρεσία Ασύλου, μπαίνουν κάτω από το νέο υφυπουργείο. Οι ζωτικές υπηρεσίες δεν θα υπαχθούν στο νέο υφυπουργείο. Ούτε η ΥΑΜ –Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης που παραμένει στην Αστυνομία Κύπρου. Ούτε θα υπάρξει Τμήμα Ένταξης για προσαρμογή των νόμιμων μεταναστών στην κυπριακή κοινωνία (κοινωνικά, εργασιακά, πολιτισμικά, εκπαιδευτικά). Το Γραφείο Επιστροφών ξεχάστηκε από τον συντάκτη του νομοσχεδίου. Το νέο υφυπουργείο θα πάρει μόνο τις δομές ασυνόδευτων ανηλίκων από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας του Υπουργείου Εργασίας.
O «κυπριακός διάδρομος»
Στα 6 χρόνια που πέρασαν, η κυπριακή κυβέρνηση παρακολουθούσε τις ροές μεταναστών να αυξάνονται: από σχεδόν 3.000 (2016) έφθασαν στους 13.650 (2019) προτού ξεσπάσει η πανδημία. Ακολούθησε πρόσκαιρη ύφεση για να επαναληφθούν οι ροές με την ίδια και μεγαλύτερη ένταση: 13.250 (2021) και 21.500 (2022). Την τρέχουσα χρονιά παρατηρείται κάποια ύφεση, αλλά αυτό δεν φαίνεται να σχετίζεται με τα μέτρα αναχαίτισης (φράχτης) ή τα δήθεν αντικίνητρα (άθλιες συνθήκες πρώτης υποδοχής) που εφάρμοσε η κυβέρνηση.
Μια προσεκτική ματιά στην προέλευση των παράτυπων μεταναστών δείχνει πολύ καθαρά ότι οι ροές δεν είναι τόσο προσχεδιασμένες. Η Κύπρος δέχεται μια σταθερά αυξανόμενη ροή Σύρων –Top 1 χώρα (4.000 το 2022). Προδήλως είναι πρόσφυγες, προέρχονται από την ίδια τη Συρία ή την Τουρκία, όπου 3 εκατομμύρια κατέφυγαν εδώ και 10 χρόνια. Από τις υπόλοιπες ροές, με βάση τη χώρα καταγωγής, δεν υπάρχει σταθερή τάση για να κτιστεί «αφήγημα εργαλειοποίησης»: το 2020 είχε αρκετούς αιτητές ασύλου από την Ινδία, το Καμερούν και την Μπάγκλαντες, το 2021 από το Κόγκο, τη Νιγηρία και το Πακιστάν και το 2022, αρκετούς από το Αφγανιστάν και τη Σομαλία.
Οι περισσότεροι φαίνεται να …ανακαλύπτουν τον κυπριακό «διάδρομο» παράτυπης μετανάστευσης, μέσα από κυκλώματα ή ομοεθνείς τους. Εγγράφονται ως φοιτητές στα πολλά πανεπιστήμια στα κατεχόμενα και μετά την πάροδο μερικών μηνών περνούν από την Πράσινη Γραμμή στις περιοχές που ελέγχει η Κυπριακή Δημοκρατία.
Καταγγελία ή συνεργασία;
Θα μπορούσε η Τουρκία και η διοίκηση των Τ/Κ να λάβουν μέτρα; H απάντηση είναι καταφατική. Η ΕΕ έχει άλλωστε συνομολογήσει συμφωνία με την Τουρκία για να ανακόψει τις ανεξέλεγκτες ροές στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Η συμφωνία αυτή τηρείται από το 2016. Όμως, ο Πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης δεν κάνει τίποτε άλλο παρά συνεχίζει την πολιτική του προκατόχου του: συνεχείς καταγγελίες της Τουρκίας στην ΕΕ για «εργαλειοποίηση» του μεταναστευτικού. Συνεπικουρούν οι διάφοροι λαϊκιστές, οι εθνικιστές και ο Αρχιεπίσκοπος: η Τουρκία έχει στόχο την αλλοίωση του πληθυσμού και της χριστιανικής πλειοψηφίας.
H EE δεν συμμερίζεται την άποψη της κυπριακής κυβέρνησης. Γι’ αυτό και έχει απορρίψει την αίτηση να χρηματοδοτήσει τον φράκτη της Πράσινης Γραμμής και τους «οριοφύλακες» που προσλήφθηκαν για να κάνουν επιτήρηση κατά το πρότυπο του Έβρου. Ο επίτροπος της ΕΕ Μαργαρίτης Σχοινάς, σε πρόσφατη επίσκεψή του (22/5), προειδοποίησε ξανά τους Κυπρίους συνομιλητές του –κεκλεισμένων των θυρών– να αλλάξουν προσέγγιση και να στρωθούν στη δουλειά: «έχουμε την ιδιαιτερότητα της Πράσινης Γραμμής, η οποία θέτει θέματα νομικού και πολιτικού χαρακτήρα, που πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε με αποτελεσματικότητα, αλλά και με δημιουργικότητα στη σκέψη και στη δράση».
Με απλά λόγια, ο Μ. Σχοινάς λέει στη Λευκωσία ότι το μεταναστευτικό χρειάζεται διπλωματικά μέσα, με στόχο τη συνεννόηση με την Τουρκία και τους Τουρκοκυπρίους. Το μεταναστευτικό και οι ανεξέλεγκτες ροές είναι μια ακόμα αφορμή για την κυπριακή ηγεσία να εξετάσει το «μέρισμα ειρήνης» από τη συνολική επίλυση του Κυπριακού. Μόνο έτσι θα ανακτήσει τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων και την πραγματική κυριαρχία της.
*Το άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνας)
