Ένα καθοριστικό εξάμηνο

Σύμφωνα με τον Μακιαβέλι, ένα από τα μεγαλύτερα ελαττώματα του ανθρώπινου είδους είναι να εκλαμβάνει τις περιόδους ηρεμίας ως μόνιμη κατάσταση. Να βυθίζεται με ηδυπαθή αδράνεια σε αυτές και να μην προετοιμάζεται για την καταιγίδα.

Όλοι έχουμε εμπειρίες από αυτή τη συνθήκη. Και όπως ισχύει σε προσωπικό επίπεδο, το ίδιο συμβαίνει και στο συλλογικό. Είναι αδύνατο βέβαια για έναν συλλογικό οργανισμό, ή έστω για την ηγεσία του, να προνοεί για τα πάντα. Οφείλει όμως να κάνει κάθε τι το δυνατό για τα προβλέψιμα.

Κόμβος

Παρά τα απροσδόκητα (σεισμός στην Τουρκία, σιδηροδρομικό δυστύχημα στην Ελλάδα), είναι περίπου βέβαιο ότι τον προσεχή Ιούνιο θα υπάρχει νεοεκλεγείσα ηγεσία στις πρωτεύουσες Αθήνα και Άγκυρα. Άρα, με την αρχή του καλοκαιριού, τα όσα αφορούν το τρίγωνο Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος θα μπουν σε τροχιά προσδιορισμού ή επαναπροσδιορισμού.

Το διάστημα από τώρα μέχρι τον Σεπτέμβρη μπορεί να αποδειχτεί προσδιοριστικό του παρακάτω. Σ' αυτήν την περίπτωση, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και οι πιθανότητες διαλόγου στο Κυπριακό φαίνεται να επανασυνδέονται μεταξύ τους, στον υψηλό βαθμό άλλων εποχών. Αυτό επιβάλλει στις ηγεσίες των τριών πρωτευουσών να συνυπολογίζουν τον παράγοντα της διάχυσης κλίματος, με όποιο από τα μεγάλα ζητήματα στο τρίγωνο κι αν ασχολούνται.

Τι δεν πρέπει να συμβεί

Σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχουν πράγματα που πρέπει να γίνουν, και πράγματα που δεν πρέπει να γίνουν.

Αυτά που δεν πρέπει να γίνουν:

1. Δεν πρέπει να επανενταχθεί στον προεκλογικό λόγο στην Ελλάδα και στην Τουρκία η ψυχροπολεμική ρητορική. Για να υπάρχουν πιθανότητες διπλωματικών χειρισμών, είναι απαραίτητη η αποχή από την όξυνση. Οι συνθήκες στις δύο χώρες, μετά τις τραγωδίες, φαίνεται να μην ευνοούν «εξαγωγή» των προβλημάτων μέσω όξυνσης μεταξύ τους. Οι δύο κοινωνίες απαιτούν πεισματικά απαντήσεις στα εσωτερικά προβλήματα. Όμως, δεν είναι απίθανο κάποιος επικοινωνιολόγος να κάνει τη ζημιά.

2. Θα πρέπει να αποφευχθούν οποιεσδήποτε πολιτικές ή διπλωματικές κινήσεις οι οποίες, ενώ θα εξυπηρετούν τους υφιστάμενους ηγέτες στο να κερδίσουν πόντους στο εσωτερικό της χώρας τους ως «πατριωτικά» πράττοντες, θα ερμηνεύονται ως επιθετικές κινήσεις από την άλλη χώρα και θα ωθούν σε αντίδραση.

Για παράδειγμα: Η επίδειξη επιθυμίας από τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη για επανέναρξη των συνομιλιών είναι κίνηση με θετικό πρόσημο. Το ίδιο και η γενική τοποθέτηση για σύζευξη της πορείας των ευρωτουρκικών σχέσεων με το Κυπριακό (αν η πρόθεση ενισχύει τη θετική ατζέντα και δεν εντάσσεται στο κυρωτικό πλαίσιο). Η επιμονή όμως για άμεσο διορισμό ειδικού απεσταλμένου της ΕΕ στο Κυπριακό πιθανότατα θα ερμηνευτεί από την Άγκυρα ως κίνηση μετατόπισης του κέντρου βάρους από τον ΟΗΕ σε έναν οργανισμό στον οποίο ανήκουν Ελλάδα και Κύπρος, ενώ είναι εκτός η Τουρκία. Πόσες πιθανότητες υπάρχουν να μην απαντήσει η Άγκυρα, προεκλογικά ή και μετεκλογικά; Ήδη ο Τατάρ έδειξε να το θεωρεί εχθρική κίνηση.

3. Ακόμη κι αν φτάσουμε στο καλοκαίρι χωρίς εντάσεις, το ίδιο το καλοκαίρι και το φθινόπωρο μπορεί να αποδειχτεί κρίσιμη περίοδος. Αυτό θα συμβεί αν μια από τις τρεις πρωτεύουσες μπει στον πειρασμό να εδραιώσει τη θέση της ή να κερδίσει πόντους στο εσωτερικό υποδαυλίζοντας την ένταση (π.χ. στο Αιγαίο, στην ελληνική ή στην κυπριακή ΑΟΖ, στα ευρωπαϊκά φόρα).

Η παράδοση των τελευταίων καλοκαιριών ενισχύει αυτήν την πιθανότητα. Οι σκληρές θέσεις των κεμαλιστών -αν εκλεγεί ο Κιλιτσντάρογλου- ευνοούν κάτι τέτοιο. Και δυστυχώς, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα οι κυβερνήσεις σε Αθήνα και Λευκωσία να υποδεχτούν με συγκεκαλυμμένη δεκτικότητα την ένταση. Ενδεχομένως να θεωρηθεί ως ένα «δώρο» για αποπροσανατολισμό από τα φλέγοντα και δυσεπίλυτα εσωτερικά ζητήματα.

Τι πρέπει να γίνει

i. Από κάποια από τις πλευρές θα πρέπει να αναληφθεί άμεσα μια δεύτερη θετική πρωτοβουλία. Αν θεωρήσουμε ως πρώτη την απότομη στροφή της Άγκυρας σε μια θετική ρητορική αμέσως μετά τους σεισμούς, και αν θεωρήσουμε ότι δύσκολο να γίνει από την Αθήνα προεκλογικά κάτι ουσιώδες, ο κλήρος φαίνεται να πέφτει στον Ν. Χριστοδουλίδη.

Έχοντας υπό μάλης την περίοδο χάριτος, και αναμένοντας θετικά νεύματα από την ΕΕ για εντονότερη εμπλοκή, θα μπορούσε με ασφάλεια να κάνει το τολμηρό βήμα που του λείπει για να πείσει: Μια μονομερής κίνηση στην Κύπρο (π.χ. ταμείο και τεχνικές διαδικασίες για φωτοβολταϊκό πάρκο στη νεκρή ζώνη), σε συνδυασμό με μια πρωτοβουλία στην ΕΕ υπέρ των Τουρκοκυπρίων (π.χ. εκσυγχρονισμός και διεύρυνση του κανονισμού της πράσινης γραμμής) θα του πρόσφερε και πειθώ και θετική αλλαγή στο κλίμα. Η Αθήνα, ακόμη και σε προεκλογική περίοδο, δεν θα του αρνηθεί συνδρομή.

ii. Ένας σημαντικός «τοίχος» που χτίστηκε μετά το 2017 - με τις αγωνιώδεις και συστηματικές προσπάθειες του Ν. Αναστασιάδη και τη συνδρομή του Ν. Χριστοδουλίδη - είναι η μεταστροφή της Άγκυρας και της τουρκοκυπριακής ηγεσίας στην αποδοχή της «κυριαρχικής ισότητας» ως προϋπόθεση για νέες διαπραγματεύσεις. Αυτό ήταν η τουρκική απάντηση στην εκ μέρους μας υπαναχώρηση από την πολιτική ισότητα, ακόμη και από την ίδια τη ΔΔΟ, και την ερωτοτροπία με τα δύο κράτη.

Ο μόνος τρόπος για να αρχίσει να γεφυρώνεται το χάσμα είναι ο νέος Πρόεδρος να εντάξει στον πολιτικό του λόγο την πολιτική ισότητα και το πλαίσιο Γκουτέρες. Η αόριστη αναφορά σε ΔΔΟ δεν μικραίνει, αλλά συντηρεί την απόσταση. Τα ΗΕ και η ΕΕ γνωρίζουν πολύ καλά πώς κινήθηκαν τα πράγματα, αλλά και πώς μπορεί να επανέλθουμε στις ράγιες. Και από εμάς περιμένουν το πρώτο βήμα. Πρώτοι εγκαταλείψαμε την πολιτική ισότητα και την ισχυρή δέσμευση στη ΔΔΟ, πρώτοι πρέπει να επανέλθουμε.

iii. Η ελληνική κυβέρνηση έχει τα θέματά της, βρίσκεται ήδη μπροστά σε εκλογές, έστω κι αν δεν έχουν εξαγγελθεί ακόμη. Όμως, η πολιτική, η ιστορία, και η ίδια η ζωή σιχαίνονται το κενό. Η εξωτερική πολιτική και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν μπορούν να μπουν στο ψυγείο για άλλους έξι μήνες. Επείγει μια άμεση πρωτοβουλία της Αθήνας προς την ΕΕ για την προώθηση και τη διεύρυνση της θετικής ατζέντας με την Άγκυρα, καθώς και μια δεσμευτική δήλωση για επάνοδο στη διπλωματική οδό, στο μοντέλο Σημίτη. Χωρίς φοβίες, και χωρίς αναστολές για αναφορά στη Χάγη.

Αυτό το δίδυμο επιχρωματισμού των ελληνοτουρκικών σχέσεων, με θετική ατζέντα στην ΕΕ και διπλωματική διέξοδο μέσω ορίζοντα Χάγης για το Αιγαίο, θα προδεσμεύσει κυβέρνηση και αντιπολίτευση στην Τουρκία για τη στάση τους μετά τον Ιούνιο. Πολύ δύσκολα θα μπορούν να επανέλθουν στην πολιτική των κανονιοφόρων. Πρόκειται για την «κοιμώμενη» ευκαιρία της Αθήνας να ανατάξει και να αναδιατάξει το παιγνίδι· τόσο στο πεδίο των ελληνοτουρκικών σχέσεων, όσο και -έμμεσα αλλά καταλυτικά- στο Κυπριακό.

• Το καλάθι

…με τους λωτούς (1) : Στο πέρασμα από τον 1ο στον 2ο αιώνα, ο Λατίνος θεμελιωτής της ιστορικής επιστήμης Τάκιτος έκανε μια κρίσιμη παρατήρηση: Πιο αποτελεσματική από τη λογοκρισία είναι η αυτολογοκρισία. Όταν το καθεστώς δημιουργεί συνθήκες στις οποίες η ελεύθερη έκφραση άποψης συνεπάγεται μπελάδες, τότε μεγάλο τμήμα της διανόησης επιλέγει τη σιωπή και την αδράνεια. Βυθίζεται στην ανοχή, κάνει ότι δεν καταλαβαίνει, και απολαμβάνει τη γλυκύτητα της αδράνειας («inertiae dulcado»)!

• …με τους λωτούς (2) : Χρυσή εποχή για τον Ν. Χριστοδουλίδη. Περίοδος χάριτος, και αμέσως μετά καλοκαίρι. Μέχρι το φθινόπωρο-χειμώνα έχει περιθώριο σχεδόν ενός χρόνου να μην παράξει αποτέλεσμα σε κανένα τομέα, χωρίς να δικαιούται να τον επικρίνει κανείς! Αλλά δεν αδρανεί καθόλου: Επεκτείνει την προεκλογική περίοδο αναβαθμίζοντας καθημερινά την επικοινωνιακή του εικόνα, βάζει τους υπουργούς του να περιγράφουν εξαγγελτικά και αισιόδοξα τα γενικόλογα οράματά τους στα κανάλια, χτίζει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα: Να διασφαλίζεις εκ των προτέρων ότι θα είσαι «αποτελεσματικός», ακόμη και χωρίς αποτέλεσμα!

• …με τους λωτούς (2) : Χρυσή εποχή και για την αντιπολίτευση. Περίοδος χάριτος για το νέο πρόσωπο στην προεδρία του ΔΗΣΥ, λογική και κοινωνικά αποδεχτή περίοδος ανοχής εκ μέρους του ΑΚΕΛ προς την κυβέρνηση. Σε λίγο, οι πιο δραστήριοι της περιόδου θα αναδειχθούν ο Νίκος Αναστασιάδης και ο Κυριάκος Κενεβέζος!