Γιατί μας αφορά -και σας αφορά- αυτή η απόφαση;

Η χθεσινή απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην προσφυγή Δρουσιώτης εναντίον Κυπριακής Δημοκρατίας (42315/15) είναι σταθμός για την προάσπιση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης στην Κύπρο όπως και φυσικά σε κάθε άλλη χώρα η οποία δεσμεύεται από τις αποφάσεις του ΕΔΑΔ.

Εάν όμως μιλάμε για την Κύπρο συγκεκριμένα, το θέμα δεν αφορά μόνο τον συνάδελφο ο οποίος κέρδισε την προσφυγή, ούτε τον «Πολίτη» στον οποίο αρθρογραφούσε. Αφορά κάθε δημοσιογράφο και κάθε ΜΜΕ. Kαι κάθε πολίτη.

Όπως αφορά ακόμα περισσότερο τα δημόσια πρόσωπα, όχι μόνο τους πολιτικούς, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο συχνά χρησιμοποιούν τη νομοθεσία για τον λίβελλο για να σέρνουν μονίμως τους δημοσιογράφους στα δικαστήρια όταν κρίνουν ότι τα σχόλιά μας τους προσβάλλουν ή τους ειρωνεύονται ή τους ενοχλούν. Ή και τους αποκαλύπτουν ενίοτε.

Πριν προχωρήσει κανείς παρακάτω, είναι απαραίτητο να ξεκαθαριστεί κάτι: η ελευθερία έκφρασης των ΜΜΕ και των λειτουργών τους -όπως και του καθενός- έχει όρια. Και επιβάλλεται να έχει όρια. Οι δημοσιογράφοι και τα ΜΜΕ διαδραματίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και κανείς τους, ούτε και οιοσδήποτε άλλος, έχει το δικαίωμα να δυσφημεί δημόσια πρόσωπα αποδίδοντάς τους πράξεις τις οποίες δεν είναι σε θέση να αποδείξει, θέτοντας έτσι εν αμφιβόλω την υπόληψη και την ακεραιότητά τους.

Η απόφαση αυτή, θέτει ξεκάθαρα όσο καμία άλλη προηγουμένως -διότι προηγήθηκαν κι άλλες- το δικαίωμα ενός δημοσιογράφου να σχολιάζει, ακόμα και χλευαστικά ή προσβλητικά κάποιον ο οποίος επιλέγει να είναι δημόσιο πρόσωπο και να απολαμβάνει τα όσα αυτό, σε πρακτικό και όχι μόνο επίπεδο συνήθως προσφέρει, όταν η κριτική του εδράζεται σε γεγονότα.

Για τον απλούστατο λόγο ότι η κριτική πρώτον, εξυπηρετεί την ελευθερία της έκφρασης και δεύτερον, είναι πάντα υποκειμενική. Ούτε να αποδειχθεί μπορεί, ούτε όμως και να καταργηθεί επειδή ενοχλούνται τα όποια δημόσια πρόσωπα. Αντίθετα, χρήζει προστασίας. Και εδώ είναι η ουσία.

Πόσω μάλλον όταν η κριτική αυτή, δίκαιη ή άδικη, βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα η γνώση των οποίων και η συζήτηση επί των οποίων είναι θέμα δημοσίου συμφέροντος.

Ακόμα κι αν, λέει και για άλλη μια φορά το ΕΔΑΔ, η γλώσσα είναι προκλητική -υποκειμενικό και αυτό πάντοτε- ή χρησιμοποιούνται αυτό που η απόφαση περιγράφει ως «attention-grabbing expressions», εκφράσεις δηλαδή οι οποίες τραβούν την προσοχή. Το βασικό μας πρόβλημα ειδικά εμάς των αρθρογράφων το οποίο συχνά ενεργοποιεί το «εύθραυστο εγώ» των δημοσίων προσώπων.

Ότι δεν είναι δουλειά των δικαστών με λίγα λόγια να υπαγορεύουν στους δημοσιογράφους πώς θα γράφουν και πώς θα εκφράζονται. Και πως πέρα από τα πιο πάνω αυτονόητα για τις υποχρεώσεις των ΜΜΕ και των λειτουργών τους ο Τύπος και η ελευθερία του δεν είναι για το... δοντάκι κανενός.

Αν θυμηθεί κανείς πού βρισκόταν αυτή η νομολογία στην Κύπρο όταν προ εικοσαετίας ξεκινούσαμε στον «Πολίτη» -τον οποίο αφορούν σχεδόν όλες οι αποφάσεις των δικαστηρίων και των εφετείων εδώ οι οποίες βήμα-βήμα διεύρυναν και κατοχύρωσαν την ελευθερία της έκφρασης των ΜΜΕ, όπως και αποφάσεις του ΕΔΑΔ εκεί όπου τα δικά μας ένδικα μέσα αποτύγχαναν να το κάνουν- με το πού βρίσκεται αυτό το ζήτημα σήμερα, αβίαστα προκύπτει η διαπίστωση ότι έχουμε διανύσει σίγουρα μια τεράστια απόσταση, αδιανόητη τότε. Και πως πλέον η ελευθερία έκφρασης του Τύπου προστατεύεται σε απείρως μεγαλύτερο βαθμό. Ειδικά μετά και την απόφαση αυτή του ΕΔΑΔ.

Δεν ήρθε απλά όμως αυτό. Ήρθε μετά από βροχή μηνύσεων ακόμα και από ανθρώπους οι οποίοι ολοφάνερα είχαν μεγαλύτερο συμφέρον να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό με τα όσα είχαν κάνει, οι οποίοι όμως είχαν μάθει να χρησιμοποιούν αυτό το όπλο για να καταδιώκουν τα ΜΜΕ και να αποφεύγουν την αποκάλυψη σκανδάλων, αδιανόητων συμπεριφορών που επεδείκνυαν ή, συχνά, ακόμα και κοινές ποινές πράξεις.

Οι αμέτρητες αναβολές στην εκδίκαση αλλά και οι ανάλογες ώρες προετοιμασίας που απαιτούσαν όλες αυτές οι υποθέσεις, τότε ειδικά, ήταν εξοντωτικές για τον Τύπο και τους δημοσιογράφους οι οποίοι σκέφτονταν διπλά και τριπλά ακόμα και πριν εκφράσουν την παραμικρή γνώμη ή να σχολιάσουν έστω και τα καμώματα των δημοσίων προσώπων.

Η αγωγή άλλωστε δεν αφορούσε μόνο τους ίδιους, αφορούσε και το Μέσο που τους εργοδοτούσε και χωρίς τις αποφάσεις που έκτοτε εκδόθηκαν, εδώ και στο ΕΔΑΔ, συχνά κατέληγε σε γελοίες καταδίκες οι οποίες μπορούσαν -ή και όχι- να ανατραπούν στο Ανώτατο Δικαστήριο και οι οποίες αφορούσαν την αδυναμία των δημοσίων προσώπων να δεχθούν κριτική και ακόμα περισσότερο τη σάτιρα. Και να αντιληφθούν πως, εάν ήθελαν να απολαμβάνουν τα όμορφα που τους πρόσφερε η θέση τους είχαν και την υποχρέωση να δέχονται ακόμα και την εξοντωτική κριτική και τη σάτιρα, νοουμένου ότι δεν γινόταν κακοπροαίρετα και με στόχο να προκαλέσει κακόβουλα ζημιά στην υπόληψή τους.

Επίσης, ότι δεν μπορούσαν να ζητούν και τα ρέστα και να εισπράττουν αποζημιώσεις όταν κριτικάρονταν ή ακόμα και χλευάζονταν για πράγματα που εκείνοι και εκείνες είχαν πει ή είχαν και είχαν κάνει.

Η χθεσινή απόφαση του ΕΔΑΔ θέτει και ένα πρόσθετο ζήτημα. Αγγίζει τη λογική των αποζημιώσεων οι οποίες κατά κοινή παραδοχή στην Κύπρο είναι υψηλές και έχουν μάλιστα αυξητική τάση το τελευταίο διάστημα. Και συμπεραίνει πως ακόμα και εκεί όπου διαπιστώνεται ότι υπήρξε βλάβη, ποσό όπως αυτό που είχε επιδικαστεί ως αποζημίωση -εδώ 25.000- είναι «ασυνήθιστα υψηλό σε απόλυτους όρους». Και πως τέτοιες αποζημιώσεις δεδομένου του μεγέθους του μπορούν κατά την άποψη του δικαστηρίου, να αποθαρρύνουν την ανοιχτή συζήτηση θεμάτων δημοσίου ενδιαφέροντος.

Για άλλη μια φορά λοιπόν: ο Τύπος δεν διεκδικεί ανεξάντλητα περιθώρια. Δεν διεκδικεί καθόλου το δικαίωμα να σπιλώνει υπολήψεις και ούτε διανοείται κανείς ότι θα του επιτρέψει ποτέ να το κάνει. Ο Τύπος όταν λειτουργεί στο πλαίσιο της αποστολής του, χειρίζεται την αλήθεια και την υπόληψη των ανθρώπων με προσοχή. Και είναι μέρος της δουλειάς και της ευθύνης του, νοούμενου κιόλας ότι αποτελεί δημόσιο βήμα το οποίο φτάνει σε πολύ κόσμο.

Δεν έχει όμως δικαίωμα ο Τύπος να συγκαλύπτει, να σιωπά, να μην κριτικάρει, να αυτολογοκρίνεται από φόβο και πάνω από όλα, γενικά μιλώ και όχι εξ αφορμής, δεν έχει ευθύνη να λειτουργεί έχοντας κατά νου είτε τη ματαιοδοξία, είτε το εύθραυστο εγώ, είτε τα ψυχολογικά οιουδήποτε και οιασδήποτε.

Αυτό νομίζω όλοι συμφωνούμε πως αυτό, άλλων είναι η αρμοδιότητα.