Η Συρία βρίσκεται στο επίκεντρο γεωπολιτικών ζυμώσεων, καθώς, μετά από μια δεκαετία συγκρούσεων και αστάθειας, διαμορφώνονται οι συνθήκες για μια νέα ηγεσία. Παρόλο που η χώρα παλεύει για την ανασυγκρότησή της, εξωτερικοί παράγοντες και γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την πορεία της. Διεθνείς δυνάμεις, όπως η Ρωσία, το Ιράν, η Τουρκία, το Ισραήλ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν στρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή, καθιστώντας τη Συρία πεδίο ανταγωνισμού που αναμένεται να διαμορφώσει το μέλλον όχι μόνο της ίδιας, αλλά και της ευρύτερης Ανατολικής Μεσογείου.
Η Ρωσία, που αποτέλεσε τον βασικό σύμμαχο της κυβέρνησης Άσαντ κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, διατηρεί ισχυρή επιρροή. Οι στρατιωτικές βάσεις στη Λαττάκεια και την Ταρσό αντιπροσωπεύουν κρίσιμα στρατηγικά σημεία για τη Μόσχα, που επιδιώκει να εδραιώσει την παρουσία της στη Μέση Ανατολή. Ο ρόλος της Ρωσίας στη διαμόρφωση της νέας ηγεσίας της Συρίας φαίνεται κυρίαρχος, καθώς η Δαμασκός παραμένει στην τροχιά επιρροής της. Παράλληλα, το Ιράν, μέσω της οικονομικής, στρατιωτικής και πολιτικής υποστήριξης, διαδραματίζει καίριο ρόλο. Η Τεχεράνη βλέπει τη Συρία ως κομβικό μέρος της «σιιτικής ημισελήνου» και ελέγχει πολιτοφυλακές και δομές που της εξασφαλίζουν σταθερή παρουσία στη χώρα. Παρότι Ρωσία και Ιράν συνεργάζονται σε ορισμένα πεδία, οι φιλοδοξίες τους δεν ταυτίζονται πλήρως, γεγονός που δημιουργεί ένα εύθραυστο ισοζύγιο.
Η Τουρκία, από την πλευρά της, αξιοποιεί τη γεωγραφική της εγγύτητα και τη στρατιωτική της ισχύ για να διασφαλίσει τα συμφέροντά της στη Συρία. Η Άγκυρα εστιάζει στην αποτροπή της κουρδικής αυτονομίας στα βόρεια, ενώ παράλληλα επιχειρεί να ενισχύσει την επιρροή της μέσω φιλοτουρκικών δυνάμεων και στρατιωτικών επιχειρήσεων. Αν και ο ρόλος της Τουρκίας εξαρτάται από τις ισορροπίες που θα επιβάλει η Ρωσία, η Άγκυρα διατηρεί ενεργή συμμετοχή στις διαπραγματεύσεις και στις πολιτικές διεργασίες.
Το Ισραήλ επιδιώκει να αποτρέψει τη δημιουργία μόνιμων στρατιωτικών υποδομών από το Ιράν και τη Χεζμπολάχ, εντείνοντας την κατασκοπεία, τις αεροπορικές επιδρομές και τη συνεργασία με συμμάχους. Η στρατηγική του επικεντρώνεται στη διασφάλιση της ασφάλειας των συνόρων του και στην πρόληψη της μεταφοράς προηγμένων όπλων στον Λίβανο. Τα διλήμματα του Ισραήλ περιλαμβάνουν τη διατήρηση της αμερικανικής στήριξης, τη διαχείριση των σχέσεων με γειτονικές αραβικές χώρες και την αντιμετώπιση της ιρανικής επιρροής. Στην Ανατολική Μεσόγειο, το Ισραήλ συνεχίζει να ενισχύει τη θέση του ως ενεργειακός κόμβος και στρατηγικός παίκτης. Οι συνεργασίες με την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο για την ανάπτυξη και εξαγωγή φυσικού αερίου δημιουργούν ισχυρές συμμαχίες, ενώ η αντιπαράθεση με την Τουρκία για τα θαλάσσια σύνορα περιπλέκει τις διπλωματικές ισορροπίες.
Το Κατάρ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη συριακή κρίση, κυρίως μέσω της υποστήριξης της αντιπολίτευσης, της ανθρωπιστικής βοήθειας και της περιφερειακής διπλωματίας. Στην αρχή του εμφυλίου πολέμου, υπήρξε ένας από τους κύριους χρηματοδότες της συριακής αντιπολίτευσης, παρέχοντας οικονομική και υλική στήριξη, ενώ συνέβαλε στη δημιουργία της Συριακής Εθνικής Συμμαχίας. Διατήρησε επίσης ρόλο διαμεσολαβητή, αν και η επιρροή του περιορίστηκε λόγω της ενίσχυσης της ρωσικής και ιρανικής παρουσίας. Το Κατάρ συνεχίζει να συμμετέχει σε περιφερειακές διαπραγματεύσεις, με έμφαση στη μετάβαση εξουσίας στη Συρία. Στον τομέα της ανοικοδόμησης, έχει δηλώσει πως θα συνεισφέρει μόνο υπό την προϋπόθεση πολιτικών αλλαγών, υπογραμμίζοντας την αντίθεσή του στο καθεστώς Άσαντ. Η συμμαχία του Κατάρ με την Τουρκία ενισχύει τη θέση του στη Συρία, ενώ λειτουργεί ως αντίβαρο στην επιρροή της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ. Παράλληλα, επενδύει σε ανθρωπιστική βοήθεια, βελτιώνοντας την εικόνα του διεθνώς και ενισχύοντας την επιρροή του στις πληγείσες κοινότητες.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αν και έχουν περιορίσει τη στρατιωτική τους παρουσία στη Συρία, συνεχίζουν να επηρεάζουν τις εξελίξεις μέσω κυρώσεων και διπλωματικών πιέσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την άλλη, παρακολουθεί με ενδιαφέρον, προσδοκώντας να διαδραματίσει ρόλο στην ανοικοδόμηση της χώρας, εφόσον επιτευχθεί πολιτική σταθερότητα. Παρά τον ανταγωνισμό, η Ρωσία φαίνεται να διατηρεί προβάδισμα λόγω της μακροχρόνιας σχέσης της με τη Συρία, αλλά και της στρατιωτικής και διπλωματικής της ισχύος. Ωστόσο, το Ιράν, η Τουρκία και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μένουν αμέτοχες, κάνοντας το γεωπολιτικό σκηνικό ιδιαίτερα περίπλοκο. Η τελική διαμόρφωση των ισορροπιών εξαρτάται από διεθνείς εξελίξεις, εσωτερικές δυναμικές και περιφερειακές διαπραγματεύσεις.
Η μετάβαση εξουσίας στη Συρία αναμένεται να έχει σημαντικές γεωπολιτικές επιπτώσεις για την Ανατολική Μεσόγειο, επηρεάζοντας ιδιαίτερα την Τουρκία, την Κύπρο και την Ελλάδα. Εάν η Ρωσία εδραιώσει την κυριαρχία της, η Τουρκία πιθανότατα θα προσαρμοστεί, διατηρώντας στρατηγικό ρόλο στη βόρεια Συρία και συμμετέχοντας στις διεργασίες για την ανοικοδόμηση της χώρας. Η Άγκυρα θα επιδιώξει να διασφαλίσει την παρουσία της, κυρίως μέσω ελέγχου των κουρδικών δυνάμεων, της συνεργασίας με τη Ρωσία και της συμμετοχής της σε πολιτικές πρωτοβουλίες υπό ρωσική αιγίδα. Αυτή η δυναμική, ωστόσο, μπορεί να ενισχύσει τον τουρκικό αναθεωρητισμό, επηρεάζοντας την Ανατολική Μεσόγειο. Η σταθεροποίηση της τουρκικής θέσης στη Συρία μπορεί να της επιτρέψει να ανακατευθύνει στρατιωτική και πολιτική ισχύ προς την Κύπρο και την Ελλάδα. Για την Κύπρο, αυτό σημαίνει αυξημένες πιέσεις στα κυπριακά ύδατα και την ΑΟΖ, ενώ για την Ελλάδα, ο τουρκικός αναθεωρητισμός μπορεί να εκδηλωθεί με ένταση στο Αιγαίο. Επιπλέον, η Ρωσία, αξιοποιώντας τη στρατηγική της παρουσία στη Συρία, μπορεί να επεκτείνει την επιρροή της στην Ανατολική Μεσόγειο, δημιουργώντας νέες προκλήσεις για την Κύπρο και την Ελλάδα. Τέλος, η Τουρκία πιθανότατα θα χρησιμοποιήσει το προσφυγικό και την επιχειρούμενη οριοθέτηση ΑΟΖ με τη Συρία ως εργαλεία πίεσης προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η στρατιωτική εμπλοκή της στη Συρία θα ενισχύσει τις επιχειρησιακές της δυνατότητες. Αυτό απαιτεί από την Ελλάδα και την Κύπρο να προσαρμόσουν τη στρατηγική τους, εστιάζοντας στην ενίσχυση των συμμαχιών τους, στην αναβάθμιση της αμυντικής τους ετοιμότητας και στη διατήρηση ευέλικτων διεθνών σχέσεων.
Είναι εμφανές ότι οι εξελίξεις στη Συρία διαμορφώνουν ένα περίπλοκο γεωπολιτικό πεδίο, με την Τουρκία να εξελίσσεται σε δυναμικό, αλλά προσαρμοστικό παίκτη. Για την Ελλάδα και την Κύπρο, η διαχείριση των νέων ισορροπιών είναι κρίσιμη, ώστε να ανταποκριθούν στις προκλήσεις που προκύπτουν από μια ισχυρότερη Τουρκία και μια αναβαθμισμένη ρωσική παρουσία στην περιοχή.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Πανεπιστήμιο Philips, πρώην πρύτανη
