Η ΕΕ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΚ) θεωρούν τις διασυνδέσεις ηλεκτρικών δικτύων μεταξύ των κρατών μελών ως στρατηγικά σημαντικές, συμβάλλοντας στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Προσφέρουν οικονομική απόδοση, παρέχουν αξιοπιστία στα συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας και διευκολύνουν την αυξημένη απορρόφηση ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ), επιταχύνοντας έτσι την ενεργειακή μετάβαση και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Προς υποστήριξη αυτού, η ΕΕ έχει θέσει στόχο διασύνδεσης τουλάχιστον 15% έως το 2030 για να ενθαρρύνει τις χώρες μέλη να διασυνδέσουν τα ηλεκτρικά συστήματά τους, ενοποιώντας έτσι την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρώπης. Μέχρι τώρα το ποσοστό διασυνδέσεων έφτασε το 10%-15%, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Η Κύπρος είναι το τελευταίο κράτος μέλος της ΕΕ που παραμένει απομονωμένο χωρίς ηλεκτρική διασύνδεση.
Η πρόταση για διασύνδεση Κύπρου και Κρήτης εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2010 και το 2013 το έργο Euro-Asia Interconnector συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο της ΕΕ για «έργα κοινού ενδιαφέροντος» (PCI). Μετά από μελέτες σκοπιμότητας και λεπτομερείς μελέτες που υποστηρίχθηκαν οικονομικά από την ΕΚ, το έργο επιχορηγήθηκε €657 εκατομμύρια ευρώ τον Ιανουάριο του 2022.
Η πρώτη διακυβερνητική συμφωνία σχετική με το έργο υπεγράφη από τους υπουργούς ενέργειας Κύπρου, Ισραήλ και Ελλάδας το 2013. Το 2018 οι Ρυθμιστικές Αρχές Ενέργειας Κύπρου και Ελλάδας, ΡΑΕΚ και ΡΑΕ, συμφώνησαν τη διασυνοριακή κατανομή κόστους (CBCA). Και στις 14 Οκτωβρίου 2022 πραγματοποιήθηκε στο Προεδρικό Μέγαρο στη Λευκωσία η τελετή των εγκαινίων που προανήγγειλε την έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών. Ο ΑΔΜΗΕ, ο ελληνικός ανεξάρτητος φορέας μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ανέλαβε το έργο τον Οκτώβριο του 2023 και το μετονόμασε σε Great Sea Interconnector (GSI).
Θεώρησα απαραίτητο να συνοψίσω την αρχή και την ιστορική εξέλιξη του έργου γιατί τους τελευταίους μήνες έχει γίνει επίκεντρο σημαντικής κάλυψης στην Κύπρο, συχνά αρνητικής, καθώς διάφορα ενδιαφέροντα αντιλήφθηκαν ξαφνικά τη σημασία του. Το έργο υφίσταται εδώ και 14 χρόνια και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έχει περάσει από εξαντλητικές μελέτες σκοπιμότητας και λεπτομερείς μελέτες, τεχνικές και οικονομικές, η θετική έκβαση των οποίων οδήγησε την ΕΚ να το υποστηρίξει με τη μεγαλύτερη επιδότηση σε έργο PCI. Σε όλη αυτή την περίοδο, όλα τα βήματα του έργου και η τελική έκβασή του παρακολουθήθηκαν και εγκρίθηκαν από τη ΡΑΕΚ και τη ΡΑΕ, λαμβάνοντας πλήρη υποστήριξη από τις κυβερνήσεις των δύο χωρών και την ΕΚ.
Γιατί είναι τόσο σημαντική η διασύνδεση
Η διασύνδεση GSI είναι ένα σημαντικό έργο για την Κύπρο, όχι μόνο για τον τερματισμό της ηλεκτρικής απομόνωσής της από την Ευρώπη, αλλά και για τη μείωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας από τα υπερβολικά επίπεδα.
Δυστυχώς, η υλοποίηση έργων ΑΠΕ στην Κύπρο είναι, επί του παρόντος, δυσλειτουργική - δεν έχει συμβάλει ουσιαστικά στη μείωση των τιμών ηλεκτρισμού. Τα περισσότερα από αυτά έχουν ανατεθεί χωρίς ανταγωνισμό, με τιμές καθορισμένες λίγο κάτω από τις τιμές συμβατικής ηλεκτρικής ενέργειας της ΑΗΚ, οδηγώντας σε υπερκέρδη για τους παραγωγούς ΑΠΕ, χωρίς όφελος για τους καταναλωτές.
Οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας μπορούν να μειωθούν σημαντικά μόνο με:
- αντικατάσταση ντίζελ/HFO με φυσικό αέριο στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας: αυτό μπορεί να μειώσει τις τιμές έως και το ένα τρίτο, λόγω της χαμηλής τιμής φυσικού αερίου και της μείωσης των δικαιωμάτων εκπομπών, αλλά απαιτεί την ολοκλήρωση του έργου εισαγωγής LNG στον Βασιλικό
- χρήση μπαταριών για την αποθήκευση πλεονάζουσας ενέργειας από ΑΠΕ: περιορίζεται όμως σε διάρκεια 4-6 ωρών, καθιστώντας την έτσι συμπληρωματική στη διασύνδεση - δεν αποτελεί υποκατάστατο
- αύξηση στην κατασκευή ΑΠΕ: μέχρι στιγμής αυτό δεν έχει βοηθήσει στη μείωση των τιμών - χρειάζονται ανταγωνιστικοί διαγωνισμοί
- Μέσω της χρήσης διασυνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας
Θα μπορούσα να είχα προσθέσει την έναρξη μιας ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά όχι μόνο δεν υπάρχει βεβαιότητα πότε θα συμβεί αυτό, αλλά, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η αγορά στην Κύπρο, υπάρχουν επίσης ερωτηματικά ως προς το εάν αυτή θα ήταν πραγματικά ανταγωνιστική.
Οι διασυνδέσεις επιτρέπουν τη ροή ηλεκτρικής ενέργειας από μια αγορά με πλεονάζουσα προσφορά σε μια αγορά με πλεονάζουσα ζήτηση, ανά πάσα στιγμή και για όσο διάστημα διαρκεί, γεγονός που με τη σειρά του ωθεί προς μια ευθυγράμμιση των τιμών μεταξύ των χωρών. Συμβάλλουν στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας, ειδικά σε περιπτώσεις πτώσης της τοπικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και στη μείωση της αστάθειας των τιμών ηλεκτρισμού.
Είναι ζωτικής σημασίας όταν αυξάνεται η απορρόφηση διακοπτόμενων ΑΠΕ, ειδικά ως αποτέλεσμα του στόχου της ΕΕ οι ΑΠΕ να παράσχουν 45% της ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2030, για τη διαχείριση όταν η ζήτηση βρίσκεται σε αιχμή και τη διασφάλιση της ευελιξίας και σταθερότητας των ηλεκτρικών συστημάτων και της αξιοπιστίας του εφοδιασμού.
Οι διακοπτόμενες ΑΠΕ με απρόβλεπτη παραγωγή αντιπροσωπεύουν μία από τις κύριες προκλήσεις της ενεργειακής μετάβασης. Όσο μεγαλύτερο είναι το μερίδιο των ΑΠΕ τόσο περισσότερες είναι οι διακυμάνσεις στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι κάτι που μπορεί να συμβεί τόσο κατά τη διάρκεια μιας ημέρας όσο και κατά τη διάρκεια του έτους; για παράδειγμα, υψηλότερη ηλιακή ενέργεια το καλοκαίρι και υψηλότεροι άνεμοι τον χειμώνα. Όταν συμβαίνει αυτό, δεν είναι πάντα δυνατό να αυξηθεί η παραγωγή ΑΠΕ όταν χρειάζεται. Οι διασυνδέσεις μπορούν να παίξουν ρόλο στην εξομάλυνση αυτών των διακυμάνσεων ισχύος.
Τι έπεται
Ο ΑΔΜΗΕ πιέζει την κυπριακή κυβέρνηση να δεσμευτεί για τη συμμετοχή της στο μετοχικό κεφάλαιο ύψους €100 εκατομμυρίων ευρώ στο έργο και τη ΡΑΕΚ να εγκρίνει την επιβολή τέλους στους Κύπριους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας από 1.1.2025.
Παρόλο που ήταν ευνοϊκός για το έργο, ο υπουργός ενέργειας επέμεινε, και ο ΑΔΜΗΕ υπέβαλε πρώτα μια αναθεωρημένη, λεπτομερή ανάλυση κόστους-οφέλους πριν δεσμευτεί για συμμετοχή της Κύπρου στο μετοχικό κεφάλαιο. Η ενδεχόμενη επιβεβαίωση της συμμετοχής της Κύπρου στο μετοχικό κεφάλαιο θα ενισχύσει την αξιοπιστία του έργου και θα συμβάλει στην εξασφάλιση χρηματοδότησης.
Αυτό είναι σημαντικό καθώς δίνει στην Κύπρο ρόλο και έλεγχο στη διαχείριση της διασύνδεσης GSI που θα είναι το μεγαλύτερο και πιο κρίσιμο έργο υποδομής ηλεκτρικής ενέργειας του νησιού.
Η ανάλυση του ΑΔΜΗΕ θα πρέπει να ενημερώσει το συνολικό κόστος του έργου, πιθανώς πάνω από €2 δισεκατομμύρια ευρώ, να επιβεβαιώσει ποια είναι η συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο του έργου, συμπεριλαμβανομένου του μεριδίου του ΑΔΜΗΕ, και πώς θα εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση του έργου. Και φυσικά, ποια θα είναι τα οφέλη για τους καταναλωτές όσον αφορά τη μείωση κόστους ηλεκτρικής ενέργειας όταν η GSI ξεκινήσει τη λειτουργία το 2029. Ο ΑΔΜΗΕ ανέφερε ότι αυτή η μείωση μπορεί να φτάσει το 30%, αλλά χρειάζεται λεπτομερή επιβεβαίωση.
Η ΡΑΕΚ επιβεβαίωσε την περασμένη εβδομάδα ότι η ανάκτηση του κόστους θα πρέπει να ξεκινήσει μόνο όταν το καλώδιο τεθεί σε λειτουργία και όχι τώρα όπως ζήτησε ο ΑΔΜΗΕ, κάτι που συμφωνεί με όσα είχε αναφέρει ο υπουργός τον Ιούνιο. Παρόλο που ο ΑΔΜΗΕ μπορεί να είναι δυσαρεστημένος με αυτό, δεν είναι λόγος για να μπλοκάρει το έργο. Εξάλλου, όλα τα θεμιτά κόστη του έργου θα είναι τελικά ανακτήσιμα μέσω του τέλους ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων τυχόν πρόσθετων δαπανών δανεισμού ως αποτέλεσμα της απόφασης της ΡΑΕΚ. Αυτό το ρυθμιστικό τέλος είναι πιθανό να είναι περίπου 1-1,5 σεντ/kWh, πολύ λιγότερο από το όφελος για τους καταναλωτές.
Αν ο ΑΔΜΗΕ πιστεύει ότι έχει υπόθεση, να την παρουσιάσει και να διαπραγματευτεί με τη ΡΑΕΚ. Ομοίως, το υπουργείο θα πρέπει να αξιολογήσει την ανάλυση του ΑΔΜΗΕ που έχει υποβληθεί και να μην λάβει βιαστική απόφαση, υπό πίεση, για συμμετοχή στο έργο. Η διασύνδεση GSI θα μπορούσε να αποφέρει οφέλη στην Κύπρο, αλλά δεν είναι απαραίτητη για να γίνει «πάση θυσία». Χρειάζεται να πείσει το υπουργείο και τη ΡΑΕ, χωρίς τελεσίγραφα αλλά με δεδομένα.
Αναμφίβολα η κατασκευή της GSI θα επηρεάσει την προστατευόμενη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου. Δεν θα είναι δυνατό αυτή να μείνει εκτός του ευρωπαϊκού πλαισίου και των οδηγιών μετά το 2030. Ελπίζεται ότι μέχρι η GSI να καταστεί πλήρως λειτουργική, η αγορά ενέργειας θα είναι πλήρως απελευθερωμένη και ανταγωνιστική.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου (the Global Energy Centre, the Atlantic Council)
