«Κυπριακό: Αμελέτητοι και αδέξιοι χειρισμοί», του Λεόντιου Ιεροδιακόνου

Στην Ελλάδα, η πρώτη ισχυρή και σταθερή κυβέρνηση ήταν αυτή του Αλέ­ξανδρου Παπάγου, που αναδείχθηκε στις εκλογές του 1952. Όμως και αυτή η κυβέρνηση (που ήταν πολύ φιλοδυτική και φιλονατοϊκή) δεν ήθελε να διασαλεύσει τις σχέσεις της Ελλάδας με τους παραδοσιακούς συμμάχους Βρετανούς.

Έτσι οι πιέσεις που ασκούσε ο Μακάριος και πάνω στην κυβέρνηση Παπάγου για διεθνοποί­ηση του Κυπριακού -που θα οδηγούσε και σε σύγκρουση με τη Βρετανία- δεν καρποφορούσαν.

O Αρχιεπίσκοπος όμως, αιχμάλωτος των όρκων και των απόλυτων υπο­σχέσεων και αυτοδεσμεύσεών του, συνέχιζε χωρίς κανέναν προβληματι­σμό την ακάθεκτη πορεία του για άμεση διεθνοποίηση του προβλήματος.

Έτσι, στις 10 Αυγούστου 1953, τήρησε τον λόγο του που εκφώνησε σε ομιλία του, ενάμιση μήνα προηγουμένως στην εκκλησία της Φανερωμένης, όπου υποσχέθηκε ότι «θα απευθυνθώμεν ημείς προς τα Η.Ε». Με επιστολή του, ζητούσε από τον Γ.Γ. του Ο.Η.Ε. να περιλάβει στην ατζέντα της 8ης Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού το αίτημα του κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση.

Για να εγγραφόταν όμως το θέμα, θα έπρεπε να υποστηριχθεί η εγγραφή του από αντιπροσωπεία τουλάχιστον ενός κράτους-μέλους. Γι’ αυτό, με υπόμνημα προς τον Έλληνα Πρωθυπουργό, ζητούσε όπως η Ελλάδα υιοθετήσει την κυπριακή αίτηση και σταθεί στο πλευρό των Κυ­πρίων. Διαφορετικά προειδοποιούσε τον Παπάγο ότι θα απευθυνόταν «προς όλα τα κράτη-μέλη» και θα ζητού­σε «την υποστήριξη της αιτήσεως της Κύπρου» (Χριστοδούλου, Μ. «Η πορεία μιας εποχής», σ. 80).

Η ελληνική αντιπροσωπεία -πιστή στην τακτική της φιλικής διευθέτησης- δεν υποστήριξε την εγγραφή του θέματος. Μετά τη ματαίωση όμως της προσφυγής Μακαρίου προστέθηκε ακόμα ένας σοβαρός μοχλός πίεσης πάνω στην κυβέρνηση των Αθηνών. Η απειλή ότι η ε/κ πλευρά θα ζητούσε από άλλα κράτη να φέρουν το ζήτημα στα Η.Ε. άρχισε να γίνεται πιο χειροπιαστή. Μάλιστα, ο Σάββας Λοϊζίδης, Κύπριος παράγοντας που ζούσε στην Ελλάδα, αναφέρει ότι ο Μακάριος με εξουσιοδότησε «να καταβάλω προσπαθείας όπως, εφ’ όσον η Ελληνική Κυβέρνησις ηρνείτο να υιοθετήση την αίτησιν της Κύπρου και προωθήση αυτή προς εγγραφήν εις την Ημερήσιαν Διάταξιν, εξεύρω εκ του Τρίτου Κόσμου άλλο κράτος- μέλος του Ο.Η.Ε. να πράξη τούτο…Ήρχισα βολιδοσκοπών κράτη εκ της Ασιατοαφρικανικής Ομάδος. Μερικά τούτων επέδειξαν ενδιαφέρον». Ο Λοϊζίδης προχωρά και σχολιάζει: «Προώθησις όμως του Κυπριακού ενώπιον των Ηνωμένων Εθνών διά ξένης χώρας θα προεκάλει σεισμόν εις την Ελλάδα κατά της Ελληνικής Κυβερνήσεως» (Λοϊζίδης Σ. «Άτυχη Κύπρος», Αθήνα 1980, σ. 86).

Δυστυχώς, μέσα σε αυτό το πολιτικό κλίμα, ο Παπάγος τελικά λύγισε και στις 16 Αυγούστου 1954, μόλις 20 ημέρες μετά την υπογραφή της συμφωνίας του Σουέζ (τη χειρότερη χρονική περίοδο για προώθηση των ελληνικών συμφερόντων στην Κύπρο), έστειλε επιστολή και ζητούσε την εγγραφή του θέματος στη Γ.Σ. των Η.Ε. Μάλιστα, το περιεχόμενο της επιστολής δεν ήταν ούτε διπλωματικά προσεγμένο. Δεν περιορίστηκε στον όρο «αυτοδιάθεση», αλλά έκανε λόγο και για την Ένωση.

Στη συζήτηση που ακολούθησε στα Η.Ε. φάνηκε ξεκάθαρα ότι η Βρετανία άνοιγε τον δρόμο για να εισέλθει η Τουρκία, ως ενδιαφερόμενο μέρος, για να αντισταθμίσει με αυτό τον τρόπο τα ελληνικά συμφέροντα. Η βρετανική αντιπροσωπεία υπογράμμισε την ύπαρξη της ισλαμικής κοινότητας των Τ/Κ, η οποία αντιτίθενται σφόδρα στην Ένωση, και υπογράμμισε ότι η Κύπρος απέχει δέκα φορές περισσότερο από την Αθήνα από ό,τι τη Μ. Ασία. Μάλιστα, προειδοποίησε ότι, αν παραμείνει το θέμα στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης, θα αυξηθεί ο κίνδυνος για διακοινοτικές ταραχές στην Κύπρο. Η τούρκικη αντιπροσωπεία ασφαλώς υπερθεμάτισε για τα πιο πάνω θέματα και υποστήριξε και όλα τα άλλα επιχειρήματα που προέβαλαν οι Βρετανοί. Ακόμα και το ότι το Κυπριακό είναι καθαρά εσωτερικό θέμα της Βρετανίας.

Με άλλα λόγια, από την πρώτη απόπειρα διεθνοποίησης του Κυπριακού φάνηκε ότι το πρόβλημα οδηγείτο σε επικίνδυνο βάραθρο. Δεν χρειάζονταν ούτε περίπλοκες πνευματικές αναλύσεις ούτε πολύ εξειδικευμένες μελέτες ούτε υψηλοί στοχασμοί για να διαβλέψει κανείς κάτι το πολύ απλό και οφθαλμοφανές: Ότι σ' εκείνο το χρονικό διάστημα, όσο περισσότερο παλεύαμε εναντίον ενός γεωγραφικά απομακρυσμένου και χρονικά προσωρινού αντιπάλου τόσο περισσότερο ανοίγαμε την πόρτα και φέρναμε κοντά έναν γεωγραφικά πολύ στενό γείτονα και χρονικά μόνιμο και επικίνδυνο εχθρό. Αυτό το συμπέρασμα ήταν ξεκάθαρο.

Σίγουρα δεν ήταν δυνατόν ο Μακάριος να μην είχε διαγνώσει την αποφα­σιστικότητα του Συντηρητικού Κόμματος να εμπλέξει και να προωθήσει τα τουρκικά συμφέροντα για να αντισταθμίσει και να εξουδετερώσει τα ελληνι­κά.

Πριν από τη συζήτηση στα Η.Ε., ο Αρχιεπίσκοπος θα μπορούσε να επικαλεστεί (έστω αδικαιολόγητα) άγνοια. Όμως μετά την προσφυγή και ιδιαίτερα μετά τη συζήτηση στη Νέα Υόρκη δεν γίνεται να μην έβλεπε την πραγματικότητα. Ιδιαίτερα γιατί εκεί ήταν παρών και έζησε από κοντά όχι μόνο την ανοικτή συζήτηση αλλά και τα διάφορα παρασκήνια.

Τελικά, η ελληνική προσφυγή εκτοπίστηκε. Σημαντικό ρόλο για αυτή την εξέλιξη διαδραμάτισε στο προσκήνιο η Τουρκία και στο παρασκήνιο η αμερικανική αντιπροσωπεία. Στο τέλος, πέρασε ένα ψήφισμα αμερικανικής διατύπωσης και έμπνευσης που ανέβαλλε τη συζήτηση του θέματος,

Εκατόν μέρες μετά άρχισε ο ένοπλος αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. του οποίου πολιτικός προϊστάμενος ήταν ο Μακάριος. Ακολούθως, οι Βρετανοί κάλεσαν την Ελλάδα και την Τουρκία για διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο στην περίφημη Τριμερή Διάσκεψη, η οποία οριστικοποίησε την παρουσία της Τουρκίας, ως ενδιαφερόμενο μέρος.

Στη συνέχεια το Λονδίνο, τον Οκτώβριο του 1955, άλλαξε τον κυβερνήτη και διόρισε στρατιωτικό, τον Στρατάρχη Ser John Harding, o οποίος, με την άφιξή του στη Λευκωσία (εκτός από τα πιο καταπιεστικά μέτρα), άρχισε συνομιλίες με τον Μακάριο για διαμόρφωση συντάγματος εσωτερικής αυτοκυβέρνησης.

Μετά από προτάσεις και αντιπροτάσεις για πέντε μήνες, όπως γράφει ο πολύ στενός συνεργάτης του Μακαρίου τότε Ν. Κρανιδιώτης, ο Αρχιεπίσκοπος ήθελε να αποδεχθεί τις προτάσεις των Βρετανών. «Τον απα­σχολούσε, όμως, η έντονη αντίδραση των κύκλων της Κερύνειας, που δεν δεχόνταν άλλο από την άμεση Ένωση», όπως επίσης και η αρνητική στάση του Γρίβα.

Η ελληνική κυβέρνηση ήταν επίσης θετική και διαβεβαίωσε τον Μακάριο ότι θα έχει την πλήρη υποστήριξή της. Αυτό όμως ο Μακάριος δεν το θεωρούσε αρκετό. Ήθελε ο Καραμανλής «να δήλωνε απερίφραστα ότι αποδέχεται τις προτάσεις» και μετά να δώσει τη συγκατάθεσή του ο ίδιος. Δηλαδή, ουσιαστικά, αρνήθηκε να αναλάβει την ευθύνη του ως ηγέτης.

Έτσι, για να αγοράσει χρόνο, έστειλε επιστολή στις 2 Φεβρουαρίου 1956, στον Harding και ζητούσε διευκρινίσεις. Ο Harding του απάντησε στις 14 Φεβρουαρίου και ο Κρανιδιώτης έκρινε ότι βελτίωναν περαιτέρω τις βρετανικές προ­τάσεις, εντούτοις ο Μακάριος δίσταζε. Για να αγοράσει και άλλο χρόνο στις 25 Φεβρουαρίου, έστειλε άλλη επιστολή και ζητούσε καινούργιες διευκρινίσεις.

Η αδυναμία του Μακαρίου να αποφασίσει να αναλάβει την ευθύνη έτεινε να τον οδηγεί σε ατέρμονη διαπραγμάτευση. Αυτή η τακτική της αέναης (ανοικτού τέλους ή όχι ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα) διαπραγμάτευσης μεταλαμπαδεύτηκε και σε μερικούς μεταγενέστερους Προέδρους.

Στις 9 Μαρτίου, το Λονδίνο αποφάσισε και εξόρισε τον Μακάριο στις Σεϋχέλλες. Ένα χρόνο μετά τον απελευθέρωσαν από τις Σεϋχέλλες αλλά δεν επέτρεψαν τον ερχομό του στην Κύπρο. Μετά την εξορία του και μέχρι την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, δεν μεσολάβησαν ουσιαστικές διαπραγματεύσεις. Οι Βρετανοί (έχοντας την Τουρκία δίπλα τους) διαχώρισαν τις διεθνείς από τις εσωτερικές πτυχές του προβλήματος και έδωσαν προτεραιότητα να λυθούν οι εξωτερικές πτυχές, που εσήμαινε συνομιλίες μεταξύ Βρετανίας- Ελλάδας – Τουρκίας που κρατούσαν εκτός τη συμμετοχή των Κυπρίων.

Αρχές του 1958, παρουσιάστηκε το σχέδιο Foot που ήταν πολύ ευνοϊκό για τις θέσεις της Τουρκίας και στη συνέχεια το σχέδιο Macmillan (Ιούνιο,1958), το οποίο σήμανε και τον ενταφιασμό της ε/κ πολιτικής πάνω στο Κυπριακό, διότι προέβλεπε τη διοίκηση της Κύπρου από τον Βρετανό κυβερνήτη με συνεργάτες-βοηθούς έναν Έλληνα και έναν Τούρκο αντιπρόσωπο της Ελλάδος και της Τουρκίας αντίστοιχα.

Συνεχίζεται…