Ενεργειακή ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο

Στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, η παγκόσμια ενεργειακή γεωπολιτική και οι εμπορικές ροές έχουν υποστεί τεράστιες ανακατατάξεις. Με το εμπάργκο της Δύσης στο ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, η Ευρώπη αναζητούσε εναλλακτικές προμήθειες και η Ρωσία εναλλακτικές αγορές. Σε μεγάλο βαθμό και οι δύο τα κατάφεραν.

Η Ευρώπη έχει αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό το ρωσικό φυσικό αέριο μέσω αγωγών με αμερικανικό LNG και έχει μειώσει τον όγκο εισαγωγής ρωσικού LNG! Η Ρωσία βρήκε τις BRICS δεκτικές για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριό της, καταφέρνοντας έτσι να παρακάμψει το εμπάργκο.

Αλλά εξίσου σημαντική, υπήρξε μια τεράστια στροφή προς την ενεργειακή ασφάλεια ως κορυφαία προτεραιότητα ενόψει της κλιματικής αλλαγής. Αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες και όχι μόνο στον πόλεμο της Ουκρανίας.

Η προσπάθεια αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) δεν προχωρεί όπως σχεδιαζόταν και αποδεικνύεται δαπανηρή. Η διαλείπουσα φύση των ΑΠΕ παραμένει ένα άλυτο πρόβλημα που απαιτεί ακριβές λύσεις, αλλά και τη συνεχή εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα για την παροχή ευέλικτου και αξιόπιστου βασικού ηλεκτρικού φορτίου.

Ωστόσο, στο σημερινό κλίμα, με τον κόσμο να μεταβαίνει σε καθαρή ενέργεια και μηδενικές εκπομπές έως το 2050, το μακροπρόθεσμο μέλλον του φυσικού αερίου δεν είναι εξασφαλισμένο. Σε 15-20 χρόνια από τώρα, ο κόσμος μπορεί να αντιμετωπίζει φθίνουσα ζήτηση φυσικού αερίου και προκλητικές αγορές – όπως είναι τώρα η Ευρώπη. Εάν τα σχέδια για εξαγωγή φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου εκτός της περιοχής δεν ωριμάσουν σύντομα, κινδυνεύει να χάσει εντελώς το τρένο των εξαγωγών.

Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε αυτές τις εξελισσόμενες δυνάμεις που διαμορφώνουν την ενέργεια παγκοσμίως, εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τη δυναμική της ενεργειακής ασφάλειας γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο.

Δυστυχώς, οι πολιτικοί μας και της περιοχής μας, δεν είναι καλά ενημερωμένοι με αυτές τις εξελίξεις ή δεν τις κατανοούν. Όλοι μιλούν για αποστολή φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη για να τη βοηθήσουν να απαλλαγεί από το ρωσικό φυσικό αέριο. Η Ευρώπη δεν χρειάζεται νέες προμήθειες φυσικού αερίου. Η πολιτική της να αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο μέσω αγωγών πριν από το 2030 πέτυχε σε μεγάλο βαθμό. Όπως και η μακροπρόθεσμη πολιτική της REPowerEU είναι να μειώσει την εξάρτηση από το φυσικό αέριο – κατά 30% έως το 2030 και λίγο πολύ έως το 2050. Μέχρι στιγμής η κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ευρώπη έχει μειωθεί κοντά στο 20% σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 2017-2021. Οι αυξανόμενες αγορές φυσικού αερίου βρίσκονται στην Ασία, όχι στην Ευρώπη.

Μη ρεαλιστική ενεργειακή πολιτική

Δεν είναι δυνατόν να κατανοήσουμε τη δυναμική της ενεργειακής ασφάλειας της Κύπρου μεμονωμένα. Εκτός από την παγκόσμια ενεργειακή διάσταση, οι περιφερειακοί παράγοντες έχουν σημασία.

Κατά τη διάρκεια της τριμερούς συνάντησης στη Λευκωσία, ο Νετανιάχου είπε ότι οι Έλληνες και οι Κύπριοι πίεσαν για έναν αγωγό που θα διοχετεύει φυσικό αέριο από το Ισραήλ σε έναν τερματικό σταθμό υγροποίησης στην Κύπρο, από όπου στη συνέχεια το LNG θα μεταφέρεται στην Ευρώπη.

Αποκλεισμένος εσωτερικά, ο Νετανιάχου αναζητά τρόπους να εκτρέψει την προσοχή. Δίνει υποσχέσεις σχετικά με το φυσικό αέριο που δεν μπορεί να πραγματοποιήσει. Τον Μάρτιο, κατά τη διάρκεια επίσκεψης στην Ιταλία, είπε ότι ήθελε να εξάγει φυσικό αέριο στην Ευρώπη μέσω Ιταλίας. Στις αρχές Σεπτεμβρίου, οι υπουργοί Ενέργειας της Τουρκίας και του Ισραήλ συμφώνησαν να προωθήσουν τις εξαγωγές φυσικού αερίου του Ισραήλ.

Αυτό συνέβη την ίδια ώρα που γινόταν στη Λευκωσία η τριμερής συνάντηση Νετανιάχου, Προέδρου Χριστοδουλίδη και Πρωθυπουργού Μητσοτάκη. Στη συνέχεια ο Νετανιάχου είπε στους δημοσιογράφους ότι διαβεβαίωσε την Κύπρο και την Ελλάδα πως, «ό,τι συμβαίνει μεταξύ μας και της Τουρκίας δεν θα τις βλάψει!»

Στην πραγματικότητα, ο έλεγχος του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου βρίσκεται στα χέρια των εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι κυβερνήσεις των χωρών γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο μπορούν να προσπαθήσουν να τις επηρεάσουν, αλλά δεν μπορούν να τους πουν τι να κάνουν. Τίποτα δεν θα γίνει χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Και οι προτεραιότητές τους καθοδηγούνται από εμπορικούς παράγοντες που διαμορφώνονται από τα παγκόσμιες αγορές, έχοντας υπόψη την ενεργειακή μετάβαση και την αβέβαιη μακροζωία των υδρογονανθράκων.

Αυτό δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως ζήτημα κυριαρχίας. Οι εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου δεν θα ξεκινήσουν ασύμφορα έργα, βάσει μη ρεαλιστικών επιθυμιών από πολιτικούς που εστιάζονται σε πολιτικούς σκοπούς με ελάχιστη ή καθόλου προσοχή σε εμπορικούς παράγοντες, ειδικά σε περιπτώσεις που δεν θίγουν την εθνική ασφάλεια.

Όπου τα σχέδια μιας εταιρείας πετρελαίου και τα συμφέροντα της κυβέρνησης συμπίπτουν, έχουμε τις καλύτερες επιλογές, όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει με την εξαγωγή ισραηλινού φυσικού αερίου στην Αίγυπτο.

Τελικά, οι κυβερνήσεις των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου θα έρθουν πλησιέστερα στις θέσεις των εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθοδηγούμενες από την πραγματικότητα των εσόδων και των αγορών που, λογικά, υπερισχύουν της γεωπολιτικής.

Δύσκολη κατάσταση στην Αίγυπτο

Ο άλλος σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου είναι η δεινή κατάσταση φυσικού αερίου της Αιγύπτου, η οποία, στην περιοχή μας, είναι η μεγαλύτερη αγορά φυσικού αερίου. Η παραγωγή φυσικού αερίου της έχει μειωθεί δραματικά από τα υψηλά που σημειώθηκαν το 2021, προκαλώντας συχνές διακοπές ρεύματος.

Αυτή η κατάσταση ενέχει κίνδυνο για την ασφάλεια. Θυμηθείτε τι συνέβη με τον Μόρσι. Οι ελλείψεις ενέργειας και οι συχνές διακοπές ρεύματος συνέβαλαν στη δημόσια αναταραχή και τελικά στην πτώση του.

Η Αίγυπτος έχει απελπιστική ανάγκη για φυσικό αέριο. Η διακοπή των προμηθειών από το κοίτασμα Ταμάρ λόγω του πολέμου στη Γάζα είναι βέβαιο ότι θα το κάνει πιο δύσκολο. Ο πόλεμος δείχνει πόσο εύθραυστη είναι η ενεργειακή ασφάλεια γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο.

Ένδειξη της σοβαρότητας της κατάστασης ήταν μια πρόσφατη συνάντηση μεταξύ των αρχηγών της αιγυπτιακής υπηρεσίας πληροφοριών και του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας του Ισραήλ, όπου η Αίγυπτος πίεσε το Ισραήλ να αυξήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου για να βοηθήσει τη χώρα να ξεπεράσει το τρομερό πρόβλημα εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Η ισραηλινή κυβέρνηση απάντησε θετικά σε αυτό.

Η Κύπρος θα πρέπει να εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία και να επισπεύσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Αίγυπτο, πρώτα από το Αφροδίτη και ελπίζουμε σύντομα μετά από το Κρόνος. Όχι μόνο αυτά μπορούν να δημιουργήσουν έσοδα για την οικονομία μέσα σε περίπου 5 χρόνια, αλλά και να ενισχύσουν την περιφερειακή θέση και να εδραιώσουν την πολιτική σχέση της Κύπρου με την Αίγυπτο – όπως κάνει το Ισραήλ.

Οι εξελίξεις στο Κυπριακό φυσικό αέριο

Στην Κύπρο, η επιβεβαιωτική γεώτρηση του Αφροδίτη έχει δώσει θετικά αποτελέσματα που οδήγησαν τη Chevron να παρουσιάσει ένα σχέδιο για την ανάπτυξή του. Η κυβέρνηση της Κύπρου το απέρριψε αυτό γιατί, λέει, θα οδηγούσε σε χαμηλότερη ανάκτηση φυσικού αερίου και λιγότερα έσοδα για την Κύπρο.

Αλλά ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης είπε στη Chevron στη συνάντηση τους στη Νέα Υόρκη ότι δεν θέλει να τη χάσει. Αυτό δίνει ελπίδες για μια συμβιβαστική συμφωνία έως τις 5 Νοεμβρίου. Έγκαιρα, για να μπορέσει η Chevron να ξεκινήσει τα σχέδια ανάπτυξης όπως είχε προγραμματιστεί.

Παρόμοια με τη Chevron, μόλις ολοκληρώσει την επιβεβαιωτική γεώτρηση -πιθανώς στις αρχές του 2024- η Eni αναμένεται να προτείνει την ανάπτυξη του Κρόνος χρησιμοποιώντας υποθαλάσσιες εγκαταστάσεις παραγωγής που θα συνδεθούν με υποθαλάσσιο αγωγό με το Zohr. Από εκεί το αέριο θα μεταφερθεί για επεξεργασία στις εγκαταστάσεις του Zohr στην Αίγυπτο.

Ούτε οι Τουρκοκύπριοι ούτε η Τουρκία έχουν λάβει ακόμη θέση επ' αυτών. Αλλά είναι πιθανώς ασφαλές να υποθέσουμε ότι εάν η κυπριακή κυβέρνηση και η Chevron καταλήξουν σε συμφωνία, θα υπάρξει κάποια αντίδραση από την Τουρκία. Η σημερινή προσέγγισή της με την Ελλάδα αφορά διμερή ζητήματα που δεν φαίνεται να περιλαμβάνουν την Κύπρο. Δεν είναι τυχαίο ότι λίγο πριν παρθεί απόφαση για το Αφροδίτη, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Φιντάν πρότεινε να μοιραστεί το φυσικό αέριο της Κύπρου μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, ακόμη και χωρίς λύση του Κυπριακού. Τι σημαίνει αυτό θα δείξει ο χρόνος.

Ας ελπίσουμε ότι η Τουρκία θα ακολουθήσει τον εποικοδομητικό δρόμο, ειδικά στο πλαίσιο των ανανεωμένων προσπαθειών για την επανέναρξη διαπραγματεύσεων για τη λύση του Κυπριακού.

*Ο Χαράλαμπος Έλληνας είναι ανώτερος συνεργάτης στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου