Ενεργειακή ασφάλεια, κλιματική αλλαγή και γεωπολιτική

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ενεργειακή κρίση ανάγκασε τις κυβερνήσεις παγκόσμια να επανεξετάσουν τις προτεραιότητές τους, με την κλιματική αλλαγή να πέφτει κάτω στη λίστα. Η ενεργειακή ασφάλεια έχει πλέον προτεραιότητα και οι κυβερνητικές ενέργειες αντικατοπτρίζουν αυτό, ακόμη και στην Ευρώπη. Αυτό ενισχύθηκε από την τελική συμφωνία που επιτεύχθηκε στο COP27. Εξηγεί επίσης γιατί το COP27 σημείωσε τόσο μικρή πρόοδο στη μείωση των εκπομπών άνθρακα.

Γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη αναγνώριση ότι ο κόσμος θα εξακολουθεί να χρειάζεται ασφαλείς και προσιτές προμήθειες πετρελαίου και φυσικού αερίου για πολύ καιρό ακόμη. Αυτό επιβεβαιώθηκε στο COP27 από την πλειοψηφία των συμμετεχόντων κρατών που δεν υποστήριξαν τη σταδιακή κατάργηση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Αντίθετα, η συμφωνία του COP27 περιλαμβάνει τώρα μια διάταξη για την ενίσχυση της «ενέργειας με χαμηλές εκπομπές», χωρίς να ορίζει τι σημαίνει αυτό. Αυτό ερμηνεύεται ότι περιλαμβάνει το φυσικό αέριο, το οποίο έχει τις χαμηλότερες εκπομπές από όλα τα ορυκτά καύσιμα.

Ακόμη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) έχει πλέον αναγνωρίσει αυτές τις μεταβαλλόμενες προτεραιότητες. Στο τεύχος Δεκεμβρίου του περιοδικού του «Finance and Development», αφιερωμένο στον αγώνα για την ενέργεια, αναφέρει: «Πριν από λίγα χρόνια, σε μια εποχή άφθονων ενεργειακών αποθεμάτων, η εστίαση του κόσμου ήταν στον περιορισμό της χρήσης ορυκτών καυσίμων για την επίτευξη μηδενικών εκπομπών άνθρακα. Σήμερα, οι προτεραιότητες έχουν μετατοπιστεί εν μέσω απειλών για την ασφάλεια προσφοράς και των αυξήσεων των τιμών μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο αγώνας για γρήγορες λύσεις για την εξασφάλιση προσιτής και αξιόπιστης ενέργειας θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη δράση για το κλίμα». Αλλά το ΔΝΤ προειδοποιεί επίσης ότι «η ασφάλεια του κλίματος και η ενεργειακή ασφάλεια πρέπει να πάνε χέρι-χέρι».

Αυτό το μήνυμα μεταδόθηκε επίσης από τον Lord Browne, πρώην γενικό διευθυντή της BP, στο παγκόσμιο συνέδριο World Energy Capital Assembly (WECA) που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο την περασμένη εβδομάδα –στο οποίο συμμετείχα– ο οποίος τόνισε ότι «οι ενεργειακές μεταβάσεις δεν γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη».

Ο κόσμος δεν έχει ακόμη επιτύχει μια ικανοποιητική ισορροπία στο ενεργειακό τρίλημμα: προσιτές τιμές-ασφάλεια-αειφορία. Η ενεργειακή μετάβαση χρειάζεται προσεκτικό σχεδιασμό, διαφορετικά κινδυνεύει να χάσει τη δημόσια υποστήριξη εάν το τίμημα είναι οικονομική αναστάτωση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες που αντιμετωπίζουν άλλες επείγουσες προτεραιότητες όπως η υγεία, η φτώχεια και η οικονομική ανάπτυξη. Η ενεργειακή κρίση οδήγησε σε μια μετατόπιση προτεραιοτήτων προς την ασφάλεια και την οικονομική προσιτότητα.

Ενεργειακή μετάβαση

Ο πιο σημαντικός «βασικός δείκτης απόδοσης» είναι το ύψος επενδύσεων στην ενεργειακή μετάβαση. Οι τρέχουσες επενδύσεις φθάνουν μόνο στο 25% των απαιτούμενων. Σύμφωνα με μια νέα μελέτη της McKinsey, για να φτάσουμε σε μηδενικές εκπομπές μέχρι το 2050, θα κοστίσει επιπλέον $3,5 τρισεκατομμύρια δολάρια/έτος. Μια νέα έκθεση του ΟΗΕ προειδοποίησε ότι χωρίς σημαντικές αλλαγές, ο κόσμος οδεύει προς άνοδο της θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα –διπλάσιο της Συμφωνίας του Παρισιού.

Υπάρχει σαφής σχέση μεταξύ της πληθυσμιακής αύξησης, της οικονομικής ανάπτυξης και των ενεργειακών αναγκών. Με τον παγκόσμιο πληθυσμό να αναμένεται να φτάσει τα 9,7 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, από 8 δισεκατομμύρια τώρα, οι παγκόσμιες ενεργειακές ανάγκες θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Και με τους Κινέζους, τους Ινδούς και άλλες αναπτυσσόμενες χώρες να φιλοδοξούν να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο, η ζήτηση πρωτογενούς ενέργειας αναμένεται να αυξηθεί σχεδόν κατά 20% έως το 2050, με βάση γνωστές πολιτικές και τάσεις. Παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ανάπτυξης θα παρέχεται από την πράσινη ενέργεια, στην πραγματικότητα η ζήτηση ορυκτών καυσίμων θα παραμείνει κοντά στα σημερινά επίπεδα ακόμη και μέχρι το 2050. Αυτό φυσικά θα μπορούσε να αλλάξει εάν ο κόσμος λάβει επιθετικά μέτρα για να μειώσει την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, αλλά αυτό δεν έχει ακόμη συμβεί και σίγουρα οι τρέχουσες ενεργειακές και οικονομικές κρίσεις καθυστερούν μια τέτοια δράση.

Επιπλέον, η διαληψειμότητα και μακροχρόνιες διακοπές εξακολουθούν να αποτελούν πρόβλημα, καθιστώντας τις ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) αναξιόπιστες. Μέχρι αυτά να αντιμετωπιστούν ικανοποιητικά, θα υπάρχει ανάγκη για σταθερή παροχή ενέργειας, κατά προτίμηση από φυσικό αέριο και όχι άνθρακα, που ως αποτέλεσμα της κρίσης η χρήση του έχει αναζωπυρωθεί.

Ενεργειακή ασφάλεια και γεωπολιτική

Το συνέδριο WECA επιβεβαίωσε την άποψη που κερδίζει ευρεία αποδοχή από τις περισσότερες κυβερνήσεις: ότι ο κόσμος χρειάζεται μια ρεαλιστική προσέγγιση για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και τις απαιτούμενες ενεργειακές επενδύσεις, συνειδητοποιώντας τη διαρκή σημασία των υδρογονανθράκων έως το 2050.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) διατύπωσε τον ορισμό «net-zero» (μηδενικές εκπομπές) το 2021 και ζήτησε να σταματήσουν οι νέες επενδύσεις στην εξερεύνηση και παραγωγή πετρελαίου (E&P) έως το 2025. Αυτό τώρα αποδεικνύεται ότι ήταν μια επικίνδυνη και πρόωρη έκκληση, οι συνέπειες της οποίας είναι μειωμένες επενδύσεις E&P, περιορισμένες προμήθειες πετρελαίου και φυσικού αερίου και αναπόφευκτα υψηλές τιμές, με τις ΑΠΕ να μην μπορούν να καλύψουν το έλλειμμα.

Τα έσοδα των εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου αυξήθηκαν στα $1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2022. Ωστόσο, η πίεση και η αβεβαιότητα σχετικά με τη μελλοντική ζήτηση, δεδομένων των θέσεων της ΕΕ και των ΗΠΑ για την ενεργειακή μετάβαση, εξακολουθούν να περιορίζουν τις επενδύσεις σε νέα E&P. Το 2022 αυτές είναι περίπου το ήμισυ του μέσου όρου των τελευταίων 12 ετών. Με την παγκόσμια ζήτηση να αυξάνεται, οι τιμές θα παραμείνουν υψηλές. Αυτές που επωφελούνται είναι οι Εθνικές Εταιρείες Πετρελαίου, οι οποίες, ανεπηρέαστες από τον ακτιβισμό για την κλιματική αλλαγή στη Δύση, συνεχίζουν να επενδύουν, καλύπτοντας τυχόν μειώσεις στην παραγωγή πετρελαίου από τις διεθνείς εταιρείες πετρελαίου.

Ο πρόεδρος των ΗΑΕ, Sheikh Mohammed bin Zayed al-Nahyan, δήλωσε ότι τα ΗΑΕ θα συνεχίσουν να παράγουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο «για όσο καιρό ο κόσμος έχει ανάγκη», όπως επίσης διαβεβαίωσε και η Σαουδική Αραβία. Με τα ΗΑΕ να προεδρεύουν του COP28, δεν φαίνεται ότι η υιοθέτηση σταδιακής κατάργησης πετρελαίου και φυσικού αερίου θα τα πάει καλύτερα το επόμενο έτος.

Η ΕΕ συνεχίζει να στέλνει το μήνυμα ότι δεν χρειάζεται νέο φυσικό αέριο μετά το 2030. Αυτό σταματά νέες επενδύσεις, ενώ η παγκόσμια ζήτηση συνεχίζει να αυξάνεται, διατηρώντας τις τιμές υψηλές. Το αποτέλεσμα: η ΕΕ γίνεται μη ανταγωνιστική. Η ΕΕ θα πρέπει τελικά να αποδεχθεί μακροπρόθεσμες συμβάσεις. Ήδη η Γερμανία έχει διασπάσει αυτήν την πολιτική υπογράφοντας μια 15ετή συμφωνία για την εισαγωγή 2 εκατομμυρίων τόνων LNG/έτος από το Κατάρ. Ακόμη και η «πράσινη» Δανία έχει κάνει μια στροφή 180 μοιρών και επανεκκινεί και αυξάνει την παραγωγή φυσικού αερίου. Η ενεργειακή ασφάλεια υπερτερεί της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, ακόμη και στην Ευρώπη.

Καθώς το μεγαλύτερο μέρος του διαθέσιμου και του νέου LNG έχει ήδη συναφθεί, η ΕΕ θα πρέπει να βασιστεί στο spot-LNG και αναπόφευκτα θα έχουμε υψηλές τιμές τα επόμενα χρόνια, ειδικά καθώς οι ελλείψεις φυσικού αερίου θα γίνονται ακόμα πιο εμφανείς τον επόμενο χειμώνα.

Η μετατόπιση της έμφασης από την ενεργειακή μετάβαση στην ενεργειακή ασφάλεια μόλις ξεκίνησε και το αποτέλεσμα του COP27 δεν είναι παρά επακόλουθο. Παρόλο που η κατεύθυνση προς μηδενικές εκπομπές έως το 2050 είναι σαφής, η ομαλή μετάβαση σημαίνει ότι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο για τουλάχιστον τις επόμενες δύο δεκαετίες, αλλά θα χρειαστεί να απανθρακοποιηθούν.

Ο κόσμος θα χρειαστεί να σταθεί πίσω και να εξετάσει τα κίνητρα που χρειάζονται για να επιτευχθεί μείωση εκπομπών άνθρακα. Χρειάζονται κατάλληλες πιστώσεις εκπομπών, μετρήσιμες και επαληθεύσιμες. Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών (ETS) είναι ένα καλό παράδειγμα που έχει συμβάλει στη μείωση των εκπομπών άνθρακα στην ΕΕ.

Τα επόμενα 10 χρόνια η Ευρώπη θα βρεθεί σε μειονεκτική οικονομική και εμπορική θέση σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα, που έχουν πρόσβαση σε φθηνότερη ενέργεια. Η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, και ιδιαίτερα στη Γερμανία, γίνεται πολύ προκλητική. Ήδη ευρωπαϊκές βιομηχανίες προσελκύονται στις ΗΠΑ, με οικονομικά κίνητρα και φθηνότερες τιμές φυσικού αερίου. Η ειρωνεία είναι ότι οι υψηλές τιμές του φυσικού αερίου στην ΕΕ οφείλονται εν μέρει στις εισαγωγές ακριβού LNG από τις ΗΠΑ. Η προσιτή τιμή της ενέργειας θα συνεχίσει να αποτελεί πρόβλημα για αρκετό καιρό ακόμη.

ανώτερος συνεργάτης στο Παγκόσμιο Ενεργειακό Κέντρο του Ατλαντικού Συμβουλίου