Τίμιο Κράτος: Πέντε προτάσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς

Του Αχιλλέα Δημητριάδη, υποψηφίου για την Προεδρία της Δημοκρατίας

Στην Κύπρο του 2022, η διαφθορά έχει διεισδύσει σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας μας. Χρειάζεται πρώτα η διαπίστωση της έκτασης του προβλήματος. Μετά, η διάγνωση των αιτιών του. Τέλος, αλλά πιο σημαντικό, οι συγκεκριμένες προτάσεις για την καταπολέμησή της.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Η διαφθορά επί της δεκαετούς διακυβέρνησης Αναστασιάδη έφθασε σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Πρωταρχικό παράδειγμα αποτελεί η κακοδιαχείριση του προγράμματος πολιτογραφήσεων, τα «χρυσά» διαβατήρια. Στο πλαίσιο του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος (ΚΕΠ), το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε την πολιτογράφηση ξένων υπηκόων, η πλειονότητα των οποίων, (σύμφωνα με το πόρισμα Νικολάτου) δεν πληρούσαν τα κριτήρια που προνοούσε ο νόμος. Στην πορεία, φάνηκε ότι διάφοροι Υπουργοί - αλλά και ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας - είχαν διασυνδέσεις με δικηγορικά ή άλλα γραφεία που επωφελούνταν από τις πολιτογραφήσεις που ενέκριναν οι ίδιοι. Αυτές οι πράξεις συνιστούν μια πρωτοφανή θεσμική «σύγκρουση συμφέροντος».

Η κακοδιαχείριση του ΚΕΠ συνέβαλε και στην έκρηξη στις τιμές των ακινήτων. Αποτέλεσμα η απόκτηση της πρώτης κατοικίας να είναι ανέφικτη για τους νέους που προσπαθούν να ορθοποδήσουν οικονομικά. Παράλληλα, η απουσία μηχανισμών για την καταπολέμηση της διαφθοράς έχει υποβαθμίσει τη χώρα μας ως επενδυτικό προορισμό και έχει μειώσει σημαντικά την προοπτική για μια υγιή οικονομική ανάπτυξη.

Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Η διαφθορά πηγάζει από:

(1) Την απουσία διαφάνειας.

(2) Την απουσία κανόνων που να αποτρέπουν το διορισμό ατόμων που έχουν σύγκρουση συμφέροντος σε καίρια πόστα.

(3) Την αδυναμία των ανεξάρτητων θεσμών να ασκήσουν την εξουσία τους με τον απαραίτητο ανεξάρτητο έλεγχο, απέναντι στην εκτελεστική εξουσία.

Λόγω της ιδιαιτερότητας του Κυπριακού Συντάγματος και της απουσίας του διακοινοτικού ελέγχου από το 1964, το θεσμικό πλαίσιο δεν παρέχει τους απαραίτητους συνταγματικούς ελέγχους (checks and balances) για να διασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Οι ανεξάρτητοι θεσμοί (όπως Γενικός Εισαγγελέας ή Γενικός Ελεγκτής) έχουν υποχρέωση να ασκούν έλεγχο στην εκάστοτε κυβέρνηση, ούτως ώστε να μην εκτρέπεται. Παράλληλα, βάσει

του Συντάγματος, αυτοί οι ανεξάρτητοι αξιωματούχοι διορίζονται από τον Πρόεδρο, πράγμα που δημιουργεί (τουλάχιστον φαινομενικά) κίνητρα να διορίζει «έμπιστα» άτομα για να παρακάμψει τις ασφαλιστικές δικλείδες του Συντάγματος.

Ειδικά η παρούσα διακυβέρνηση έχει ενισχύσει τη δυσπιστία προς τους θεσμούς, έχοντας διορίσει δύο πρώην Υπουργούς της στις θέσεις του Γενικού και Βοηθού Γενικού Εισαγγελέα. Οι πολίτες θέτουν εύλογα ερωτήματα για το κατά πόσον αυτά τα άτομα θα μπορούσαν να διερευνήσουν αμερόληπτα πράξεις της κυβέρνησης, στην οποία συμμετείχαν.

Το αποτέλεσμα είναι ότι υπάρχει μια αλληλεξάρτηση μεταξύ των ανεξάρτητων αξιωματούχων και της εξουσίας, την οποία οφείλουν να ελέγχουν. Αυτή η αλληλεξάρτηση συμβάλλει και στην ατιμωρησία που παρατηρείται για αδικήματα που σχετίζονται με τη διαφθορά – ιδιαίτερα όταν εμπλέκονται πολιτικά πρόσωπα - αφού ο Γενικός Εισαγγελέας είναι και νομικός σύμβουλος της κυβέρνησης αλλά και ο προϊστάμενος της διωκτικής Αρχής.

Η δημιουργία Αρχής κατά της Διαφθοράς και ο διορισμός του Επιτρόπου Διαφάνειας κατόπιν υποβολής καταλόγου προσώπων από ένα Γνωμοδοτικό Συμβούλιο, είναι σημαντικό θετικό βήμα. Ωστόσο, ο νέος θεσμός παρουσιάζει αδυναμίες και οι κανονισμοί λειτουργίας του δεν έχουν ακόμα εγκριθεί.

ΠΕΝΤΕ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Για να διασφαλίσουμε την εύρυθμη λειτουργία του κράτους και για να δαμάσουμε το θηρίο της διαφθοράς, οφείλουμε να σπάσουμε τη σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ των ανεξάρτητων θεσμών και της εκτελεστικής εξουσίας. Πρέπει να δημιουργήσουμε συνθήκες διαφάνειας και να θεσπίσουμε κανονισμούς που να μπορούν να αποτρέπουν φαινόμενα διαφθοράς.

Προς αυτή την κατεύθυνση καταθέτω πέντε προτάσεις για να οργανώσουμε ένα «Τίμιο Κράτος» (περισσότερα εδώ https://www.achilleas.eu/timio-kratos/):

(1) Η καθιέρωση πολιτικής πρακτικής από τον Πρόεδρο να διαβουλεύεται με τη Βουλή όσον αφορά τους διορισμούς των ανεξάρτητων αξιωματούχων που ορίζει το Σύνταγμα. Η Βουλή με διαδικασία δημοσίων ακροάσεων (όπως στο Ευρωκοινοβούλιο ή την Γερουσία στις ΗΠΑ) να εξετάζει τα άτομα που προτείνει ο Πρόεδρος. Έτσι θα μπορεί να ασκεί πιέσεις για διορισμό, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ατόμων ευρείας αποδοχής και με τα κατάλληλα προσόντα. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό θα καθιερωθεί ως έθιμο (constitutional convention).

(2) Για τους διορισμούς ανεξάρτητων αξιωματούχων Αρχών που δημιουργήθηκαν με νόμο ή λόγω των υποχρεώσεων που προέκυψαν με την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, να

νομοθετηθεί η διαδικασία διορισμού πάνω στο πρότυπο διορισμού του/της Επιτρόπου Διοικήσεως (Ombudsperson).

(3) Η διαδικασία αυτή να εφαρμοστεί και στην περίπτωση των Προέδρων των Δ.Σ. των Ημικρατικών Οργανισμών με σχετική τροποποίηση του νόμου που τους διέπει. Μέχρι να γίνει αυτό και με πρωτοβουλία του Προέδρου να εφαρμοστεί αμέσως η διαδικασία συμβουλευτικών ακροάσεων που περιγράφεται στο (1) πιο πάνω.

(4) Ο διαχωρισμός των συμβουλευτικών και των διωκτικών αρμοδιοτήτων του Γενικού Εισαγγελέα με τη δημιουργία άλλου θεσμού που να αποτελεί τον νομικό σύμβουλο της εκτελεστικής εξουσίας. Με αυτό τον τρόπο, ο Γενικός Εισαγγελέας θα μπορεί να λειτουργεί ως διωκτική Αρχή, χωρίς να υπάρχει κώλυμα λόγω του παράλληλου ρόλου του ως νομικού συμβούλου της Δημοκρατίας. Αυτός ο διαχωρισμός έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε άλλα κράτη της Κοινοπολιτείας.

(5) Τέλος, η δημιουργία αποτελεσματικού και θεσμοθετημένου «Πόθεν Έσχες» στα πρότυπα της πρότασης των Πισσαρίδη – Παναγιωτίδη - Συρίμη. Οι πολίτες δικαιούνται να γνωρίζουν την ετήσια οικονομική κατάσταση των εκλεγμένων αξιωματούχων και στενών συγγενών, τις σχετικές μεταβολές αλλά και την εξήγησή τους.

Η διαφθορά είναι ένα από τα βασικά προβλήματα που μαστίζει την κυπριακή κοινωνία. Η ανεξαρτησία των θεσμών είναι βασική προϋπόθεση για την καταστολή της. Η ριζική αλλαγή στον τροπο στελέχωσης αυτών των θεσμών είναι απαραίτητη για να το επιτύχουμε αν επιζητούμε ένα «Τίμιο Κράτος». Αλλά μέχρι να γίνουν οι σχετικές τροποποιήσεις των νόμων, ο Πρόεδρος μπορεί (αλλά και πρέπει) να εφαρμόσει τώρα τη συμβουλευτική διαδικασία των δημοσίων ακροάσεων στη Βουλή.

Η Κύπρος αξίζει καλύτερα!