Εκτός από το σχέδιό της να σταματήσει να χρησιμοποιεί ρωσικό πετρέλαιο, η ΕΕ έχει προχωρήσει σε νέο επίπεδο, με νέα σχέδια για την επίτευξη απαλλαγής από τη χρήση του ρωσικού φυσικού αερίου. Οι τελευταίες προτάσεις της ΕΕ δημοσιεύθηκαν στις 18 Μαΐου και είναι εκτεταμένες. Αλλά τα βασικά ερωτήματα είναι εάν τελικά θα καταφέρουν να αποσπάσουν την Ευρώπη από την εξάρτηση από ρωσική ενέργεια, μέχρι πότε και σε ποιο κόστος; Και ποιες είναι οι επιπτώσεις για την Κύπρο που, όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη και ο κόσμος όλος, ήδη παλεύει με τις εκρηκτικές τιμές ενέργειας –και τις τιμές γενικότερα– τον υψηλό πληθωρισμό και την ταχεία επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης.
Τα κύρια στοιχεία των νέων προτάσεων είναι:
- Στρατηγική REPoweR
- Στρατηγική ηλιακής ενέργειας
- Συστάσεις για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας
- Οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ)
- Οδηγίες για τη χωροθέτηση και την αδειοδότηση ΑΠΕ
- Αύξηση των κλιματικών στόχων της ΕΕ.
Σε αντίδραση σε κατηγορίες ότι βοηθά στη χρηματοδότηση του πολέμου στην Ουκρανία, ο απώτερος στόχος αυτών των προτάσεων είναι να τερματιστεί η εξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια και να επιταχυνθεί η μετάβαση της ΕΕ στην πράσινη ενέργεια. Το εάν αυτές οι προτάσεις είναι εφικτές εντός του καθορισμένου χρονικού πλαισίου είναι αμφίβολο – αλλά προς το παρόν αυτό στοχεύει και αυτό επιδιώκει επιτακτικά η Ευρώπη.
Πέρυσι η ΕΕ εισήγαγε 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ρωσικό αέριο, το 40% των αναγκών της, και 3,2 εκατομμύρια βαρέλια/ημέρα πετρέλαιο και προϊόντα πετρελαίου, το 27% των αναγκών της. Η απαλλαγή από αυτά και η αντικατάστασή τους από μη-ρωσικές εναλλακτικές πηγές θα είναι προκλητική – είναι πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει.
Μετά από χρόνια υποεπενδύσεων, οι παγκόσμιες προμήθειες πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι περιορισμένες. Αυτό σημαίνει ότι εάν αποσυρθούν σημαντικές ποσότητες ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου από την αγορά, ως αποτέλεσμα των σχεδίων της ΕΕ και των κυρώσεων των ΗΠΑ, ο ανταγωνισμός για την εξασφάλιση μεριδίου της μειωμένης αγοράς θα είναι έντονος, οδηγώντας σε υψηλές τιμές για τουλάχιστον τα επόμενα 3-4 χρόνια, κάτι που ήδη βιώνουμε.
Και καθώς τα σχέδια της ΕΕ τίθενται σε εφαρμογή και –με την παράταση του πολέμου– οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας εντείνονται, οι τιμές θα αυξηθούν περαιτέρω. Ακόμη και η Kadri Simson, Ευρωπαία Επίτροπος Ενέργειας, παραδέχτηκε ότι οι τιμές της ενέργειας θα παραμείνουν υψηλές μέχρι το 2025. Οι αγορές μελλοντικής εκπλήρωσης (Futures Markets) δείχνουν ότι οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου θα παραμείνουν υψηλότερες από τα επίπεδα πριν από την κρίση όλη αυτή την δεκαετία.
Η Κύπρος υποφέρει ήδη από τις υψηλές τιμές πετρελαίου και τον αντίκτυπό τους στο κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας και των μεταφορών, και φυσικά λόγω της γενικότερης επίδρασής τους στην οικονομία. Η μετάβαση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας το επόμενο έτος στο φυσικό αέριο –τουλάχιστον όπως έχει προγραμματιστεί– θα την εκθέσει στις συνέπειες των πολύ υψηλών τιμών του φυσικού αερίου, οδηγώντας σε πολύ υψηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας από τώρα.
Σε περίπτωση μη ομαλής διακοπής φυσικού αερίου, η Ευρώπη κινδυνεύει να αντιμετωπίσει ένα πλήρες σοκ. Σε αντιμετώπιση μιας τέτοιας περίπτωσης, η ΕΕ δημοσίευσε στις 18 Μαΐου μια σειρά μέτρων εκτάκτου ανάγκης που περιλαμβάνουν πλαφόν στην χονδρική τιμή φυσικού αερίου και κατανομή προμηθειών. Η ΕΕ παραδέχτηκε ότι «σε περίπτωση ξαφνικής μεγάλης κλίμακας, ή ακόμη και πλήρους, διακοπής εφοδιασμού με ρωσικό φυσικό αέριο, θα οδηγήσει σε αφόρητα υψηλές τιμές και ανεπαρκή παροχή φυσικού αερίου», φέρνοντας σε τέλος την οικονομική ανάκαμψη.
Στρατηγική REPoweR
Η στρατηγική REPoweR της ΕΕ επικεντρώνεται στην αύξηση της χρήσης ΑΠΕ και εισαγωγής LNG, και αν χρειαστεί στην χρήση άνθρακα, στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και στην εξασφάλιση μη-ρωσικών προμηθειών πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Αυτά είναι κεντρικά για τον τερματισμό της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο έως το 2027, και σίγουρα πριν από το τέλος της δεκαετίας. Το συνολικό κόστος αυτού του σχεδίου για τα επόμενα πέντε χρόνια εκτιμάται ότι θα είναι €210 δισεκατομμύρια, εκ των οποίων τα €113 δισεκατομμύρια θα επενδυθούν σε ΑΠΕ και στην κατασκευή νέων υποδομών υδρογόνου.
Προκειμένου να διευκολυνθεί αυτοί οι στόχοι, η στρατηγική εισάγει μέτρα για την επιτάχυνση των αδειοδοτήσεων για ηλιακά και αιολικά πάρκα. Θα απαιτήσει επίσης την εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών σε όλες τις στέγες των νέων κτιρίων.
Κεντρικό στοιχείο της στρατηγικής είναι η εξοικονόμηση ενέργειας με τη μείωση των απωλειών ενέργειας στα κτίρια, στη θέρμανση και ψύξη, και να πείσουν τους καταναλωτές να συνειδητοποιήσουν περισσότερο την ενέργεια που καταναλώνουν, και έτσι να χρησιμοποιούν λιγότερη ενέργεια, αλλάζοντας τον τρόπο ζωής.
Δίνεται έμφαση στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού και, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, αυτό έχει προτεραιότητα σε βάρος των τιμών ενέργειας, οι οποίες αναμένεται να παραμείνουν υψηλές το μεγαλύτερο μέρος αυτής της δεκαετίας.
Μια παρενέργεια των υψηλών τιμών είναι η μείωση της ενεργειακής ζήτησης στην Ευρώπη. Ως αποτέλεσμα της επίδρασής τους στην επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας της Ευρώπης, οι υψηλές τιμές αναμένεται να μειώσουν τη κατανάλωση ενέργειας κατά 3% έως το επόμενο έτος.
Εκτός από τον τερματισμό της εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια, τα σχέδια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (EC) περιλαμβάνουν τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Η EC έχει θέσει στόχο μείωσης της κατανάλωσης φυσικού αερίου κατά 30% έως το 2030 και λίγο-πολύ πλήρως έως το 2050. Κάτι που δεν υποστηρίζει την ανάπτυξη νέων μακροπρόθεσμων έργων φυσικού αερίου για εξαγωγή στην Ευρώπη, μεταξύ άλλων και από την Ανατολική Μεσόγειο. Μόνο ήδη ανεπτυγμένα έργα, όπως το κοίτασμα φυσικού αερίου Leviathan του Ισραήλ και τα τερματικά υγροποίησης LNG της Αιγύπτου, μπορούν να ωφεληθούν, καθώς μπορούν να αυξήσουν τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Ευρώπη τώρα.
Αύξηση στόχων για το κλίμα
Η εισήγηση της EC για αύξηση του στόχου για τις ΑΠΕ από 40% σε 45% και για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας από 9% σε 13% έως το 2030 θα έχει εκτεταμένες συνέπειες, ειδικά στην Κύπρο που μέχρι στιγμής ήταν αρκετά αργή και από τις δύο απόψεις.
Η ΕΕ πέτυχε ένα εντυπωσιακό 25% μερίδιο ηλεκτρικής ενέργειας από αιολική και ηλιακή ενέργεια το 2021. Αλλά η Κύπρος είναι θλιβερά πίσω. Το 2021 το μερίδιο της ηλιακής ενέργειας στη συνολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ήταν μόλις 9,8%. Αντίθετα, η Ολλανδία, με μόνο τις μισές ώρες ηλιοφάνειας και το μισό της έντασης ηλιακής ακτινοβολίας της Κύπρου ετησίως, πέτυχε 11% - κάτι που πρέπει να μας προβληματίσει.
Δεν προκαλεί έκπληξη –στην πραγματικότητα είναι πολύ απογοητευτικό– το γεγονός ότι πρόσφατα η EC κατέληξε να στείλει στην Κύπρο «αιτιολογημένη γνώμη επειδή δεν έχει μεταφέρει πλήρως τους κανόνες της ΕΕ για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ΑΠΕ» και για μη-συμμόρφωση με την οδηγία για περιορισμό ρύπων - το τελευταίο βήμα πριν την παραπομπή μας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Αυτό διαψεύδει τη ρητορική ότι η Κύπρος είναι πρωτοπόρος στην εφαρμογή των ΑΠΕ. Οι στόχοι στο «Εθνικό Σχέδιο Ενέργειας και Κλίματος» της Κύπρου για το 2030 είναι να επιτευχθεί μερίδιο 23% χρήσης ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ολικής ενέργειας και μερίδιο 26% στην τελική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2030. Αυτοί είναι πολύ πίσω από τους τρέχοντες στόχους της ΕΕ, πόσο μάλλον από τους νέους στόχους που προτείνονται στη στρατηγική REPoweR.
Η υπερβολική εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα έχει εκθέσει την Κύπρο σε υψηλό κόστος εκπομπών που δεν θα ξεπεράσει η στροφή στο φυσικό αέριο.
Πράγματι, η μετάβαση στο φυσικό αέριο το δεύτερο εξάμηνο του 2023, όπως προγραμματίζεται επί του παρόντος, παρά τη μείωση των εκπομπών κατά 25% σε σύγκριση με το μαζούτ, θα οδηγήσει σε αύξηση της τιμής του ηλεκτρισμού κατά περισσότερο από 25% λόγω της πολύ υψηλής τιμής του LNG.
Η Κύπρος πρέπει να αγκαλιάσει τις ΑΠΕ σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ό,τι τώρα, σε συνδυασμό με αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας, και ανταγωνιστικούς διαγωνισμούς για τη μείωση των τιμών.
Οι γείτονές μας, το Ισραήλ και η Αίγυπτος, βασίζονται στη χρήση του δικού τους φυσικού αερίου και με αυτόν τον τρόπο κατάφεραν να διατηρήσουν τις τιμές φυσικού αερίου σε περίπου $5/mmBTU (ανά χίλια κυβικά πόδια), σε σύγκριση με περίπου $30/mmBTU στην Ευρώπη. Ο συνδυασμός αυτού με φθηνότερες ΑΠΕ διατηρεί το ενεργειακό τους κόστος σε χαμηλά επίπεδα. Δεν υπάρχει λόγος να είναι διαφορετική η Κύπρος.
Υπάρχουν ακόμη πολλά αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με το πώς η ΕΕ θα επιτύχει αυτά τα σχέδια, αλλά η Κύπρος πρέπει να τα αγκαλιάσει πλήρως και να συνεργαστεί με την ΕΕ ειδικά για ενίσχυση της πράσινης ενέργειας σε πολύ υψηλότερο επίπεδο από τώρα, πηγαίνοντας από τα λόγια στη δράση.
***Ο Δρ Χαράλαμπος Έλληνας είναι Ανώτερος Συνεργάτης στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας τού Ατλαντικού Συμβουλίου.
