«Αυστηρότεροι κλιματικοί στόχοι» του Χαράλαμπου Έλληνα

Οι ηγέτες των χωρών μελών της ΕΕ συμφώνησαν στις 11 Δεκεμβρίου να θέσουν έναν πολύ φιλόδοξο στόχο για το κλίμα: τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG) κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το επίπεδο του 1990, σημαντικά υψηλότερο από τον προηγούμενο στόχο του 40%. Αυτό θα έχει εκτεταμένες επιπτώσεις στον τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας εντός της ΕΕ, αλλά και στα εθνικά σχέδια ενέργειας και κλίματος των κρατών μελών (NECP). Η επίτευξη αυτού του στόχου θα σημαίνει ταχύτερη μετάβαση από ορυκτά καύσιμα σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και ταχύτερη μετάβαση σε ηλεκτρικά οχήματα, απαιτώντας τεράστιες επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα - εκτιμάται να είναι γύρω στα €350 δις ανά έτος. Αυτός ο νέος στόχος, σε συνδυασμό με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, αποτελεί μέρος του σχεδίου επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, καθιστώντας την ΕΕ ηγέτη στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Η ΕΕ βρίσκεται σε καλό δρόμο για να  επιτύχει αυτό τον στόχο, έχοντας ήδη μειώσει τις εκπομπές GHG κατά περίπου 24% μεταξύ 1990 και 2019. Η Κύπρος, με μία δόση δημιουργικής λογιστικής, πέτυχε τον δικό της στόχο 2020 για μείωση αυτών των εκπομπών κατά 13% σε σύγκριση με το 2005. Στην πραγματικότητα, όμως, σε σύγκριση με το 1990, οι εκπομπές GHG στην Κύπρο έχουν αυξηθεί πέραν του 50%. Η επίτευξη του νέου στόχου των 55% θα απαιτήσει την αύξηση των εθνικών στόχων μείωσης των εκπομπών GHG, ΑΠΕ και ενεργειακής απόδοσης. Αυτό θα απαιτηθεί το αργότερο κατά την επόμενη επίσημη αναθεώρηση των NECP το 2023. Αυτή η διαδικασία θα περιλαμβάνει και την Κύπρο, που σχεδόν σίγουρα θα χρειαστεί να αυξήσει τους, μέχρι στιγμής, μέτριους στόχους της. Η ΕΕ πέτυχε επίσης και μία άλλη σημαντική πρόοδο. Έσπασε το αδιέξοδο και ενέκρινε το Ταμείο Ανάκαμψης, ύψους €1,8 τρις,  το ένα τρίτο περίπου του οποίου προορίζεται για τη χρηματοδότηση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης.

Αποφασιστικές κινήσεις

Υπήρξαν αποφασιστικές κινήσεις στην καθαρή ενέργεια παγκοσμίως λόγω του σταδιακά χαμηλότερου κόστους της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας και των μπαταριών, αλλά και λόγω του αυξανόμενου αριθμού χωρών που δεσμεύθηκαν να επιτύχουν κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Εκτός από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η ΕΕ έχει πλέον υιοθετήσει και στρατηγική υδρογόνου για την τελική αντικατάσταση του φυσικού αερίου στις βαριές βιομηχανίες, όπως και νέα στρατηγική για τον περιορισμό των εκπομπών μεθανίου. Αυτό θα επηρεάσει τις εγκαταστάσεις φυσικού αερίου και ιδιαίτερα τους τερματικούς σταθμούς εισαγωγής ΥΦΑ.

Αυτές οι εξελίξεις θα αρχίσουν να επηρεάζουν τη ζήτηση φυσικού αερίου έως τα μέσα της δεκαετίας 2020-2030, οδηγώντας σε μείωση κατά 20-25% έως το 2030 και κατά 75-85% έως το 2050. Σαν αποτέλεσμα, η Ευρώπη διαθέτει όλο το φυσικό αέριο που χρειάζεται και δεν έχει πλέον ανάγκη από νέους μεγάλους αγωγούς εισαγωγής, συμπεριλαμβανομένου του πολυσυζητημένου αγωγού EastMed. Η εκλογή του Joe Biden ως επόμενου Προέδρου των ΗΠΑ θα φέρει σημαντικές αλλαγές στον παγκόσμιο τομέα καθαρής ενέργειας. Η δηλωθείσα προτεραιότητά του είναι να επαναφέρει τις ΗΠΑ στη Συμφωνία των Παρισίων. Έχει, επίσης, δεσμευτεί να εξαλείψει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τον αμερικανικό τομέα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2035 - και πιθανότατα να προχωρήσει με επικύρωση κλιματικής ουδετερότητας στις ΗΠΑ έως το 2050. Θα επιβάλει επίσης αλλαγές στην αμερικανική ενεργειακή βιομηχανία, θέτοντας τις πολιτικές που βασίζονται στην αλλαγή του κλίματος στο επίκεντρό της.

Αυτές οι πολιτικές θα έχουν εκτεταμένο αντίκτυπο στη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου των ΗΠΑ, αλλά και στην παγκόσμια ενέργεια. Ο Biden δεσμεύεται να ενσωματώσει πλήρως την κλιματική αλλαγή στις εξωτερικές και εθνικές πολιτικές ασφάλειας των ΗΠΑ. Ο διορισμός του John Kerry ως «ειδικός αντιπρόσωπος (του Προέδρου) για κλιματική αλλαγή» είναι ενδεικτικός της σημασίας που δίνει ο Biden σε αυτό.

Υπό την προεδρία του Biden, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο δεν θα αποτελούν κινητήριους παράγοντες για τη διαμόρφωση της μελλοντικής πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, άλλοι σημαντικοί εισαγωγείς φυσικού αερίου που έχουν δεσμευτεί κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 είναι η Ιαπωνία και η Νότιος Κορέα, με την Κίνα να στοχεύει στο 2060. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 24 χώρες έχουν δεσμευτεί για μηδενικές εκπομπές μέχρι σήμερα, και περισσότερες από 120 έχουν ανακοινώσει σχέδια για να το πράξουν. Με τους περισσότερους από τους μεγαλύτερους καταναλωτές φυσικού αερίου στον κόσμο να δεσμεύονται για μηδενικές εκπομπές, σε συνδυασμό με το χαμηλό κόστος ΑΠΕ και μπαταριών, θα επηρεαστεί το μέλλον της ζήτησης ορυκτών καυσίμων.

Επιπτώσεις στα ορυκτά καύσιμα

Σύμφωνα με το World Energy Outlook 2020 της BP, η παγκόσμια μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα χαμηλότερων εκπομπών θα έχει ως αποτέλεσμα ένα αναδιαρθρωμένο και πιο ποικίλο ενεργειακό μείγμα και μείωση του μεριδίου των ορυκτών καυσίμων, με αντίστοιχη αύξηση της ανανεώσιμης ενέργειας. Η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου θα μειωθεί τα επόμενα 30 χρόνια, λόγω της αυξανόμενης αποδοτικότητας και της ηλεκτροδότησης των οδικών μεταφορών. Με την υιοθέτηση της κλιματικής ουδετερότητας,  όπως προβλέπεται από την BP, η ζήτηση αργού πετρελαίου θα αποκορυφωθεί στις αρχές της δεκαετίας του 2020-2030 και θα μειωθεί κατά 80% έως το 2050. Η παγκόσμια κατανάλωση φυσικού αερίου θα αποκορυφωθεί λίγο μετά και έως το 2050 θα είναι περίπου ένα τρίτο χαμηλότερη. Η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια είναι ραγδαία και μονόδρομος. Η μακροπρόθεσμη επιβίωση των ορυκτών καυσίμων γίνεται ολοένα και πιο αμφίβολη.


Παγκόσμιες αγορές και τιμές

Υπήρχε ήδη πληθώρα ΥΦΑ στις παγκόσμιες αγορές το 2019 που κράτησε τις τιμές χαμηλά. Ο ανταγωνισμός με τις ΑΠΕ είναι επίσης ένας σημαντικός και αυξανόμενος παράγοντας. Η νόσος Covid-19 και ο καταστροφικός αντίκτυπός της στην παγκόσμια οικονομία και τη ζήτηση ενέργειας, και η κατάρρευση των τιμών πετρελαίου, έφεραν τις τιμές φυσικού αερίου και ΥΦΑ σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Και ακόμη περισσότερο ΥΦΑ συνεχίζει να έρχεται στην αγορά, ενώ η ζήτηση δεν αυξάνεται με τον ίδιο ρυθμό. Ο IEA και το Bloomberg προβλέπουν μακροπρόθεσμο πλεονασμό στην παραγωγή και υπερπροσφορά ΥΦΑ στις αγορές. Αυτό σημαίνει ότι οι χαμηλές τιμές θα είναι μαζί μας για το υπόλοιπο της δεκαετίας, καθιστώντας πολύ δύσκολο για το ακριβό φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου να εξασφαλίσει πωλήσεις στις παγκόσμιες αγορές (το μέλλον είναι περιφερειακό). Ο τομέας του πετρελαίου και του φυσικού αερίου βρίσκεται σε κρίση παγκοσμίως. Οι διεθνείς εταιρείες πετρελαίου (IOC) έχουν φέτος τεράστιες απώλειες. Οι IOCs, συμπεριλαμβανομένων των Chevron και ExxonMobil, έχουν ανακοινώσει περικοπές δαπανών από 20% μέχρι 50% μεταξύ 2020-2025, καθώς και 10%-15% περικοπές προσωπικού. Προχωρούν με αναδιαρθρώσεις και ενοποιήσεις, και η ανάκαμψη μπορεί να διαρκέσει 2-3 χρόνια.

Μεταξύ 2019-2020, οι IOCs ανακοίνωσαν πάνω από $80 δις αποσβέσεις περιουσιακών στοιχείων λόγω των χαμηλών τιμών πετρελαίου και φυσικού αερίου και της μετάβασης σε ΑΠΕ. Οι IOCs δίνουν προτεραιότητα σε μεγάλα έργα, εύκολα στην ανάπτυξη, με υψηλές αποδόσεις. Όπου αυτό δεν συμβαίνει, εξετάζουν εκποιήσεις περιουσιακών στοιχείων. Η Ανατολική Μεσόγειος δεν βρίσκεται σε αυτή την κατηγορία - το κόστος παραγωγής και εκμετάλλευσης είναι υψηλό. Εκτός φυσικά από την Αίγυπτο που έχει αναπτυγμένη βιομηχανία υδρογονανθράκων και μεγάλη εσωτερική αγορά ενέργειας και φυσικού αερίου. Το ενεργειακό μέλλον των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, θα πρέπει να στηρίζεται στη μεγιστοποίηση της ανάπτυξης ΑΠΕ και στην εκμετάλλευση των πόρων φυσικού αερίου σε περιφερειακό επίπεδο. Αυτό απαιτεί επίλυση περιφερειακών προβλημάτων. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να γίνουν καταλύτες για για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η Κύπρος χρειάζεται ένα νέο ενεργειακό μοντέλο.

*Ο Χαράλαμπος Έλληνας είναι Συνεργάτης του Παγκόσμιου Κέντρου Ενέργειας στο Atlantic Council.