Του Ευριπίδη Χατζηνέστορος*
Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στην Κύπρο αποτελούν τεράστιο βραχνά στην οικονομία. Η Κύπρος έρχεται πρώτη στην ευρωζώνη σε μη εξυπηρετούμενα δάνεια μεγάλων επιχειρήσεων, πρώτη σε μη εξυπηρετούμενα δάνεια νοικοκυρών και δεύτερη χώρα σε μη εξυπηρετούμενα δάνεια μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Είναι διάφοροι οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τα δικαιώματα του δανειολήπτη σε σχέση με μια υφιστάμενη δανειακή σύμβαση. Στο παρόν άρθρο επιλέξαμε τους πέντε σημαντικότερους με σκοπό την υποβοήθηση του δανειολήπτη.
Το πρώτο που θα πρέπει να ελεγχθεί είναι κατά πόσο ο δανειολήπτης ενεργούσε ως καταναλωτής κατά τον χρόνο σύναψης της συμφωνίας δανείου. Ως γενικός κανόνας, δάνεια τα οποία παραχωρήθηκαν σε φυσικά πρόσωπα τα οποία ενεργούν εκτός της εμπορικής, επιχειρηματικής ή επαγγελματικής δραστηριότητάς τους είναι καταναλωτικά, ενώ δάνεια τα οποία παραχωρήθηκαν σε εταιρείες οι οποίες ενεργούν εντός της εμπορικής, επιχειρηματικής ή επαγγελματικής δραστηριότητάς τους δεν θεωρούνται καταναλωτικά. Όταν το δάνειο χορηγείται σε καταναλωτή και πληρούνται ορισμένες άλλες προϋποθέσεις, τότε ο πιστωτής οφείλει να παρέχει σωρεία πληροφοριών στον καταναλωτή οι οποίες εάν δεν παρασχεθούν δυνατόν το δάνειο του καταναλωτή να κριθεί από το δικαστήριο ως άτοκο.
Χρόνος σύναψης
Το δεύτερο θέμα το οποίο θα πρέπει να ελεγχθεί είναι ο χρόνος σύναψης της συμφωνίας πίστωσης. Ο χρόνος της σύναψης είναι σημαντικός καθότι σχετίζεται με τα δικαιώματα του οφειλέτη έναντι του πιστωτή. Για παράδειγμα, πριν τον Ιανουάριο του 2001 όπου και τέθηκε σε ισχύει ο περί Ελευθεροποίησης του Επιτοκίου και Συναφών Θεμάτων Νόμος του 1999, οι τράπεζες δεν δικαιούνταν να ανακτήσουν σε τόκους ποσό το οποίο υπερέβαινε το αρχικό χρέος. Η εν λόγω πρόνοια κατά την άποψή μας μπορεί να εφαρμοστεί και για δάνεια τα οποία έχουν συναφθεί πριν από τον Ιανουάριο του 2001 και εξακολουθούν να υφίστανται σήμερα. Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη πρόνοια εφαρμόζεται τόσο σε καταναλωτικές συμβάσεις όσο και σε άλλες συμβάσεις.
Το τρίτο θέμα το οποίο θα πρέπει να ελεγχθεί είναι ο σκοπός της σύμβασης καθώς και το ποσό το οποίο αυτή αφορά. Το συγκεκριμένο θέμα είναι συνυφασμένο και με τον χρόνο σύναψης της συμφωνίας πίστωσης καθότι, μερικοί από τους νόμους που θα αναφέρουμε στη συνέχεια εφαρμόζονται από συγκεκριμένη ημερομηνία και μετά.
Παράδειγμα αποτελούν οι συμβάσεις στεγαστικών δανείων για ποσό πίστωσης μικρότερο των 200.000 ευρώ ή συμφωνία ενοικιαγοράς για ποσό πίστωσης μικρότερο των 35.000 ευρώ. Σε τέτοιες περιπτώσεις, και που η σύμβαση συνάφθηκε μεταξύ της 01/06/2002 και της 09/05/2017, τότε η σύμβαση πίστωσης καλύπτεται από τον περί της Καταναλωτικής Πίστης (Συμφωνίες Στεγαστικών Δανείων και Ενοικιαγορών) Νόμο του 2001. Με βάση τον συγκεκριμένο νόμο, πιστωτής ο οποίος παρέχει δάνειο σε καταναλωτή, το οποίο εμπίπτει στις πιο πάνω κατηγορίες, οφείλει συγκεκριμένα καθήκοντα ενημέρωσης στον καταναλωτή, καθώς και συγκεκριμένες επιπρόσθετες απαιτήσεις. Μια από αυτές, αφορά τις περιπτώσεις ενοικιαγοράς, όπου ο πιστωτής αξιώνει αποπληρωμή του δανείου λόγω παράβασης της σύμβασης από τον καταναλωτή. Σε τέτοια περίπτωση ο πιστωτής υποχρεούται να αποστείλει ειδοποίηση τουλάχιστον 21 ημερών σύμφωνα με την οποία απαιτεί από τον καταναλωτή να επανορθώσει την παράβασή του.
Σύμβαση πίστωσης
Εάν η σύμβαση πίστωσης χορηγήθηκε μετά την 09/05/2017, αφορά ακίνητο το οποίο προορίζεται για κατοικία και το οποίο εξασφαλίζεται με υποθήκη ή άλλη παρόμοια εξασφάλιση, ή όπου η σύμβαση πίστωσης αφορά απόκτηση ή δικαιώματα σε γη, υφιστάμενα ή υπό κατασκευή κτήρια κ.λπ, και όπου το δάνειο χορηγείται σε καταναλωτή τότε εφαρμόζεται ο περί Συμβάσεων Πίστωσης για Καταναλωτές σε σχέση με Ακίνητα που προορίζονται για Κατοικία Νόμος του 2017. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο πιστωτής οφείλει να παρέχει συγκεκριμένες τυποποιημένες πληροφορίες στον καταναλωτή, όπως για παράδειγμα το Συνολικό Ετήσιο Ποσοστό Επιβάρυνσης (γνωστό και ως «ΣΕΠΕ»). Επίσης, υποχρεούται να αξιολογήσει την πιστοληπτική ικανότητα του καταναλωτή καθώς και να διασφαλίσει ότι οι εκτιμητές που διενεργούν τις εκτιμήσεις είναι επαγγελματικά καταρτισμένοι και ανεξάρτητοι. Επιπρόσθετες απαιτήσεις θα πρέπει να πληρούνται σε σχέση με δάνεια τα οποία χορηγούνται σε ξένο νόμισμα, όπως για παράδειγμα να παρέχεται το δικαίωμα στον καταναλωτή να μετατρέψει τη σύμβαση σε εναλλακτικό νόμισμα, ή να αντισταθμίζει τον κίνδυνο στον οποίο είναι εκτεθειμένος ο καταναλωτής με μέσο αντιστάθμισης του κινδύνου.
Όσον αφορά άλλες συμβάσεις πίστωσης συναπτόμενες μεταξύ πιστωτή και καταναλωτή για ποσά μεταξύ 200 και 75.000 ευρώ και οι οποίες συνάφθηκαν από τη 19/11/2010 και εντεύθεν, (εκτός όταν η σύμβαση αφορά ανακαίνιση ακινήτου) τότε, εφαρμόζεται ο περί των Συμβάσεων Καταναλωτικής Πίστης Νόμος του 2010. Ο εν λόγω νόμος περιέχει συγκεκριμένες πληροφορίες οι οποίες θα πρέπει να δοθούν πριν από τη σύναψη της σύμβασης, καθώς και πληροφορίες οι οποίες θα πρέπει να περιέχονται στην ίδια τη σύμβαση. Σημαντικό είναι το δικαίωμα υπαναχώρησης από τη σύμβαση το οποίο παρέχεται στον καταναλωτή. Με βάση αυτό το δικαίωμα, ο καταναλωτής δικαιούται να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση πίστωσης εντός προθεσμίας 14 ημερών από την ημερομηνία σύναψης της σύμβασης ή της παραλαβής των όρων της από τον πιστωτή. Επίσης, δίδεται το δικαίωμα στον καταναλωτή να εξοφλήσει πρόωρα και χωρίς σημαντικό κόστος, το σύνολο ή μέρος των υποχρεώσεών του, που απορρέουν από τη σύμβαση πίστωσης.
Το τέταρτο θέμα είναι οι όροι της σύμβασης πίστωσης. Οι όροι δυνατόν να αφορούν το επιτόκιο καθώς και άλλα συναφή θέματα, όπως για παράδειγμα το δικαίωμα πιστωτή να προβαίνει σε επιπρόσθετες χρεώσεις επί του δανείου. Κάθε πιστωτής με βάση τη συμφωνία πίστωσης την οποία συνάπτει με πελάτες, δυνατόν να θέτει τους όρους οι οποίοι αφορούν το βασικό επιτόκιο του δανείου καθώς και το περιθώριο επιτοκίου. Το βασικό επιτόκιο σημαίνει το βασικό επιτόκιο του πιστωτή σε ευρώ ή άλλο νόμισμα ή το βασικό επιτόκιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ή το επιτόκιο Euribor ή το επιτόκιο LΙBOR ή το βασικό επιτόκιο της εθνικής κεντρικής τράπεζας της χώρας που εκδίδει το νόμισμα ή άλλο επιτόκιο ανάλογο με το Euribor. Το περιθώριο επιτοκίου σημαίνει την προσαύξηση στο βασικό επιτόκιο εκπεφρασμένη ως ποσοστό, το οποίο δηλώνεται σαφώς στη σύμβαση πίστωσης. Το επιτόκιο υπερημερίας είναι το επιτόκιο που λογίζεται στο ποσό των δόσεων δανείου που είναι καθυστερημένες ή στο ποσό της υπέρβασης λογαριασμού υπεραναλήψεως ή στο ποσό υπέρβασης του ορίου της πιστωτικής κάρτας ή σε οποιοδήποτε ποσό καθυστέρησης ή υπέρβασης ορίου οποιασδήποτε άλλης μορφής σύμβασης πιστωτικής διευκόλυνσης ή στο καθυστερημένο οφειλόμενο ποσό πληρωμής της πιστωτικής κάρτας.
Το Βασικό επιτόκιο
Αναφορικά με το βασικό επιτόκιο, ορισμένα συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα έθεταν το βασικό επιτόκιο ως ακολούθως:
- Παράδειγμα 1: «Ως βασικό επιτόκιο της Συνεργατικής, ορίζεται το εκάστοτε ελάχιστο επιτόκιο προσφοράς των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης του Συνεργατικού Ταμιευτηρίου που σήμερα είναι 4.5%.
- Παράδειγμα 2: «Ως βασικό επιτόκιο ορίζεται το Euribor 6 μηνών κ.λπ...».
- Παράδειγμα 3: «Βασικό επιτόκιο του ταμιευτηρίου το οποίο θα καθορίζεται από το ταμιευτήριο από καιρό σε καιρό και το οποίο θα αναφέρεται ως το Βασικό Επιτόκιο...».
- Παράδειγμα 4: «Για τον καθορισμό του Βασικού επιτοκίου και του περιθωρίου το ταμιευτήριο δύναται να λάβει υπόψη του, μεταξύ άλλων παραγόντων και κριτηρίων, το κόστος των καταθέσεων και γενικότερα της άντλησης κεφαλαίων, το επίπεδο των επιτοκίων της ΕΚΤ και το εκάστοτε ελάχιστο Επιτόκιο Προσφοράς και το Euribor κ.λπ.».
Ο όρος που αναφέρεται στο παράδειγμα 1 έχει κριθεί ως καταχρηστικός από τον χρηματοοικονομικό επίτροπο. Αναφορικά με τους όρους του Παραδείγματος 3 και 4 αν και δεν υπάρχει σχετική απόφαση (δικαστηρίου ή του χρηματοοικονομικού επιτρόπου), είναι ξεκάθαρο ότι τέτοιοι όροι είναι καταχρηστικοί για τον λόγο ότι δεν εφαρμόζουν συγκεκριμένο μαθηματικό τύπο για τον τρόπο υπολογισμού του βασικού επιτοκίου - επιτρέπουν ουσιαστικά στο πιστωτικό ίδρυμα να επιβάλλει βασικό επιτόκιο κατά το δοκούν.
Σημειώνουμε ότι, από την 09/11/2014 όλα τα πιστωτικά ιδρύματα οφείλουν να ενημερώνουν τους οφειλέτες με γραπτή ειδοποίηση για τυχόν αλλαγή στο βασικό επιτόκιο.
Περιθώριο: Αδικία προκαλούσαν επίσης όροι στη σύμβαση με βάση τους οποίους, πιστωτικό ίδρυμα δικαιούτο μονομερώς να αυξήσει το περιθώριο. Από την 09/11/2014 όμως, οποιοσδήποτε όρος σε σύμβαση πίστωσης, ο οποίος επιτρέπει στον πιστωτή να αυξήσει μονομερώς το περιθώριο είναι άκυρος.
Επιτόκιο Υπερημερίας: Αναφορικά με τον τόκο υπερημερίας ο οποίος ισχύει σε οποιαδήποτε σύμβαση πίστωσης, από την 9/11/2014 αυτός δεν δύναται να υπερβαίνει το 2%. Ως εκ τούτου οποιεσδήποτε δανειακές συμβάσεις περιέχουν επιτόκιο υπερημερίας μεγαλύτερο του 2% αναπροσαρμόζονται αυτόματα.
Αναφορικά με τον τρόπο υπολογισμού των πιο πάνω επιτοκίων, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι τα επιτόκια θα πρέπει να υπολογίζονται στη βάση των 365 ή 366 ημερών σε περίπτωση δίσεκτου έτους. Εάν ο υπολογισμός γίνεται στη βάση έτους το οποίο αποτελείται από 360 ημέρες αυτό θεωρείται καταχρηστική ρήτρα με βάση τον περί Καταχρηστικών Ρητρών Νόμο. Επίσης, σύμφωνα με τον περί Ελευθεροποίησης του Επιτοκίου και Συναφών Θεμάτων Νόμος του 1999, ο ανατοκισμός από πιστωτή επιτρέπεται μόνο δύο φορές τον χρόνο.
Το τελευταίο θέμα είναι κατά πόσο πληρούνται οι όροι της σύμβασης πίστωσης από τον πιστωτή.
Ο όρος που αναφέραμε πιο πάνω στο Παράδειγμα 2 αν και δεν είναι καταχρηστικός, δυνατόν να μην εφαρμόζεται από τους πιστωτές. Δηλαδή, αντί να χρεώνουν το Euribor, χρεώνουν άλλο επιτόκιο. Αυτό ήταν για παράδειγμα το γεγονός το οποίο οδήγησε τα συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα να επιστρέψουν χρήματα στους καταθέτες.
* Δ. Χατζηνέστορος & ΣΙΑ ΔΕΠΕ, δικηγόρος
