To 2017 υπήρξε μια πολύ ενδιαφέρουσα ως προς τις διεθνείς εξελίξεις περίοδος η οποία ωστόσο διατήρησε πολλά μεταβατικά χαρακτηριστικά που συνδέθηκαν με τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης Τραμπ, τις συνεχείς μεταπτώσεις στα αφηγήματα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής (ρωσοαμερικανικές σχέσεις, αλλαγή προσέγγισης στην πολιτική με το Ιράν και τη Βόρειο Κορέα κ.ο.κ.) και στην ανακατανομή ισχύος στη Μέση Ανατολή (συντριβή Daesh, αύξηση της επιρροής του Ιράν, σταθεροποίηση της σύγκρουσης στον συριακό εμφύλιο, ιρακινό δημοψήφισμα κ.ο.κ.). Στην Ευρώπη τα αποσχιστικά κινήματα, οι γαλλικές και γερμανικές εκλογές και η ανοικτή ατζέντα του Brexit κυριάρχησαν με τρόπους που δεν προσέδωσαν κάτι συγκλονιστικό στη γερασμένη ήπειρο με τη διαδικασία της μετάβασης, που ξεκίνησε ήδη από το 2011 λόγω της κρίσης στην ευρωζώνη να μην έχει σχηματοποιηθεί οριστικά προκειμένου να γεννήσει ένα νέο big bang ιδεών ή τάσεων με απτά αποτελέσματα. Η Ρωσία επανήλθε δυναμικά στο διεθνές σύστημα, με την κατάσταση στην Ουκρανία να μην βελτιώνει τις σχέσεις της με τη Δύση - με τον Πούτιν να ετοιμάζεται για ακόμη μια θητεία στην εξουσία. Στην Ασία η αυξανόμενη άνοδος της Κίνας, οι προκλήσεις του κράτους-παρία της Βορείου Κορέας αλλά και οι αυξανόμενες κλασικές κρίσεις, όπως αυτή στη Μιανμάρ, αποδεικνύουν ότι το εν λόγω υποσύστημα αποτελεί σημείο εστίασης υψηλού γεωπολιτικού ενδιαφέροντος που σίγουρα θα απασχολήσει το παγκόσμιο σύστημα τις επόμενες δεκαετίες. Παρεμφερής παραμένει και η εικόνα στην αφρικανική ήπειρο που, πέραν της οικονομικής διείσδυσης της Κίνας, οι συγκρούσεις από το Μαγκρέμπ (χάος στη Λιβύη) μέχρι το ανατολικό κέρας (Υεμένη) παραμένουν πεδία εκδήλωσης περιφερειακών και διεθνών ανταγωνισμών. Στη, δε, Λατινική Αμερική η κρίση στη Βενεζουέλα και η αυξανόμενη πολιτική μετάβαση σε μια «μετεπαναστατική» κατάσταση, όπου οι χώρες εκτίθενται σε νέα δεδομένα προσπαθώντας να διατηρήσουν μερικά από τα χαρακτηριστικά της παναμερικανικής και μπολιβαριανής παράδοσής τους, δημιουργούν νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά αλλά και αυξανόμενες κρίσεις - ιδίως στην εποχή που η διακυβέρνηση Τραμπ προσεγγίζει τις εν λόγω χώρες με περισσότερη διάθεση ηγεμονίας παρά θεσπισμένου διαλόγου και διαπραγμάτευσης. Το 2018 θα παραμείνει μια χρονιά μεταβάσεων, το οποίο πιθανόν να εκτονώσει τις επιμέρους κρίσεις του 2017. Το αν αυτές οι εκτονώσεις θα περάσουν μέσα από το καλειδοσκόπιο της συναίνεσης και της ισορροπίας, βρίσκοντας τον δρόμο της διαπραγμάτευσης ή αν θα καταστούν εστίες νέων συγκρούσεων που θα γεννήσουν περισσότερη βία σε περιφερειακό επίπεδο και μεγαλύτερο ανταγωνισμό ισχύος σε παγκόσμιο επίπεδο, μένει να το δούμε. Μέχρι τότε, ας διατρέξουμε επιμέρους μερικά από τα σημαντικότερα θέματα που θα μας απασχολήσουν μέσα στη νέα χρονιά. Κανείς δεν διεκδικεί τον ρόλο του Καζαμία ή του μάντη. Συχνά, όμως, ιδίως στη διεθνή πολιτική, καλό είναι κάποιος να αναλύει τα δεδομένα προκειμένου να προκαταλάβει, σε επίπεδο αποφάσεων και διπλωματικής προετοιμασίας, την επόμενη κρίση. Κάτι στο οποίο η Κύπρος ενίοτε τα καταφέρνει ικανοποιητικά και ενίοτε αποτυγχάνει… παταγωδώς.
Μέση Ανατολή & Τουρκία
Στο υποσύστημα, που εδράζεται εγγύτερα γεωγραφικά στην Κύπρο, λαμβάνουν χώρα τεκτονικές αλλαγές που διαμορφώνουν τη μεταπολεμική και μετά-ISIS Συρία, το σκηνικό μιας διπλωματικής διευθέτησης του δράματος των τελευταίων επτά χρόνων. Στη μεγάλη εικόνα, ΗΠΑ, Ισραήλ και χώρες του Κόλπου αντισταθμίζουν την επιρροή του Ιράν που ξεκινά από το Ιράκ και καταλήγει, μέσω Συρίας και Λιβάνου, στην Υεμένη. Αίγυπτος και Τουρκία παραμένουν περιφερειακοί δρώντες, με την πρώτη να αναζητά εξόδους ισορροπώντας μεταξύ Δύσης και Μόσχας και τη δεύτερη να αναζητά περιφερειακές συμμαχίες προκειμένου διατηρήσει την επιρροή της στην περιοχή και φυσικά να διαχειριστεί το ζήτημα υψηλής σημασίας για την ίδια, που αποτελείται από το Κουρδικό - ιδίως στη «συριακή του διάσταση». Το 2018 θα αποτελέσει χρονιά που η Συρία θα υπεισέλθει σε μια σταθερότερη φάση, με κύρια ζητήματα την επίσημη λήξη του πολέμου, την επιστροφή της Ρωσίας και την εγκατάστασή της με όρους ισχύος στην περιοχή και φυσικά τον ανταγωνισμό διεθνών και περιφερειακών δρώντων για τη διατήρηση της ισχύος στην περιοχή και την ανοικοδόμηση της χώρας. Οι ζώνες επιρροής δείχνουν να έχουν γεωγραφικά χαρακτηριστικά (δυτική vs ανατολική Συρία) και θα συμπεριλάβουν επιμέρους ατζέντες, όπως την τύχη της διακυβέρνησης Άσαντ, μια φόρμουλα για το Κουρδικό, τη διάσταση της ισλαμιστικής/τζιχαντιστικής τρομοκρατίας στη χώρα και τις ισορροπίες στα υψίπεδα του Γκολάν - όπου η παρουσία του Ιράν στα σύνορα του Ισραήλ δημιουργεί ένα νέο σύστημα εντάσεων. Το 2018 θα είναι επίσης μια χρονιά που τόσο στον ανταγωνισμό Ισραήλ - Ιράν, Ιράν - Δύσης (με την ατζέντα Τραμπ να παραμένει ρεβιζιονιστική), σουνιτικού - σιιτικού μπλοκ (Ιράν vs Σαουδική Αραβία) όσο και στο Παλαιστινιακό -ιδίως μετά την κρίση της Ιερουσαλήμ λόγω της απόφασης Τραμπ για μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην ιερή πόλη- θα προκύψουν επιμέρους συγκρουσιακές κρίσεις, με το worst case scenario να παραμένει μια σύγκρουση τύπου 2006 Ιράν - Ισραήλ και η διατήρηση της σύγκρουσης στην Υεμένη. Επιπλέον, στη Συρία αλλά και στο Ιράκ κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει έναν νέο γύρο σεκταριστικών συγκρούσεων στη μετά-ISIS εποχή καθώς και τη μετατροπή του λεγόμενου Ισλαμικού Κράτους σε ένα διαρκές insurgency, από το οποίο θα προκύψει μια νέα φάση του παγκόσμιου σαλαφιστικού/τζιχαντιστικού κινήματος - με βάση εξόρμησης αυτήν τη φορά επαρχίες της Συρίας. Η δυναμική στο εσωτερικό της Αλ Κάιντα και οι τάσεις στα απομεινάρια του ISIS θα σχηματοποιήσουν αυτό το σχήμα ως προς τις πρακτικές του, την ιδεολογική του τοποθέτηση και τη δράση του σε διεθνές, αλλά και παγκόσμιο, επίπεδο. Τέλος, η δυναμική του κουρδικού παράγοντα θα καταδείξει κατά πόσον ο εν λόγω εθνικός αλυτρωτισμός μπορεί να σχηματοποιηθεί εντός των «εθνικών κρατών» της περιοχής σε περαιτέρω αυτονόμηση ή θα παραμείνει διεκδικητικός ως προς τη σύσταση «κράτους», με το πρώτο σενάριο να παραμένει στη σφαίρα του εφικτού και το δεύτερο να προϊδεάζει σε νέους γύρους κρίσης και συγκρούσεων. Να μην ξεχνάμε επίσης ότι το 2018 θα είναι πιθανόν και χρονιά πρόωρων εκλογών για την Τουρκία, με το «one man rule» του Ερντογάν να τον φέρνει πιο κοντά στην πολιτική παράδοση των χωρών του αραβομουσουλμανικού τόξου - ζήτημα το οποίο οφείλει να προβληματίσει για τον μετασχηματισμό της Τουρκίας σε ένα αυταρχικό καθεστώς, οι πολίτες του οποίου ωστόσο δεν θα έχουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των πολιτών της Λιβύης του Καντάφι του 1987, των Ιρακινών του Σαντάμ το 1988 ή των πολιτών της Συρίας του Άσαντ το 2011…
Ευρώπη
Αυτό που αναμένει κανείς σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι η τύχη της μετά το Brexit, αλλά και το πώς θα δουλέψει στην πράξη ο νέος γαλλογερμανικός άξονας με τη Μέρκελ στη δύση της πολιτικής της καριέρας και τον Μακρόν στην αρχή της δικής του πολιτικής σταδιοδρομίας. Η έκβαση της τύχης του Ηνωμένου Βασιλείου στη μετά-Brexit εποχή αποκτά ενδιαφέρον ως προς το τι δυναμική και τι προηγούμενα θα αφήσει για το ίδιο το πνεύμα, αλλά και το γράμμα, της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας. Επιπλέον, η φαινομενική ύφεση στην κρίση του ευρωπαϊκού νότου δείχνει να καθιερώνει έναν νέο ευρωπαϊκό λαϊκισμό, ο οποίος πλέον δεν αποκρυσταλλώνεται μόνο στα ξενοφοβικά, αντιμεταναστευτικά και ξεκάθαρα νεοναζιστικά πολιτικά και ιδεολογικά μορφώματα που κέρδισαν έδαφος την τελευταία πενταετία, αλλά δείχνει να τέμνει κάθετα όλο το φάσμα της ευρωπαϊκής Κεντροδεξιάς και Κεντροαριστεράς. Η Ευρώπη των μεγάλων statesmen, της σπουδαίας διπλωματικής παράδοσης και των εθνικών ηγετών δείχνει να έχει γεμίσει με Σεμπάστιαν Κουρτς, Βίκτορ Ορμπάν, Αλέξη Τσίπρα και… συγκρούσεις τύπου Ραχόι - Πουτζδεμόν, καθιστώντας παραδοσιακές ιδέες από τον φεντεραλισμό μέχρι την ισχύ των εθνικών κρατών έναντι του ευρωπαϊκού οικοδομήματος κενές περιεχομένου. Ο Εμανουέλ Μακρόν παραμένει για πολλούς η τελευταία ίσως ελπίδα για τη μετάβαση της Ευρώπης σε μια εποχή ανάδειξης χαρισματικών ιδεών, αλλά προς το παρόν κανείς δεν μπορεί να τον κρίνει αν δεν κατορθώσει να παράγει απτά αποτελέσματα όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας αλλά και σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο. Επιπλέον, η συνεργασία του με τη Μέρκελ, που σε τελική ανάλυση εκπροσωπεί επάξια τον κυνικό ρεαλισμό μιας Ευρώπης σε βαθιά μετάβαση, θα δείξει αν εντός της ΕΕ και της ευρωπαϊκής ηπείρου θα υπάρξει περαιτέρω ανάπτυξη των φυγόκεντρων δυνάμεων και τάσεων ή αν η Ευρώπη θα ξαναδεί, κατάματα, τον ιστορικό της ρόλο ως η μεγαλύτερη ένωση κρατών και λαών στον κόσμο. Σε μια συγκυρία μάλιστα που οι ΗΠΑ, του ιδιόρρυθμου Τραμπ, προσφέρουν πρόσφορο έδαφος για ένα δυναμικό comeback στο διεθνές γίγνεσθαι.
Τρομοκρατία
Η διεθνής τρομοκρατία το 2017 μπορεί να μην έπληξε με θεαματικούς τρόπους τη Δύση, παραμένει ωστόσο εκ των μεγαλύτερων απειλών διεθνώς στοχεύοντας, χωρίς διακρίσεις, χριστιανούς και μουσουλμάνους. Η υποχώρηση του ISIS και η διακριτική απουσία της Αλ Κάιντα από τις θεαματικές δράσεις του παρελθόντος αναδεικνύουν μια νέα αποκεντρωμένη τάση, όπου τα κινητά τρομοκρατικά δίκτυα και οι μοναχικοί λύκοι δρουν ακαριαία κι αποτελεσματικά, περισσότερο εμπνευσμένοι από την ιδεολογία και τη δράση αυτών των οργανώσεων στα πολεμικά θέατρα της Μέσης Ανατολής παρά ως δρώντες σε διατεταγμένη υπηρεσία. Η διεθνής ισλαμική τρομοκρατία δουλεύει αποτελεσματικά για την καθιέρωσή της στην Ασία και την Αφρική, στοχεύει ευκαιριακά στη Δύση, κι ετοιμάζει διαρκώς μια ιδεολογική, επικοινωνιακή και με λογιστικούς όρους αέναη επιχείρηση για το επόμενο θεαματικό χτύπημα που θα μεταφέρει, με πολεμικούς όρους, τη συνεχιζόμενη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή στην καρδιά των δυτικών πόλεων. Καθώς η αντιτρομοκρατία κερδίζει έδαφος, οι βόμβες αντικαθίστανται από αυτοκίνητα ενοικίασης που πέφτουν σε ανυποψίαστα πλήθη, και ο βαρύς οπλισμός αντικαθίσταται από ένα μαχαίρι οικιακής χρήσης. Το 2018 πάντως φέρει ένα μεγάλο στοίχημα ασφάλειας. Το διάστημα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά της περιόδου 8 Ιουνίου - 15 Ιουλίου, χρόνου διεξαγωγής του Μουντιάλ στη Ρωσία - όπου τα βλέμματα παγκοσμίως θα είναι στραμμένα όχι μόνο στα γήπεδα της Ρωσίας αλλά και στο γεγονός ότι για πρώτη φορά στην εν λόγω διοργάνωση θα συμμετέχουν τέσσερις αραβικές χώρες (το Μαρόκο, η Τυνησία, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία), καθιστά τη διοργάνωση έναν στόχο «υψηλής αξίας» για την ισλαμική τρομοκρατία. Επιπλέον, τόσο η Γαλλία όσο και το Ηνωμένο Βασίλειο παραμένουν στόχοι της τρομοκρατίας, με την πρώτη χώρα πιθανόν να αντιμετωπίσει παρεμφερή του πρόσφατος παρελθόντος χτυπήματα λόγω της εμπλοκής της στη Λιβύη.
Και η μικρή Κύπρος
Οι διεθνείς και περιφερειακές εξελίξεις δεν αφήνουν αδιάφορη την Κύπρο, που το 2018 θα εισέλθει σε μια ενδιαφέρουσα περίοδο σε δύο άξονες: Στην εξέλιξη που θα ακολουθήσει το ενεργειακό της πρόγραμμα και στο πώς η Τουρκία, ήδη από τις αρχές του 2018, μπορεί να κλιμακώσει δημιουργώντας τετελεσμένα στην κυπριακή ΑΟΖ και φυσικά στο αν εντός του έτους θα υπάρξει μια νέα διαπραγματευτική προσπάθεια για το Κυπριακό. Η Κύπρος, της διπλωματίας των τριμερών συναντήσεων, των συνεχών διερευνητικών γεωτρήσεων και της συνεχιζόμενης ισορροπίας μεταξύ Δύσης - Ρωσίας και φυσικά του ενεργού της ρόλου ως κράτους μέλους της ΕΕ, οφείλει να σταθμίσει τα γεωπολιτικά και άλλα της συμφέροντα με μεσομακροπρόθεσμο σχεδιασμό, λαμβάνοντας υπόψη σειρά δεδομένων στην περιοχή: Το μέλλον της Τουρκίας και του Ερντογάν στην επόμενη πενταετία. Τις σχέσεις της με το Ισραήλ και τις χώρες του αραβομουσουλμανικού κόσμου σε ένα ρευστό και συγκρουόμενο περιβάλλον στη Μέση Ανατολή και φυσικά το κατά πόσον η χώρα στο μέλλον θα παραμείνει διαιρεμένη ή αν θα καταστεί ένα επανενωμένο νησί με νέες προοπτικές. Το 2018 ίσως καταστεί έτος στο οποίο οι απαντήσεις σε αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα αρχίσουν να σχηματοποιούνται για την Κύπρο. Καλή χρονιά λοιπόν και μιας και στο κινεζικό ωροσκόπιο το 2018 είναι η χρονιά του σκύλου, ας ελπίσουμε να μην επαληθευτεί και σε διεθνές επίπεδο η κυνική ατάκα του Tony Montana από το Scarface: «Every dog has its day».
*Twitter: @JohnPikpas
