Οι πιέσεις στις διεθνείς εταιρείες πετρελαίου (IOCs) λόγω της κλιματικής αλλαγής συνεχίζουν να αυξάνονται, ανεξάρτητα από τις παραχωρήσεις που κάνουν. Και αυτό επηρεάζει τις δραστηριότητες και τις επενδύσεις τους, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Μεσογείου και φυσικά στην κυπριακή ΑΟΖ.
Επιπλέον, το 2020 αποδείχθηκε «annus horribilis» για τις IOCs. Κάτω από τις συνδυασμένες συνέπειες μίας παγκόσμιας κατάρρευσης της ζήτησης ενέργειας, που προκλήθηκε από τη νόσο Covid-19 και την ασταμάτητη αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όλες οι IOCs υπέστησαν τεράστιες απώλειες και αναγκάστηκαν σε άνευ προηγουμένου διαγραφές δεκάδων δισεκατομμυρίων περιουσιακών στοιχείων. Σύμφωνα με τις μακροπρόθεσμα χαμηλές τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου που ισχύουν τώρα, τα έργα σε αυτούς τους τομείς δε θεωρούνται πλέον βιώσιμα. Ο κόσμος έχει επίσης προχωρήσει αποφασιστικά, με την αναβάθμιση της κλιματικής αλλαγής στο επίκεντρο, όχι μόνο όσον αφορά την ενέργεια αλλά και πολιτικά. Η Ευρώπη πήρε το προβάδισμα προς αυτή την κατεύθυνση με τη φιλόδοξη Πράσινη Συμφωνία. Αλλά η εκλογή του Joe Biden στην προεδρία των ΗΠΑ έδωσε σε αυτήν την πρόσθετη δυναμική που χρειαζόταν, αλλά και παγκόσμια ηγεσία.
Προχωρώντας προς το συνέδριο COP26 για την κλιματική αλλαγή, που θα πραγματοποιηθεί στη Γλασκώβη τον Νοέμβριο, η κλιματική εκστρατεία είναι πλέον ασταμάτητη. Με την ηγεσία των ΗΠΑ, τις καταστροφικές συνέπειες που βομβαρδίζουν τηλεοπτικές οθόνες καθημερινά και παγκόσμια και το ταχέως μειωμένο κόστος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, οι τράπεζες και οι επενδυτές δίνουν προτεραιότητα στη δράση για τον έλεγχο της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι μεγαλύτερες τράπεζες και τα επενδυτικά ιδρύματα του κόσμου δεσμεύονται για ένα μέλλον χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Και ως τούτου, δεν είναι πια μόνο ζήτημα «αποκορύφωσης στη ζήτηση πετρελαίου», αλλά και «αποκορύφωσης στις επενδύσεις σε έργα υδρογονανθράκων».
Οι IOCs αναγκάζονται τώρα να προσαρμοστούν και να λειτουργούν σε αυτό το νέο, εξαιρετικά απαιτητικό, περιβάλλον - η ίδια η ύπαρξή τους βρίσκεται υπό απειλή. Στο τέλος, ή θα ρυθμιστούν ή διατρέχουν τον κίνδυνο να εξαφανιστούν.
Η ανάκαμψη από την Covid-19 έφερε μία ανάπαυλα στην αγορά, με την αύξηση της ζήτησης και των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Ωστόσο, μία νέα βόμβα-έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA), που παρουσιάζει έναν «χάρτη πορείας προς το Net Zero» (μηδενικές εκπομπές) έχει σφίξει η θηλιά πολύ περισσότερο. Όπως το έθεσε ο FT, ο IEA «επισημαίνει το τέλος» της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων. Ζητεί να σταματήσουν νέες εξερευνήσεις για πετρέλαιο και φυσικό αέριο και μία ταχύτερη μετάβαση σε καθαρή ενέργεια. Απευθύνεται στους επενδυτές να σταματήσουν τις χρηματοδοτήσεις τέτοιων έργων και αντί αυτών να εκτρέψουν όλες τις νέες χρηματοδοτήσεις σε καθαρή ενέργεια.
Αυτό μπορεί να μην είναι πρακτικό ή εφικτό προς το παρόν, και ούτε είναι σαφές πώς θα επιτευχθεί ολική μετάβαση σε καθαρή ενέργεια. Αλλά τροφοδοτεί τη συζήτηση για το κλίμα και τους ακτιβιστές που συνεχώς αυξάνουν την πίεση στις εταιρείες πετρελαίου.
Επηρεάζει, επίσης, τον ρόλο του φυσικού αερίου ως το καθαρότερο ορυκτό καύσιμο μετάβασης. Ο IEA δηλώνει στη νέα του έκθεση ότι για να περιοριστεί η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας αυτόν τον αιώνα σε λιγότερο από 1,5 βαθμούς Κελσίου, η παγκόσμια ζήτηση φυσικού αερίου πρέπει να αποκορυφωθεί έως το 2025 στα 4,3 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως (tcm/yr) και να μειωθεί στα 1,75 tcm/yr έως το 2050. Η χαμηλή ζήτηση και η αφθονία στην προσφορά θα οδηγήσουν, επίσης, σε χαμηλές τιμές, με τον IEA να προβλέπει τώρα ότι η τιμή ΥΦΑ θα παραμένει κάτω από $4/mmbtu μακροπρόθεσμα. Αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο πρόβλημα για όλες τις μεγάλες εταιρείες πετρελαίου και τη χρηματοδότηση νέων έργων.
Στην Ευρώπη, το φυσικό αέριο αντιμετωπίζει μία «υπαρξιακή κρίση» ως αποτέλεσμα νέων πολιτικών για το κλίμα, που επηρεάζουν τώρα τις επενδύσεις σε νέα έργα και εργοστάσια φυσικού αερίου. Ο Frans Timmermans, αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δήλωσε τον Μάρτιο ότι στην πορεία προς μηδενικές εκπομπές έως το 2050, ο «ρόλος για το ορυκτό φυσικό αέριο θα καταστεί οριακός», με τη ζήτηση φυσικού αερίου στην ΕΕ να αναμένεται να μειωθεί σημαντικά έως το 2030.
Σε αυτό το ταχέως εξελισσόμενο περιβάλλον βρίσκονται οι IOCs, καθώς καταρτίζουν νέες στρατηγικές για τις επιχειρήσεις τους μετά την Covid-19, με πιθανά τεράστιες συνέπειες για την Ανατολική Μεσόγειο. Όχι μόνο το φυσικό αέριο Ανατολικής Μεσογείου είναι ακριβό για να αναπτυχθεί και να φτάσει στις παγκόσμιες αγορές, αλλά και η αντιμετώπιση των πρόσφατων περιφερειακών αναταραχών που προκλήθηκαν από μία επιθετική Τουρκία, την αστάθεια της Λιβύης, την παρατεταμένη διαμάχη Ισραήλ-Λιβάνου και με τις υπεράκτιες πλατφόρμες φυσικού αερίου του Ισραήλ να απειλούνται από την ανάφλεξη Ισραήλ-Παλαιστίνης, γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη για τις εταιρείες πετρελαίου.
Νέες στρατηγικές των IOCs
Μπαίνοντας στο 2021, οι IOCs έχουν παρουσιάσει τις στρατηγικές και τους μελλοντικούς στόχους τους στους μετόχους τους σχέδια για την αντιμετώπιση των ταχέως εξελισσόμενων παγκόσμιων προκλήσεων. Αντιμετωπίζοντας την οργή των επενδυτών για τις υψηλές δαπάνες και το συσσωρευμένο χρέος της, η ExxonMobil μείωσε ριζικά τις προγραμματισμένες κεφαλαιουχικές δαπάνες και έχει σταματήσει τα σχέδιά της για ταχεία αύξηση της παραγωγής πετρελαίου κατά τα επόμενα τέσσερα χρόνια, εστιάζοντας στο σχιστολιθικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο και στην εκμετάλλευση τεράστιων αποθεμάτων πετρελαίου στη Γουιάνα. Ωστόσο, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τεράστια πίεση από ακτιβιστές που ζητούν αναθεώρηση του διοικητικού συμβουλίου και σημαντικές αλλαγές στη στρατηγική της εταιρείας για το κλίμα και την κατανομή επενδυτικών κεφαλαίων, παρά την επιστροφή στα κέρδη.
Η Chevron έχει δεσμευτεί για «υψηλότερες αποδόσεις και χαμηλότερες εκπομπές άνθρακα», με βάση ένα πιο πειθαρχημένο πρόγραμμα με χαμηλότερο επενδυτικό κεφάλαιο και κόστος, επενδύοντας μόνο σε έργα με την υψηλότερη απόδοση, δίνοντας προτεραιότητα σε έργα σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου και στην ενεργειακή μετάβαση. Ως απόδειξη των μελλοντικών σχεδίων και των στρατηγικών δεσμεύσεών της για καθαρή ενέργεια και για την επίτευξη μηδενικών εκπομπών έως το 2050, η Total αλλάζει το όνομά της σε «TotalEnergies». Η Eni κυκλοφόρησε το «Στρατηγικό Σχέδιο για το 2021-2024», δεσμευόμενη να δαπανήσει $7 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2024 για την επίτευξη μηδενικών εκπομπών έως το 2050. Όλες αυτές οι IOCs έκαναν ελάχιστες αναφορές για την Ανατολική Μεσόγειο στα σχέδιά τους για το 2021, χωρίς καμία αναφορά στην κυπριακή ΑΟΖ.
Συνέπειες
Οι σχετικές εξελίξεις με την κλιματική αλλαγή μπορεί να συμβαίνουν σε πολύ πιο γρήγορο ρυθμό από το αναμενόμενο. Ο κόσμος όμως δεν θα μεταβεί από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο σε ανανεώσιμες πηγές «μέσα σε μία νύχτα». Θα χρειαστεί χρόνος. Εκτός από οτιδήποτε άλλο, οι τεχνολογίες για την επίτευξη αυτής της μετάβασης είναι ακόμη υπό ανάπτυξη. Εάν, ως αποτέλεσμα αυτής της πίεσης, οι επενδύσεις σε έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου συνεχίσουν να είναι ελλιπείς, το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι έλλειμμα εφοδιασμού και υψηλότερες τιμές. Αυτό που χρειάζεται είναι μία μετάβαση που να συμβαδίζει με την ανάπτυξη νέων, καθαρών πηγών ενέργειας. Αλλά ο ρυθμός της πολιτικής και ακτιβιστικής πίεσης μπορεί να το θέσει σε κίνδυνο.
Εν τω μεταξύ, με τις IOCs να αναγκάζονται να μειώσουν τις επενδυτικές δαπάνες τους και να επικεντρώνονται σε μεγαλύτερα, ευκολότερα και σε έργα με περισσότερα κέρδη, η Ανατολική Μεσόγειος μπορεί τελικά να καταλήξει θύμα. Κάποιες δραστηριότητες ενδέχεται να επιστρέψουν, για παράδειγμα η ολοκλήρωση από την ExxonMobil των ημιτελών ερευνών στο τεμάχιο 10, αλλά είναι απίθανο να επιστρέψουν στα επίπεδα και στα σχέδια πριν από την Covid-19. Η Ανατολική Μεσόγειος δεν είναι πλέον υψηλή προτεραιότητα για τις IOCs, που πολεμούν για επιβίωση σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο ενεργειακό μέλλον. Η προτεραιότητά τους είναι η σωστή και δομημένη μετάβαση και οι μελλοντικές αναπτυξιακές στρατηγικές τους στρέφονται προς αυτήν την κατεύθυνση.
Ομοίως, οι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου πρέπει να επανεκτιμήσουν τα μελλοντικά ενεργειακά τους σχέδια. Οι πολιτικές που αναπτύχθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία έχουν ξεπεραστεί και απαιτούν πλήρη αναθεώρηση, όπως και τα σχέδια που βασίζονται σε εξαγωγές στις παγκόσμιες αγορές. Η Αίγυπτος, με την τεράστια εσωτερική αγορά και τα εργοστάσια υγροποίησης χαμηλού κόστους, μπορεί να συνεχίσει να εκμεταλλεύεται τους πόρους φυσικού αερίου της, επεκτείνοντας παράλληλα τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Όμως η Κύπρος, το Ισραήλ και ο Λίβανος θα πρέπει να επανεξετάσουν το μέλλον. Η εξάρτηση από τις IOCs και τις εξαγωγές φυσικού αερίου ενδέχεται να μην είναι πλέον βιώσιμη. Οι μελλοντικές εξελίξεις είναι πιθανό να είναι περιφερειακές, με επίκεντρο τη μετάβαση σε καθαρή ενέργεια. Προκειμένου να αποφύγουν να μείνουν πίσω - με τεράστιες οικονομικές και ενεργειακές συνέπειες - απαιτούνται νέοι σχεδισαμοί και πολύ διαφορετικές ενεργειακές στρατηγικές και πολιτικές.
* Ο Χαράλαμπος Έλληνας είναι ανώτερος συνεργάτης στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου.
