Άραγε θα μας συγχωρέσουν;

Όταν δεν μπορούμε να αλλάξουμε κάτι που θέλουμε να αλλάξουμε, κουρνιάζει στην ψυχή μας σαν φίδι μια ανημποριά, μια απελπισία, μια αδιαφορία. Χάνονται όλα κάτω από τα χέρια μας ξαφνικά και κατρακυλάμε σε ένα κενό. Θέλουμε λύση, δεν μπορούμε να κάνουμε λύση. Θέλουμε να ενώσουμε τις δύο πλευρές της πατρίδας μας, δεν μπορούμε να τις ενώσουμε. Θέλουμε να συνθλίψουμε τον ρατσισμό, δεν μπορούμε να τον συνθλίψουμε. Θέλουμε να απαλλαχτούμε από τους ευρισκόμενους πάνω στο κεφάλι μας, δεν μπορούμε να απαλλαχτούμε. Αφήνουμε τα πάντα έτσι να κυλάνε μόνα τους. Δεν βάζουμε τον αέρα μπροστά μας, ο αέρας μας βάζει μπροστά του. Η ζωή συνεχίζεται σαν να μην έχει κανένας παράπονο.

Το βράδυ μπήκα σε ένα ανοικτό καφέ όπου παιζόταν δυνατά τρελή μουσική. Είναι ασφυκτικά γεμάτο. Δύσκολο να βρεις άδειο χώρο. Οι νέοι απολαμβάνουν τη δροσερή καλοκαιρινή βραδιά. Ο φίλος που βρισκόταν δίπλα μου, μου είπε: «Κοίτα τους νέους πώς γλεντούν! Και εμείς καθόμαστε σαν τρελοί και γράφουμε άρθρα λέγοντας ότι η πατρίδα μας είναι υπό κατοχή». «Ε, τι έχει αυτό», είπα. «Δηλαδή, κατά την άποψή σου δεν υπάρχει τίποτα το παράξενο;». Ακριβώς εκείνη τη στιγμή ήρθαν κοντά μας μερικοί νέοι που με γνώριζαν. «Διαβάζουμε τα άρθρα σου, αδελφέ Σενέρ», είπαν, «μεγαλώσαμε διαβάζοντας τα άρθρα σου. Ευτυχώς που υπάρχεις». Γύρισα προ τον φίλο μου και του είπα: «Είδες; Άρα δεν πάνε τόσο μάταια αυτά που γράφουμε».

Εκείνη τη στιγμή θυμήθηκα τον Ντοστογιέφσκι. Τον κάλεσαν σε ένα πανεπιστήμιο για να μιλήσει στην Πετρούπολη. Πήγε και μίλησε. Οι νέοι επέδειξαν τόσο μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτόν που σάστισε πολύ. Δεν περίμενε τέτοιο ενδιαφέρον από τους νέους, λέει. Συγκινήθηκε πολύ. Ο Ντοστογιέφσκι δεν αντιλαμβανόταν τι επίδραση ασκούσε με τα μυθιστορήματα που έγραφε. Δεν θα το πίστευε αν του έλεγαν ότι θα μαζευόταν τόσο μεγάλο πλήθος στην κηδεία του το 1881. Ήταν μια πολύ χιονισμένη μέρα μέσα στον Φεβρουάριο. Καθώς το πλήθος της πομπής της κηδείας βάδιζε μέσα στα χιόνια, μια ηλικιωμένη γυναίκα που περνούσε από εκεί, ρώτησε το εξής όταν είδε αυτό το πλήθος: «Είναι στρατηγός αυτός που πέθανε;». «Όχι», της είπαν, «ένας συγγραφέας είναι, ο Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι».

Όταν κοιτάζω τους νέους, πάντα νιώθω πως είμαστε ένοχοι. Δεν μπορέσαμε να τους αφήσουμε μια τάξη πραγμάτων που να μπορεί να ζήσει ανθρώπινα κάποιος. Δεν μπορέσαμε; Ή μήπως δεν κάναμε αυτό που έπρεπε, παρά το γεγονός ότι μπορούσαμε; Παρεκκλίναμε σε πολύ λάθος δρόμους. Φοβηθήκαμε. Δεν μπορέσαμε να συμπεριφερθούμε θαρραλέα. Δεν μπορέσαμε να καταλάβουμε μερικούς ήρωές μας που ρίσκαραν τη ζωή τους με το θάρρος που επέδειξαν. Δεν πρέπει να συγχωρέσουμε καθόλου τον εαυτό μας επειδή πάντα πήραμε θέση δίπλα στους ισχυρούς κρατούντες το καθεστώς. Ανατριχιάζω όταν διαβάζω την ιστορία του Σάββα Μένοικου, ο οποίος δολοφονήθηκε εκ μέρους μασκοφόρων δολοφόνων του Γρίβα το 1958. Τι έγκλημα είναι αυτό. Ο Μένοικος ήταν πατέρας έξι παιδιών. Εργάτης. Οι φασίστες της ΕΟΚΑ συνέλαβαν τον Μένοικο και τον οδήγησαν στο Λευκόνοικο. Τον έδεσαν σε έναν ευκάλυπτο που βρισκόταν στην αυλή μιας εκκλησίας. Και ύστερα χτύπησαν την καμπάνα της εκκλησίας και μάζεψαν εκεί τους κατοίκους του χωριού. Ζήτησαν από αυτούς να πράξουν το «εθνικό καθήκον» τους. «Σκοτώστε αυτόν τον προδότη», τους είπαν. Επιτέθηκαν με πέτρες και ξύλα στον άνθρωπο που ήταν δεμένος στο δέντρο. Μέχρι να πεθάνει. Αφότου τον σκότωσαν, απείλησαν και τους ιερείς. Για να μην τελέσουν την κηδεία του Μένοικου. Αν γύριζα μια ταινία για την Κύπρο, θα συμπεριελάμβανε οπωσδήποτε και αυτή τη θηριωδία.

Κοιτάξτε τι μου διηγήθηκε τις προάλλες ένας Τουρκοκύπριος φίλος μου. Ο εγγονός του πήγαινε σε ένα κρατικό σχολείο στον νότο, λέει. Ήταν έξι χρονών. Θα ανέβαζαν μια θεατρική παράσταση τα παιδιά στο σχολείο, λέει. Και το παιδί θα έλεγε τα εξής λόγια στο θέατρο: «Ο Γρίβας ήταν μεγάλος ήρωας. Θα έρθει ο Γρίβας και θα απελευθερώσει την πατρίδα μας από τον εχθρό». Ο αγαπητός μου φίλος ενοχλήθηκε πολύ από αυτό. Η μητέρα του παιδιού παραπονέθηκε στο σχολείο, λέει. Τότε άλλαξαν τον ρόλο του παιδιού και του έδωσαν έναν άλλο ρόλο.

Έτσι είναι. Ακόμα δεν βάλαμε μυαλό. Τόση τραγωδία. Τόσος πόνος. Χρωστάμε μια απολογία στους νέους. Άραγε θα μας συγχωρέσουν;