«Η Δημοκρατία» του Παύλου Μ. Παύλου

 

 

«Ο ηγέτης αποκτά κύρος με το να είναι είτε αληθινός φίλος, είτε πραγματικός εχθρός. Δηλαδή, παίρνει θέση, καθαρά, υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Αυτή η τακτική έχει πολύ περισσότερα πλεονεκτήματα από την απλή ουδετερότητα». (Niccolo Machiavelli)

[rml_read_more]

Μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους συγκλήθηκε στη Βιέννη ένα πανευρωπαϊκό συνέδριο για να διαχειριστεί την κατάσταση, να παλινορθώσει το παλαιό καθεστώς το οποίο είχε ρίξει η Γαλλική Επανάσταση και ο Ναπολέων, να αποκαταστήσει τα προνόμια των φεουδαρχών και να χαράξει νέα σύνορα. Σ΄ αυτό το συνέδριο συμμετείχαν περίπου 3.000 μέλη αντιπροσωπειών και κράτησε για εννέα μήνες. Κάποια στιγμή, μάλιστα, κινδύνεψε να διακοπεί λόγω της απόδρασης του Ναπολέοντα και της πιθανότητας να νικήσει στο Βατερλό.

Στην πραγματικότητα, παρά το πολυάριθμο των αντιπροσωπειών, οι καθ' αυτοί πρωταγωνιστές ήταν ελάχιστες ισχυρές προσωπικότητες, επικεφαλής των ισχυρών νικητών. Και την «ορχήστρα» τη διηύθυνε ένας θρυλικός μαέστρος, ο Klemens von Metternich.

Ο οδηγός

Ο Metternich πέτυχε όλους τους στόχους του στο συνέδριο. Αλλά, μακροπρόθεσμα η Ευρώπη θα επέβαλε έναν διαφορετικό δρόμο για να φτάσει εκεί που ο ίδιος οραματιζόταν. Ο Metternich πίστευε ότι αν επικρατούσαν τα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα που είχε παραγάγει ο Διαφωτισμός, το αποτέλεσμα θα ήταν η Ευρώπη να μπει σε ένα ατέρμονο χάος. Οι αυτοκρατορίες θα διαλύονταν, κάθε έθνος θα έφτιαχνε το κράτος του, αλλά για να γίνει αυτό θα προηγούνταν μακελειό. Οι πληθυσμοί ήταν τόσο ανάμεικτοι, που μόνο με χρόνιους πολέμους θα σχηματίζονταν τα σύνορα των κρατών τα οποία θα προέκυπταν. Και έτσι, η ειρήνη και η συνεννόηση θα ήταν αδύνατη. Πίστευε, επομένως, ότι μόνο μέσω των πολυεθνικών αυτοκρατοριών θα ήταν εφικτή η συνεννόηση.

Ο Metternich ήταν ταυτόχρονα και ρεαλιστής και οραματιστής. Κατά πολλούς ιστορικούς ήταν ο πρώτος οραματιστής της Ενωμένης Ευρώπης. Όμως, έκανε ένα κομβικό λάθος: Όσο ρεαλιστής και να ήταν, δεν διάβασε σωστά την πραγματικότητα. Ο Διαφωτισμός ήταν ήδη σαρωτικός και οι άνθρωποι είχαν γευτεί ήδη (από το 1789 μέχρι το 1814) στοιχεία της Δημοκρατίας. Γι’ αυτό και δεν θα ανέχονταν τη στέρησή της για πολύ. Το παιδί είχε πια μάθει ότι εκτός από το φτηνό πλαστικό αυτοκινητάκι υπάρχουν και μεγάλα ηλεκτροκίνητα παιδικά αυτοκίνητα, που μπορεί να παίζει μ’ αυτά από τη θέση του οδηγού! Δε θα συγκινηθεί ποτέ ξανά με το μικρό πλαστικό αυτοκινητάκι που του έβαλαν ξανά στη χούφτα του…

Το «θολό» σήμερα

Στις συζητήσεις για το ποιος είναι καλύτερος για επόμενος Πρόεδρος της ΚΔ έχουμε διαρκώς στο μυαλό μας κάποια κριτήρια που σήμερα ίσως και να μην ευσταθούν τόσο, όσο πριν πέντε χρόνια.

Για παράδειγμα, μέσα στην κοινωνία – όποιας ιδεολογικής απόκλισης και να είναι κάποιος – έχει πια χαραχτεί ανεξίτηλα το αντι-παράδειγμα του νυν Προέδρου. Ο ίδιος, εθισμένος στον εγωκεντρισμό, μπορεί και να ελπίζει ακόμη ότι θα ανατάξει την εικόνα του με επικοινωνιακά και θεατρικά στιγμιότυπα, και θα εμφανιστεί ως σωτήρας της «παράταξης» σε οκτώ μήνες· παραμερίζοντας τους μέχρι τότε αλληλοακυρωμένους Νεοφύτου και Χριστοδουλίδη. Στην πραγματικότητα, ό,τι και να κάνει δεν μπορεί να ανατρέψει την κατάσταση. Το αρνητικό πρόσημο στην εικόνα του είναι πια ενσωματωμένο στο DNA της πολιτικής σκέψης των πολιτών. Τόσο πολύ, που μπορεί στο τέλος να την πληρώσουν και όσοι επιχειρήσουν να χρησιμοποιήσουν τα ίδια επικοινωνιακά στοιχεία με εκείνον (ο statesman, η «κυβερνησιμότητα», οι προτεραιότητες της αστικής και της μεσαίας τάξης, ο επαμφοτερισμός στα μεγάλα θέματα). Οι μισοί θαυμαστές του Νίκου Χριστοδουλίδη σήμερα προέρχονται από την επιθυμία για έναν «γλυκύτατο» Πρόεδρο, που να εκπέμπει εικόνα εντελώς διαφορετική από εκείνη του Ν. Αναστασιάδη. Άλλο αν μεγάλο μέρος τους θα «μεταναστεύσει» όταν αρχίσουν τα όργανα…

Επίγνωση

Κατά ανάλογο τρόπο, οι «συμμαχίες» κομμάτων για τις εκλογές, είτε πριν απ’ αυτές, είτε ανάμεσα στον πρώτο και στον δεύτερο γύρο, δεν έχουν πια την αποτελεσματικότητα που είχαν κάποτε. Προσθέτουν λιγότερα από ότι στο παρελθόν και αφαιρούν περισσότερα. Κουβαλούν τόνους καχυποψίας για κομματικές συναλλαγές, ενώ την ίδια στιγμή θεωρείται βέβαιο ότι υποχρεώνουν εξ ορισμού τον επιλέξιμο ανεξάρτητο υποψήφιο να ακολουθήσει το απορριφθέν, πλέον, μοντέλο Αναστασιάδη: Επαμφοτερισμός στα κρίσιμα ζητήματα προκειμένου να γίνει αποδεκτός από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους. Με απλά λόγια, να λέει στον καθένα ό,τι θέλει να ακούσει.

Τα κόμματα και οι συμμαχίες μεταξύ τους, με το προεδρικό σύστημα που έχουμε, είναι απαραίτητα στοιχεία της λειτουργίας του. Όμως, καλά κάνουμε να ξέρουμε πως οι όροι του πολιτικού παιγνίου έχουν αλλάξει. Όχι ριζικά και δραματικά, αλλά έχουν αλλάξει σημαντικά.

Σε έναν κόσμο όπου ένας influencer στο διαδίκτυο μπορεί να επιβάλει «μόδες» στα πάντα, είναι αφελές το να συνεχίζει ένας οποιοσδήποτε κομματικός μηχανισμός να αντιμετωπίζει το άτομο ως μεταφερόμενη ψήφο, δεξιά και αριστερά. Την πραγματικότητα δεν την καθορίζουν πια μόνο τα επιτελεία και οι επικοινωνιολόγοι. Το «παλαιό καθεστώς» ήθελε τα επιτελεία να συσκέπτονται, να αποφασίζουν, και ο κομματικός μηχανισμός – ως καλοκουρδισμένο ρολόι – να αναλαμβάνει την προώθηση των αποφάσεων. Και, κατά κανόνα, να προωθεί με αποτελεσματικότητα το αποφασισθέν αφήγημα. Επρόκειτο για την κυριαρχία του μέσου επιπέδου.

«Αποκέντρωση»

Σήμερα, βιώνουμε τις συνέπειες της εξασθένησης των μεγάλων αφηγημάτων. Τα μεγάλα αφηγήματα–θρησκείες, τιτάνιες αντιπαραθέσεις ιδεολογιών κ.λπ. – χωρίς να έχουν πεθάνει, έχουν υποχωρήσει. Η γνώση, οι επιστήμες, η τεχνολογία και η ματαίωση οραμάτων ή προσδοκιών τα έχουν εξασθενίσει. Τα κόμματα είναι παράγωγα κυρίως των μεγάλων αφηγημάτων. Γι’ αυτό και εξασθενούν μαζί τους από άποψη επιρροής στις κοινωνίες. Θα είναι παρόντα και πυλώνες της λειτουργίας της δημοκρατίας όπως την ξέρουμε, μέχρι να αντικατασταθούν από κάτι άλλο που δεν υπάρχει και δεν μπορούμε να διανοηθούμε σήμερα. Όμως, η επιρροή τους εξασθένησε.

Αυτό σημαίνει ότι σήμερα, στον καθορισμό της πραγματικότητας, έχουν αποκτήσει περισσότερη δύναμη απ’ ότι χθες οι υπερδομές και οι υπό-δομές. Δηλαδή, ό,τι βρίσκεται και συμβαίνει έξω από το κράτος από τη μία, και ό,τι βρίσκεται έξω από τα κόμματα από την άλλη. Η διεθνής κοινότητα, οι μεγάλες και μεσαίες δυνάμεις, η ΕΕ από τη μία και οι πολίτες ατομικά (ίσως και με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών) από την άλλη. Τα δύο «άκρα» έχουν αποκτήσει δύναμη σε βάρος του μέσου επιπέδου. Κάποτε, ένα γνέψιμο του Τάσσου Παπαδόπουλου κατά του Ανάν και των αξιωματούχων της ΕΕ απέδιδε 76% ψήφους σε μία νύχτα. Σήμερα, οι επικρίσεις του Ν. Αναστασιάδη κατά του Γκουτέρες και της ΕΕ δεν αποδίδουν ούτε έναν καυγά στο καφενείο.

«Πέραν του καλού και του κακού»

Η εξασθένηση των μεγάλων αφηγημάτων έφερε σίγουρα και δεινά. Η παγκόσμια δυναμική των συνωμοσιολογιών κάθε είδους είναι ένα απ’ αυτά. Αγαπούμε τα μεγάλα αφηγήματα. Θρησκείες ή «θρησκείες». Όταν εξασθενούν καταφεύγουμε στην κατασκευή καινούργιων από μόνοι μας…

Το σημαντικό είναι να ξεφύγουμε από την αξιολογική σφαίρα: Αν, δηλαδή, ήταν καλύτερα χθες απ’ ότι σήμερα. Το σημαντικό είναι να καταλαβαίνουμε. Και να διαβάζουμε σωστά το σήμερα όχι με όρους του χθες, αλλά ούτε με όρους αλλοίωσης της πραγματικότητας από την επιθυμία.

Δεν ξέρω αν ο Klemens von Metternich ήταν καλός ή κακός. Ούτε και ενδιαφέρει. Σίγουρα, όμως, όσο ικανός και να ήταν, έκανε ακριβώς αυτό: Δεν διάβασε σωστά το δικό του σήμερα.

•           Πονοκέφαλος (1): Μπορεί και να μην το πήραμε χαμπάρι, αλλά το ενδεχόμενο θερμής σύγκρουσης στην Ουκρανία απασχολεί πολύ Ευρωπαίους και Αμερικανούς. Πάντως, οι ίδιοι οι Ουκρανοί, στους αστεϊσμούς τους, ανακηρύσσουν ως πιο επικίνδυνο είδος πονοκεφάλου «το να έχεις γείτονα τη Ρωσία».

•           Πονοκέφαλος (2): Μεγάλος πονοκέφαλος για τους δύο Νίκους (τον νυν Πρόεδρο και τον επίδοξο) ο θάνατος του EastMed. Για δύο λόγους: (α) Η επιστροφή των ΗΠΑ στην περιοχή από εκεί που δεν το περίμεναν. Είχαν ακυρώσει τα πάντα στο Κυπριακό, και με τη βοήθεια Τατάρ δεν υπήρχε χαραμάδα παρέμβασης της Ουάσινγκτον προς την κατεύθυνση της λύσης. Και τώρα, με μία κίνηση, οι ΗΠΑ ξαναμοιράζουν χαρτιά. (β) Πώς να πορευτεί κανείς έναν χρόνο μέχρι τη λήξη της θητείας του με έναν μύθο λιγότερο, και πώς να κάνει κανείς προεκλογική εκστρατεία με μία αποτυχία περισσότερη;

•           Πονοκέφαλος (3): Η μετεωρολογική κρίση στην Ελλάδα έχει πολλαπλές προεκτάσεις. Πονοκέφαλος και για όσους στην Κύπρο θέλουν τον πολιτικό θάνατο του Χρήστου Στυλιανίδη: Από τη στιγμή που ο Κ. Μητσοτάκης τον στηρίζει, για να συνεχίσουν να πανηγυρίζουν για την «αποτυχία» του θα πρέπει να συνταχθούν με τους δαίμονες. Με εκείνα τα κυκλώματα στη Νέα Δημοκρατία που θέλουν να τον φάνε για καθόλου «ευγενείς» στόχους· και με τον Σύριζα, που δεν πιστεύει ούτε ένας πίθηκος στην Ουγκάντα ότι έχει ευγενείς στόχους στο προκείμενο…