Ας μην αναζητούμε αυτά που μας χωρίζουν

ΓΡΑΦΕΙ

Mateusz Morawiecki*

Μια κρίση σαν αυτή μπορεί να συμβεί μια φορά κάθε εκατό χρόνια. Το μέγεθος των ζημιών που έχει προκαλέσει η επιδημία του κορωνοϊού δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί. Ωστόσο, ήδη μπορούμε να δούμε τον κόσμο που αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες, τους τομείς της οικονομίας που έχουν πληγεί, και τις οικογένειες που βρίσκονται σε απόγνωση εξαιτίας της απώλειας αγαπημένων τους προσώπων. Παρόλο που το εμβόλιο βρίσκεται προ των πυλών, τα προβλήματά μας δεν πρόκειται να τελειώσουν σύντομα. Οι Ευρωπαίοι δεν έχουν ακόμη αντικρίσει την προσδοκώμενη ακτίδα ελπίδας. Και το αν οι Ευρωπαίοι θα καταφέρουν να ανακτήσουν την πίστη τους στο μέλλον εξαρτάται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τη δύναμή της, την κοινή προσπάθεια και την αποδοτικότητα των κρατών μελών.

Η πανδημία της Covid-19 αποτελεί τη μεγαλύτερη κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για πρώτη φορά, έχουμε την ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση από κοινού, ως μια ανεξάρτητη και ενωμένη μετά το 1989 Ευρώπη. Αυτό αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία. Ταυτόχρονα όμως υπάρχει και ένα μεγάλο ερωτηματικό: Μπορούμε να αντέξουμε και να χειριστούμε το ιστορικό βάρος της προσπάθειας αυτής; Πιστεύω ότι οι ιστορικοί θα περιγράψουν τη συγκεκριμένη περίοδο ως μια περίοδο μεγάλης δοκιμασίας για την Ευρώπη.

[rml_read_more]

Ωστόσο, σε αυτήν την αποφασιστική στιγμή, όπου απαιτείται αμοιβαία αλληλεγγύη, ένα πνεύμα διαίρεσης και διχασμού έχει ξυπνήσει στην Ευρώπη, λες και η τεράστια προσπάθεια του Ταμείου Ανάκαμψης επρόκειτο να διαγραφεί από αυτό που αποτελούσε πάντοτε το αδύνατο σημείο της ηπείρου μας: την τάση να διαφωνούμε και να αναζητούμε αυτά που μας χωρίζουν. Ο τρόπος με τον οποίο οι προϋποθέσεις του κράτους δικαίου πρόκειται να συμπεριληφθούν στο ψήφισμα δεν εγείρει απλώς σοβαρές αμφιβολίες για τους νομικούς όρους του μηχανισμού, αλλά υπονομεύει και τις αρχές της εμπιστοσύνης και της καλόπιστης συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και των θεσμικών οργάνων της Ένωσης. Οι τρέχουσες δράσεις οι οποίες παρακάμπτουν τις Συνθήκες οδηγούν σε μια κατάσταση μεγάλης νομικής αβεβαιότητας. Είναι πραγματικά αυτό που θέλουμε να προσφέρουμε στους πολίτες μας ως απάντηση στη δραματική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει εξαιτίας της πανδημίας; Αβεβαιότητα και πολιτικές διαμάχες;

Ένα σημαντικό πρόβλημα και παράδοξο της σύγχρονης ΕΕ είναι το γεγονός ότι, παρά τη συνεχή της έμφαση στη σημασία της διαφορετικότητας και της πολυμορφίας, δεν μπορεί να αποδεχθεί τη διαφορετικότητα και την πολυμορφία νομικών και συνταγματικών συστημάτων τα οποία έχουν τις ρίζες τους στις παραδόσεις των διαφόρων χωρών. Η κοινότητα συνίσταται από διαφορετικά μοντέλα δημοκρατίας επειδή τα ευρωπαϊκά έθνη διαφέρουν το ένα από το άλλο. Η Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία και η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας δεν μοιάζουν μεταξύ τους. Αυτό είναι φυσικό, καθώς η πρώτη ιδρύθηκε σύμφωνα με τη βούληση του γαλλικού λαού, ενώ η δεύτερη σύμφωνα με τη βούληση του γερμανικού λαού. Οι Ιταλοί ή οι Πολωνοί, οι Πορτογάλοι ή οι Κύπριοι – όλοι έχουν το δικαίωμα να είναι διαφορετικοί. Η ΕΕ θα έπρεπε να αγωνίζεται για την αλληλεγγύη στη διαφορετικότητα και την πολυμορφία, καθώς μόνο τότε η ενότητά της θα ήταν δημιουργική και ευεργετική. Η διαφορετικότητα και η πολυμορφία αποτελούν άλλωστε θησαυρό για την Ευρώπη, και όχι κατάρα.

Απαιτούμε ισότητα και σεβασμό για τις Συνθήκες. Η ΕΕ δεν μπορεί να παρακάμπτει τους ίδιους της τους κανόνες, ούτε να τους αλλάζει λόγω πολιτικών αιτημάτων κάποιων εκ των κρατών μελών. Ο κανονισμός για την προστασία των δημοσιονομικών συμφερόντων της ΕΕ είναι δευτερεύουσας σημασίας σε σχέση με τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, και κατά συνέπεια η ΕΕ δεν μπορεί να παρακάμπτει, ν’ αντικαθιστά ή να τροποποιεί τους κανόνες που ορίζονται στην εν λόγω Συνθήκη. Ο κανόνας του μηχανισμού προϋποθέσεων κράτους δικαίου στον Κανονισμό αποτελεί μια παράκαμψη, καθώς αυτός «υπερισχύει» του δίκαιου της Συνθήκης, και πιο συγκεκριμένα του Άρθρου 7 της Συνθήκης για την ΕΕ. Αυτό θα πρέπει να το πούμε καθαρά – ένας μηχανισμός ο οποίος έχει σχεδιαστεί για την προστασία της συμμόρφωσης των κρατών μελών με το κράτος δικαίου ο ίδιος παρακάμπτει το δίκαιο της ΕΕ και κατά συνέπεια απειλεί το κράτος δικαίου.

Η ΕΕ συχνά αντιμετωπίζει διαμάχες και διαφορετικές απόψεις, αλλά διαθέτει επίσης μηχανισμούς οι οποίοι οδηγούν σε συμφωνία. Πιστεύω ακράδαντα ότι είμαστε ικανοί να βρούμε μια λύση η οποία θα σέβεται το γράμμα και το πνεύμα των Συνθηκών. Ή πιθανόν πρόκειται για ένα παιχνίδι συγκεκριμένων «παικτών» οι οποίοι δεν επιθυμούν το Ταμείο Ανάκαμψης να ξεκινήσει πραγματικά να λειτουργεί. Πιθανόν δεν επιθυμούν να συνεισφέρουν στον κοινό προϋπολογισμό, εκμεταλλευόμενοι όσο το δυνατό περισσότερο την κοινή ευρωπαϊκή αγορά.

Σήμερα, έχουμε όλοι έναν μοναδικό στόχο, και αυτός ο στόχος –η οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης– θα πρέπει να μας καθοδηγεί.

Ο μηχανισμός υπό την τρέχουσα μορφή του οδηγεί σε επικίνδυνες ερμηνείες. Παρέχει μεγάλη ισχύ και διακριτική ευχέρεια σε οντότητες χωρίς δημοκρατική νομιμότητα, ή σε οντότητες με σημαντικό «έλλειμμα δημοκρατίας» σε σύγκριση με τα εθνικά Κοινοβούλια. Αυτό απειλεί σοβαρά όλα τα κράτη μέλη και το μέλλον ολόκληρης της Ένωσης. Εκείνοι που νομίζουν ότι είναι απρόσβλητοι, αδυνατούν να κατανοήσουν την έκταση της αυθαιρεσίας του μηχανισμού.

Εξάλλου, δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια πολιτική δύναμη στην ΕΕ η οποία δεν είναι οπαδός μιας συνταγματικής ή οικονομικής μεταρρύθμισης η οποία επιτελείται σε ένα συγκεκριμένο κράτος μέλος. Θα είναι αρκετό να αναφερθεί στα Μέσα Ενημέρωσης και στο Κοινοβούλιο της ΕΕ πώς η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση παραβιάζει το κράτος δικαίου και να ανοίξει ο δρόμος για την μη αποδέσμευση των κεφαλαίων. Είναι πράγματι αυτό που επιθυμούμε; Να επιτρέψουμε μια παρόμοια αυθαιρεσία; Να δημιουργήσουμε αυτές τις φυγόκεντρες δυνάμεις τις οποίες θα προκαλούσε ο συγκεκριμένος κανονισμός;

Μια τέτοια λύση παρέχει άνευ προηγουμένου ευκαιρίες για την άσκηση πολιτικής πίεσης όσον αφορά την πορεία των υποθέσεων των εσωτερικών πολιτικών των κρατών μελών. Προσοχή: των εσωτερικών πολιτικών. Σήμερα, αυτός ο αυθαίρετος, πολιτικά υποκινούμενος μηχανισμός στοχεύει κατά της Πολωνίας, αλλά πώς μπορεί κανείς να είναι βέβαιος ότι δεν θα στοχεύσει στο μέλλον εναντίον ενός άλλου κράτους μέλους το οποίο δεν θα επιθυμεί να συμμορφωθεί με την πολιτική βούληση των θεσμικών οργάνων των Βρυξελών; Οι Συνθήκες σέβονται και προστατεύουν την εθνική κυριαρχία, ενώ ο νέος μηχανισμός την παραβιάζει και την περιορίζει σημαντικά.

Η αποδοκιμασία της συγκεκριμένης κατάστασης πραγμάτων, δηλαδή μέσω βέτο, δεν αποδυναμώνει την ΕΕ. Το βέτο αποτελεί έναν μηχανισμό ο οποίος είναι ενσωματωμένος στην πραγματικότητα των δομών της ΕΕ, συνάδοντας με το πνεύμα της Κοινότητας και της δημοκρατικής της φύσης. Αποτελεί μια βαλβίδα ασφαλείας η οποία είναι αναγκαία για την ίδια την ύπαρξη της Ένωσης. Αποτελεί έναν τρόπο προστασίας του συμβιβασμού και έναν φραγμό έναντι της επιβολής της θέλησης εκείνων που είναι ισχυρότεροι κατά τη δεδομένη στιγμή. Αποτελεί μια επιβεβαίωση του γεγονότος ότι η ψήφος του κάθε κράτους μέλους έχει την ίδια βαρύτητα.

Ο Σαρλ ντε Γκωλ είχε πει κάποτε «κάποιος θυσιάζει το μέλλον για το παρόν απλώς αδυνατώντας να πει ‘όχι’». Η Πολωνία αισθάνεται υπεύθυνη για το μέλλον της Ευρώπης. Κατά συνέπεια το «όχι» μας για τον μηχανισμό που προτείνεται σήμερα αποτελεί ταυτόχρονα ένα «ναι» για μια Ευρώπη πραγματικά ενωμένη στη διαφορετικότητα και την πολυμορφία της, ελεύθερη, ισότιμη και αλληλέγγυα.

*Πρωθυπουργού της Πολωνίας