Ένα «μοδάτο» περιβάλλον που «τρέφεται» με πλαστικά και «γεύεται» σκόνη

Η γενέθλιος τούρτα του περιβάλλοντος θα αποτελείται στις 5 Ιουνίου, την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, από εκατομμύρια τόνους αποβλήτων ρουχισμού, με «παντεσπάνι» από πλαστικά και «γαρνιτούρα» σκόνης. Και όλα αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που η οικουμένη βρίσκεται σε τρελούς ρυθμούς ανάπτυξης, καταναλωτισμού και αλυσιδωτών αντιδράσεων (domino effect) από τις «ανύπαρκτες» κλιματικές αλλαγές. Αφού βάσει του άρθρου 11 στον χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει η ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης, γιατί η πληροφόρηση δεν είναι «πραγματική». Αποτελεί σύγχρονη μορφή σουρεαλισμού η νέα τάση του Green Wash (της «Πράσινης Ενημέρωσης») και από την άλλη οι μόνιμες καταναλωτικές μας συνήθειες που έχουν ως αποτέλεσμα τις αλυσιδωτές αντιδράσεις με αντίκτυπο τις κλιματικές αλλαγές.

Κανείς δεν μας είπε ότι το πλαστικό είναι ένα εξαιρετικό προϊόν με άπειρες εφαρμογές σε όλους τους τομείς και ότι πολλά κράτη έχουν κτίσει τις οικονομίες τους πάνω σε αυτό, αλλά ότι ποτέ δεν πρόκειται να απαλλαγούμε από αυτό. Σε ετήσια βάση πέραν των 350 εκατ. τόνων πλαστικών παράγονται σε όλο τον πλανήτη, με την Κίνα να εξάγει πέραν του ενός τρίτου της παγκόσμιας παραγωγής με εφαρμογές στην κατασκευαστική βιομηχανία, στη χημική βιομηχανία και στην αυτοκινητοβιομηχανία. Σε πανευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο αποτύχαμε να συνδέσουμε περιοχές χαμηλού βιοτικού επιπέδου όπως είναι η Ινδία και η Λατινική Αμερική με τη ρύπανση και περάσαμε μια οδηγία πλαίσιο που απαγορεύει τα πλαστικά μιας χρήσης. Είναι σαν κάποιος σου γαργαλάει την πλάτη και είναι οξύμωρο αφού αρκετά ερευνητικά κέντρα σε όλο τον κόσμο δηλώνουν ότι το 2050 θα έχουμε περισσότερα πλαστικά στη θάλασσα από ότι ψάρια. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος του προβλήματος, η παγκόσμια παραγωγή αποβλήτων από πλαστικά ανέρχεται σε περισσοτέρους από 8 εκατομμύρια μετρικούς τόνους σε ετήσια βάση, τα οποία καταλήγουν όλα σε ωκεανούς. Αν δεν μπορείτε να αντιληφθείτε το μέγεθος της καταστροφής, η ποσότητα αυτή ισούται με 28 εκατομμύρια βαγόνια μετρό με τον μέσο Ευρωπαίο πολίτη να παράγει περί τα 31 kg απόβλητα από πλαστικά ανά έτος και ουσιαστικά μέρος αυτών καταλήγει στην τροφική αλυσίδα (ως μικροπλαστικά). Σε πρόσφατες έρευνες του Εργαστηρίου Χημικής Μηχανικής και Μηχανικής Αειφορίας του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (δημοσιεύθηκαν το 2021 και το 2022 στα επιστημονικά περιοδικά Sustainable Chemistry and Pharmacy / Elsevier και Waste Management and Research / ISAW-SAGE) η Μεσόγειος Θάλασσα έχει το 7% της παγκόσμιας συγκέντρωσης μικροπλαστικών. Σύμφωνα με έκθεση των United Nations Environmental Programme (2019), απορρίπτονται σ΄ αυτήν 730 τόνοι πλαστικών την ημέρα, με το WWF να δηλώνει ότι το 90% της καταστροφής στη θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα προέρχεται από πλαστικά απόβλητα ενώ πέραν των 700 ειδών απειλούνται άμεσα με το 17% από αυτά να είναι είδος υπό εξαφάνιση. Ταυτόχρονα, οι ίδιες έρευνες έχουν υπολογίσει ότι το κόστος της θαλάσσιας πλαστικής ρύπανσης κοστίζει 2.5 τρισεκατομμύρια δολάρια με τη συγκέντρωση των μικροπλαστικών που καταλήγει στη Μεσόγειο να κυμαίνεται από 70000-130000 τόνους με το συνολικό κόστος στους τομείς της αλιείας και της ναυτιλίας να ανέρχεται στα 641 εκ ευρώ, ενώ δεν μπορεί να υπολογιστεί ακόμα το πραγματικό κόστος στην τουριστική βιομηχανία. Ο μεγαλεπήβολος στόχος της αποτελεσματικής ανακύκλωσης στο 55% βάσει της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας αποτελεί μονόδρομο, αφού από την αποτέφρωση των πλαστικών το 2019 απελευθερώθηκαν πέραν των 850 εκατ. τόνων θερμοκηπίων αεριών ενώ το 2050 αναμένεται η συγκέντρωση αυτή να ξεπεράσει τα 2.8 δις εκατ. τόνους εάν δεν υιοθετηθούν περιβαλλοντικές τεχνολογίες και εάν δεν αλλάξει η παραγωγική διαδικασία προς πιο ποιοτικά και επαναχρησιμοποιούμενα προϊόντα ή εάν δεν αποδεχθούμε την παραγωγή βιο-πλαστικών και βιο-αποικοδομήσιμων προϊόντων.

Την ίδια στιγμή, στη βιομηχανία της μόδας που ολοένα και καλπάζει, σύμφωνα με νέα έρευνα του Εργαστηρίου Χημικής Μηχανικής και Μηχανικής Αειφορίας του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (δημοσιεύθηκε το 2023 στα επιστημονικά περιοδικά Sustainable Chemistry and Pharmacy / Elsevier και Waste Management and Research / ISAW-SAGE), το κόστος των αποβλήτων ρουχισμού ανέρχεται στα 400 δις εκατ. δολάρια με την παγκόσμια κατά κεφαλήν παραγωγή αποβλήτων ρουχισμού να φθάνει μέχρι και τα 13 kg. Η βάση δεδομένων STATISTA ανακοίνωσε το 2022, ότι η βιομηχανία μόδας το έτος 2019 συνέβαλε στην παραγωγή 1 γιγα τόνου (1 GT) εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ενώ το 2030 υπολογίζει ότι το ποσοστό αυτό θα ανέλθει στους 1.6 GT, την ίδια στιγμή που ο κύκλος εργασιών της βιομηχανίας αυτής ανέρχεται στα 2.25 τρις εκατομμύρια δολάρια. Η βιομηχανία της μόδας και πιο συγκεκριμένα του fast fashion αποτελεί κλασικό παράδειγμα greenwashing, αφού οι μεγάλες αλυσίδες και οργανισμοί δαπανούν πολύ περισσότερους πόρους για «πράσινη» διαφήμιση παρά για περιβαλλοντικά ορθές πρακτικές. Αυτό προκύπτει διότι, η έκθεση του EcoWatch το 2021 ανέδειξε ότι 60000 τόνοι ρούχων και υφασμάτων κατέληξαν στην έρημο της Χιλής στο Alto Haspicio ως αποτέλεσμα τις απόρριψης ρούχων σε ΗΠΑ και ΕΕ. Στην Κένυα, περισσότεροι από 140000 τόνοι απορριμμάτων μόδας εισάγονται από την ΕΕ, τις ΗΠΑ και τον Καναδά, με αποτέλεσμα περίπου 20 εκατομμύρια κιλά ρουχισμού να απορρίπτονται ετησίως σύμφωνα με έκθεση του World Resources Institute το 2021. Σύμφωνα με τα στατιστικά μοντέλα, η «γρήγορη μόδα» το 2030 θα παράγει περισσότερους από 148 εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων, ενώ περισσότεροι από 22 τόνοι κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων θα προστεθούν στο θαλάσσιο περιβάλλον μεταξύ των ετών 2015-2050 σύμφωνα με την Greenpeace και το Ίδρυμα Ellen MacArthur. Έκθεση από τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) δηλώνει ότι η βιομηχανία της μόδας κατέχει σχεδόν το 20% των συνολικών παγκόσμιων απορριμμάτων που παράγονται με τεράστιες και ανυπολόγιστες καταναλώσεις πρώτων υλών (όπως βαμβάκι, λινάρι, μετάξι, κ.λπ.) και νερού. Για να καλυφθούν οι τεράστιες ανάγκες σε είδη ρουχισμού η βιομηχανία της μόδας έχει εισάξει σημαντικές ποσότητες πλαστικού ως πρώτη ύλη.

Και σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, η πράσινη μετάβαση αποτελεί για χώρες και περιοχές όπως η Κύπρος, η Ελλάδα και η Ανατολική Μεσόγειος μονόδρομος, αφού μελέτες δείχνουν ότι λόγω κλιματικών αλλαγών και χαμηλού ποσοστού βροχόπτωσης κινδυνεύουν πολλές περιοχές να ερημοποιηθούν με τα επίπεδα σκόνης και πιο συγκεκριμένα σωματιδίων διαμέτρου 2.5 -10 μ (P.M 2.5 – P.M 10) να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα στην υγεία των ανθρώπων. Έκθεση του ΟΗΕ δηλώνει ότι 9 στα 10 άτομα αναπνέει αέρα πάνω από τα ασφαλή επιτρεπόμενα όρια ενώ πέραν των 5 εκατ. θανάτων καταγράφονται κάθε έτος σε παιδιά ηλικίας μέχρι ετών λόγω περιβαλλοντικής ρύπανσης. Παράλληλα, έχει προβλεφθεί από πολύ καιρό πριν ότι από το 2025 και μετά ο μισός πληθυσμός του πλανήτη θα ζει σε συνθήκες υψηλής πίεσης για πρόσβαση σε νερό ενώ περί τα 2 εκατομμύρια παιδιά κάθε έτος θα πεθαίνουν λόγο μολυσμένου νερού. Δεν είναι τυχαίο που χώρες όπως η Κύπρος, η Ελλάδα, η Ισπανία και άλλες Μεσογειακές χώρες πάσχουν από παρατεταμένες ξηρασίες με παγκόσμιες εκθέσεις να δείχνουν ότι θα χάσουν το ελεύθερο διαθέσιμο νερό σε ποσοστό πέραν του 60%, χάνοντας συνάμα και την παραγωγικότητα τους σε βασικές καλλιέργειες όπως η πατάτα, τα σιτηρά, το καλαμπόκι και άλλα. Και δεν είναι τυχαίο που χώρες όπως η Ρουμανία, Πολωνία, Ουγγαρία αλλά και η Ουκρανία αποτελούν πλέον σημαντικές παραγωγικές χώρες. Η Ουκρανία για παράδειγμα είναι η 4η χώρα στον κόσμο σε αξία φυσικών πόρων, η πρώτη χώρα σε εξαγωγές ηλιέλαιου, η 2η χώρα παγκοσμίως σε παραγωγή σιτηρών και η 3η χώρα παγκοσμίως στην παραγωγή καλαμποκιού.

Συμπερασματικά, πρέπει και οφείλουμε ως Πολιτεία και ως κοινωνία να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας και να επενδύσουμε στην Πράσινη Μετάβαση, στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και είναι καιρός οι πολιτικοί να αφουγκραστούν τις έντονες ανησυχίες της επιστημονικής κοινότητας και όχι απλά να φυτεύουν δέντρα με σκοπό να κερδίζουν μερικά likes στα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

*Χημικού μηχανικού, αναπληρωτή καθηγητής στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, ακαδημαϊκού υπεύθυνου του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Αειφόρος Μηχανική Περιβάλλοντος», επικεφαλής του Εργαστηρίου Χημικής Μηχανικής & Μηχανικής Αειφορίας)