Η Συνθήκη 30x30, οι προκλήσεις και η Κύπρος

του Γιάννου Λακκοτρύπη*

Αρχές Μαρτίου στην Κύπρο, μονοπωλούσε του ενδιαφέροντος και του παρασκηνίου, η συμπλήρωση του κυβερνητικού σχήματος, ενώ στην έδρα του ΟΗΕ στην Νέα Υόρκη διεξαγόταν η συζήτηση για την ίσως πιο σημαντική Συνθήκη του αιώνα. Την συμφωνία για την προστασία των ωκεανών, που αφορά όλους μας.

Μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες σχεδιασμού και διαπραγματεύσεων, τα μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών έχουν συμφωνήσει σε μια διεθνή Συνθήκη προστασίας της βιοποικιλότητας στα διεθνή ύδατα που αποτελούν σχεδόν τα δύο τρίτα των ωκεανών. Η Συνθήκη, έχει οριστικοποιηθεί το Σάββατο 4 Μαρτίου και ανοίγει το τοπίο για συνεργασίες διεθνώς προς αντιμετώπιση των μονίμων απειλών του ωκεανού όπως απώλεια βιοποικιλότητας, ρύπανση και κλιματική αλλαγή.

Η ιστορική αυτή συμφωνία αποτελεί μεγάλο βήμα προς το στόχο προστασίας τουλάχιστον του 30% του ωκεανού μέχρι το 2030 (“30 Χ 30”). Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα στην σημαντικότητα της Συνθήκης είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τις απειλές που αντιμετωπίζει ο ωκεανός σε πολλαπλά μέτωπα.

Αυτή τη στιγμή, τα διεθνή ύδατα είναι σε μεγάλο βαθμό μη ρυθμιζόμενα. Η εμπορική αλιεία λαμβάνει χώρα σε περισσότερο από το μισό του ωκεανού της γης και είναι επιβλαβής όχι μόνο στη θαλάσσια ζωή αλλά και στους βιότοπους της. Σύμφωνα με το World Wildlife Fund, το ένα τρίτο και πλέον, όλων των ειδών καρχαριών βρίσκονται σε κίνδυνο αφανισμού λόγω της υπεραλίευσης. Ο οργανισμός επίσης ανακάλυψε ότι σχεδόν όλα τα είδη του ωκεανού είναι αντιμέτωπα με πλαστική ρύπανση, είτε λόγω κατανάλωσης ή παγίδευσης σε αυτή. Ταυτόχρονα, η κλιματική αλλαγή λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας προκαλεί υπερθέρμανση των ωκεανών, απειλώντας την θαλάσσια ζωή και τις παράκτιες κοινότητες.

Ακόμα ένα πρόβλημα είναι το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή τα ύδατα κατά μεγάλο βαθμό κυβερνώνται από ένα κατακερματισμένο συνονθύλευμα διεθνών συνθηκών και οργανισμών. Δεν υπάρχει τρόπος συνεννόησης και συνεργασίας μεταξύ αυτών των οργανισμών, με αποτέλεσμα περιοχές να είναι υπερφορτωμένες και να υπάρχει υπερεκμετάλλευση λόγω απουσίας συντονισμού και ολιστικής προσέγγισης. Η απουσία επίσης ενός διεθνούς σώματος δεσμευμένου να προστατεύσει την βιοποικιλότητα σε περιοχές εκτός χωρικών υδάτων σε συνδυασμό με την απουσία κανονισμών πρόσβασης σε γενετικούς πόρους που βρίσκονται σε διεθνή ύδατα αποτελεί ακόμα μια απειλή.

Η εν λόγω Συνθήκη έρχεται να αντιμετωπίσει τις απειλές μέσα από τέσσερις άξονες:

1. Σε περίπου 30% των διεθνών υδάτων, επιβλαβείς ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η εμπορική αλιεία και εξορύξεις υδρογονανθράκων μπορεί να απαγορευτούν ή και να περιοριστούν.
2. Η Συνθήκη θα καθορίσει ένα ρυθμιστικό πλαίσιο σε χώρες και εταιρείες που μπορούν να έχουν πρόσβαση και οφέλη από την εμπορικοποίηση των θαλάσσιων γενετικών πόρων (συνήθως αφορούν τη φαρμακοβιομηχανία και την κοσμητική).
3. Η Συνθήκη στοχεύει στη δημιουργία προσβάσιμης και περιεκτικής έρευνας σε διεθνή ύδατα κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες.
4. Θα καθορίσει επίσης διεθνή πρότυπα για τις εκτιμήσεις περιβαλλοντικών επιπτώσεων από εμπορικές δραστηριότητες στον ωκεανό. Αυτές οι εκτιμήσεις θα καθορίσουν τις σωρευτικές επιπτώσεις ή συνδυασμένες και αυξητικές επιπτώσεις που προκύπτουν από διαφορετικές δραστηριότητες.

Η υλοποίηση αυτής της Συνθήκης δεν είναι μόνο σημαντική για τα ύδατα εκτός εθνικών δικαιοδοσιών αλλά επίσης και για τις περιοχές εντός εθνικών υδάτων. Δισεκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο βασίζονται στον ωκεανό για βασικές ανάγκες – τροφή, εργασία, εισόδημα, κουλτούρα καθώς επίσης και οικονομία. Μετά τις πολύχρονες προσπάθειες οριστικοποίησης της Συνθήκης, εξαρτάται πλέον από τις χώρες να αποφασίσουν κατά πόσο θα εφαρμόσουν τη Συνθήκη μετατρέποντας την σε εθνική νομοθεσία. Για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν ακόμη επικυρώσει τη σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της Θάλασσας που ήταν η τελευταία διεθνής Συνθήκη για την προστασία των ωκεανών και που υπογράφτηκε πριν από 40 χρόνια.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι ανάμεσα στις χώρες που υπέγραψαν την Συνθήκη συμπεριλαμβάνονται οι G7 και η Ευρωπαϊκή Ένωση αυτό ίσως να αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε την στρατηγική της εξωτερικής μας πολιτικής. Η ολιστική διαχείριση της Ανατολικής Μεσογείου διαμέσου της Συνθήκης 30Χ30 ενδέχεται να αποτελέσει εφαλτήριο για ένα νέο και εντελώς διαφορετικό κύκλο προσέγγισης των γεωπολιτικών πεπραγμένων της περιοχής μας.

Η τουρκική επιθετικότητα και παραβίαση των διεθνών συνθηκών καθώς και οι παράνομες προσπάθειες εξορύξεων στην ανατολική μεσόγειο θα μπορούσαν ενδεχομένως να αντιμετωπιστούν κατά κάποιο τρόπο μέσω της Συνθήκης των 30Χ30. Η στρατηγική εκμετάλλευσης των υδάτινων πόρων της Κυπριακής Δημοκρατίας παράλληλα, θα πρέπει επίσης να επαναπροσδιορισθεί και να προσαρμοστεί στα νέα αυτά δεδομένα. Αντί λοιπόν να αναλωνόμαστε σε ανούσιες εσωτερικές διαμάχες, θα ήταν καλό να αξιοποιήσουμε τα νέα γεωστρατηγικά εργαλεία που παρουσιάζονται στο διεθνές σκηνικό και να μετατραπούμε από κομπάρσοι σε ρυθμιστές της τύχης της περιοχής μας. Είναι καιρός η πολιτική ηγεσία να ενηλικιωθεί, μένοντας μακριά από μικροπολιτικές σκοπιμότητες και να επικεντρωθεί στις προκλήσεις των καιρών, της κλιματικής αλλαγής, της προστασίας των θαλασσών μας και την αξιοποίηση των γεωπολιτικών ευκαιριών.

*Αντιπρόεδρου Δημοκρατικής Παράταξης