Με την έλευση του 2023, η Κύπρος μπαίνει σε τελική ευθεία για την κάλπη των προεδρικών και σε έναν μήνα εκλέγει νέο Πρόεδρο. Η επανάληψη των προσπαθειών του ΟΗΕ για την επίλυση του Κυπριακού ξεχωρίζει στις προεκλογικές διακηρύξεις των προεδρικών υποψηφίων. Τι λένε και πόσο το εννοούν για να προχωρήσουν; Αυτή η συζήτηση έχει νόημα για τους τέσσερις εκείνους προεδρικούς υποψηφίους που στηρίζουν το συμφωνημένο πλαίσιο, της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας: τον Αβέρωφ Νεοφύτου (ΔΗΣΥ), τον Ανδρέα Μαυρογιάννη (που στηρίζεται από το ΑΚΕΛ), τον Νίκο Χριστοδουλίδη (που στηρίζουν μικρότερα κοινοβουλευτικά κόμματα), καθώς και τον ανεξάρτητο υποψήφιο, δικηγόρο Αχιλλέα Δημητριάδη.
Η δεινή κατάσταση
Οι προεδρικοί υποψήφιοι έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αλλά οι τρεις από αυτούς έχουν ένα κοινό: υπήρξαν στενοί συνεργάτες του Προέδρου Αναστασιάδη. Γνωρίζουν από πρώτο χέρι τους χειρισμούς που έγιναν και γιατί η προοπτική της λύσης «συνεχώς να εξασθενεί» (έκθεση ΓΓ του ΟΗΕ, «Πολίτης», 4/1/2023). Οι δύο, ο πρώην ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδης και ο διαπραγματευτής Α. Μαυρογιάννης, είχαν απευθείας ανάμειξη στην προηγούμενη φάση που κατέληξε στο ναυάγιο του Κραν Μοντανά, αλλά και σε ό,τι το ακολούθησε. Ο απολογισμός έκτοτε είναι: επ’ αόριστον πάγωμα των συνομιλιών, διάβρωση των συμφωνηθέντων, διάλυση της δικοινοτικής συνεργασίας, νέα τετελεσμένα. Ο Αβέρωφ Νεοφύτου ως αρχηγός του κυβερνητικού κόμματος είχε σοβαρό λόγο και μπορούσε να επηρεάσει τα πράγματα. Δεν το έπραξε, προτίμησε τη σιωπή. Όλοι συνέδραμαν με τον τρόπο τους…
Η αναξιοπιστία
Οι διαπραγματεύσεις δεν θα επαναληφθούν επειδή ο νέος Πρόεδρος θα κάνει τηλεφωνήματα στον ΟΗΕ και επισκέψεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο προεδρικός υποψήφιος Αχιλλέας Δημητριάδης έχει δίκαιο να εγείρει ως μείζον ζήτημα για τον νέο Πρόεδρο, την ανάκτηση της αξιοπιστίας της ε/κ ηγεσίας. Ο ΟΗΕ έχει εντελώς διαφορετική ανάγνωση από αυτήν που παρουσιάζει ο Νίκος Αναστασιάδης αποχωρώντας, όταν δηλώνει «δικαιωμένος» («Φιλελεύθερος», 3/1/2023). Η στάση της ε/κ ηγεσίας παραμένει ανεξήγητα απερίσκεπτη για τον Γκουτέρες και αυτό γράφει σε 11 (!) εκθέσεις (μία κάθε εξάμηνο) από το 2017. Χρεώνει τεράστια ευθύνη στην ε/κ ηγεσία, ίση με αυτήν που καταλογίζει στον εθνικιστή Ερσίν Τατάρ από το 2020 και μετά.
Το πλαίσιο Γκουτέρες
Κοινό σημείο αναφοράς των προεδρικών υποψηφίων είναι το Κραν Μοντανά και το πλαίσιο Γκουτέρες (έγγραφο ΟΗΕ 30/6/2017). Πρόκειται για ώριμο κείμενο, για καταληκτική διαπραγμάτευση των μερών πάνω σε 6 σημεία (εγγυήσεις, στρατεύματα, έδαφος, περιουσίες, διαμοιρασμός εξουσίας, πληθυσμός). Πώς θα αναβιώσει το πλαίσιο; Μόνο αν πρώτη η ε/κ ηγεσία αποκαταστήσει την αξιοπιστία της -κάτι τέτοιο δεν αναμένεται από την πλευρά του Ερσίν Τατάρ. Ο Γκουτέρες δεν πρόκειται να αναμειχθεί και δεν χαρίζεται σε κανέναν! Στην έκθεσή του, κατηγορεί και τις δύο πλευρές για «αυξανόμενη σκληρή ρητορική και ακαμψία» και τους ρίχνει το γάντι: «να αποδείξουν ότι έχουν γνήσια δέσμευση για λύση», με πρωτοβουλίες συνεργασίας μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Δυστυχώς, έχει δίκαιο… Ποιο πλαίσιο Γκουτέρες θέλουν οι Ε/Κ να επαναφέρουν στο τραπέζι: Ως γνωστόν, ο Μ. Ακιντζί επιχείρησε να αναβιώσει το Κραν Μοντανά και πρότεινε δημόσια (4/5/2018) στον Πρόεδρο Αναστασιάδη να συνυπογράψουν το πλαίσιο Γκουτέρες και να επαναληφθούν οι συνομιλίες. Ο Αναστασιάδης απέρριψε την πρόταση Ακιντζί. Ούτε ο Χριστοδουλίδης, ούτε ο Αβέρωφ, ούτε ο Μαυρογιάννης είχαν τότε κάτι να πουν. Ο Αναστασιάδης έκανε «ιδεοθύελλες» για δύο κράτη, ενέπαιζε τον ΟΗΕ και τελικά ανάγκασε την προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα Τζέιν Χολ Λουτ να τα βροντήξει και να φύγει. Σήμερα, η ε/κ ηγεσία εκλιπαρεί για τον διορισμό απεσταλμένου του ΟΗΕ.
Τα μεγάλα εμπόδια
Το αποτέλεσμα, είναι αυτό που μετρά! Το Κυπριακό είναι στην κατάψυξη. Τα λόγια των προεδρικών υποψηφίων χάνουν τη σημασία τους, όσο δεν απαντούν με ποιο τρόπο θα αποδείξουν «τη γνήσια δέσμευσή τους για λύση», όπως τους προτρέπει ο Γκουτέρες. Πώς; Η νέα ε/κ ηγεσία θα κληθεί να αποφασίσει αν θα συνεχίσει την κατρακύλα προς τη διχοτόμηση ή θα αναθεωρήσει την πολιτική της. Το έλλειμμα αξιοπιστίας την κατατρύχει διεθνώς. Ο ΟΗΕ ζητά να ξεκαθαρίσει τη θέση της στο ζήτημα του διαμοιρασμού εξουσίας με τους Τ/Κ: πολιτική ισότητα, εκ περιτροπής προεδρία, αποτελεσματική συμμετοχή Τ/Κ στη λήψη συναινετικών αποφάσεων στο Υπουργικό. Αν η ε/κ πλευρά δεν το πράξει, ο ΟΗΕ δεν έχει κανένα έρεισμα να αναβιώσει το πλαίσιο Γκουτέρες στα άλλα σημεία του: τερματισμός μονομερούς δικαιώματος επέμβασης, αποχώρηση στρατευμάτων, επιστροφή εδαφών.
Ποιος νεοεκλεγείς Πρόεδρος είναι διατεθειμένος να αναλάβει τέτοια ευθύνη; Κανείς διεθνής μεσολαβητής δεν θα μπει στο ναρκοπέδιο με τις ατέρμονες συζητήσεις του Κυπριακού. Για τον ΟΗΕ, δεν υπάρχει σημείο εκκίνησης, χωρίς πραγματικές δεσμεύσεις και θα το απαιτήσει στο παρασκήνιο.
Η ακαμψία της Τουρκίας
Η μετατόπιση της Τουρκίας εντός πλαισίου των ψηφισμάτων του ΟΗΕ, είναι η άλλη όψη του ιδίου νομίσματος. Είναι ψευδαίσθηση να αναμένει κανείς ότι η Τουρκία θα το πράξει χωρίς ανταλλάγματα. Το γρανάζια που κινούν το Κυπριακό έχουν οξειδωθεί και χρειάζεται «βαριά» διπλωματία από την ΕΕ και τις ΗΠΑ για να διερευνηθούν ξανά οι προθέσεις της Τουρκίας. Για να ανοίξει ξανά ο δρόμος της διπλωματίας, θα πρέπει να παραμεριστούν τα σημεία τριβής και να αντικατασταθούν με πολιτικές που έχουν βάσιμη προοπτική σύμπραξης και συνεργασίας: τόσο εντός Κύπρου όσο και στην ανατολική Μεσόγειο.
Μπορεί η Τουρκία από «προαιώνιος» αντίπαλος, να αντιμετωπιστεί ως δυνητικά συνεργάτης; Υπάρχει επιλογή! Η Κύπρος να επανασχεδιάσει την ενεργειακή πολιτική της ώστε να συμπεριλάβει –αντί να αποκλείει– την Τουρκία στην αξιοποίηση των κοιτασμάτων της ανατολικής Μεσογείου. Στην υλοποίηση ενός ευρύτερου συμπεριληπτικού σχεδιασμού, η ΕΕ εμφανίζεται έτοιμη να συμβάλει, ως ο τελικός επωφελούμενος. Μια καίρια αποφασιστική κίνηση για αναβίωση του πλαισίου Γκουτέρες θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ταυτόχρονη συμμετοχή των Τ/Κ στην εφαρμογή των ενεργειακών σχεδιασμών. Θα πρόκειται για πολύ τολμηρή πρόταση –ανάλογη υπήρξε την εποχή Κληρίδη κατά την έναρξη των διαπραγματεύσεων ένταξης της Κύπρου με την ΕΕ (1998).
ΜΟΕ και επίλυση
Βέβαια, οι πολιτικές αυτές απαιτούν πρώτα συνθήκες εκτόνωσης των εντάσεων, αμοιβαιότητα, εμπιστοσύνη και προσεκτικά βήματα. Χρειάζεται σθεναρό πλαίσιο (ΟΗΕ – ΕΕ) και συνεχής επαναβεβαίωση του τελικού στόχου: επίλυση του Κυπριακού, διευθέτηση διαφορών στις θάλασσες. Το περιβάλλον συνεργασίας θα ενισχυθεί αν προχωρήσει και η ευρωτουρκική σχέση με ένα καθεστώς προνομιακού εταίρου για την Τουρκία. Ο Ερντογάν έδειξε να ενδιαφέρεται για το ευρωπαϊκό αγκυροβόλιο της Τουρκίας και η Κύπρος, όπως και η Ελλάδα, έχουν κάθε λόγο να γίνουν επιτέλους συνεισφορείς. Καθιερωμένα εργαλεία, όπως η ενίσχυση της τελωνειακής ένωσης, αλλά και νέα, όπως η σταδιακή ελευθέρωση της χορήγησης βίζας και η ανάπτυξη συνεργασιών στον τομέα της ασφάλειας, μπορούν να γεφυρώσουν το χάσμα που δημιουργήθηκε εδώ και χρόνια μεταξύ Βρυξελλών και Άγκυρας. Το παράδειγμα της στρατηγικής του Ελσίνκι (1999) λειτούργησε. Ίσως δεν είναι τόσο αργά όσο φαίνεται για να επαναληφθεί.
Το άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)
