Χιλή: Η χώρα που ψάχνει τις απώλειες της, μα και τη Δημοκρατία

Η 4η Σεπτεμβρίου ξημέρωσε με χιλιάδες πολίτες να πηγαίνουν στις κάλπες στη Χιλή. Καλούνταν να πουν «Ναι» ή «Όχι» στο νέο σύνταγμα της χώρας. Η πορεία για ένα νέο, δημοκρατικό σύνταγμα στην μετα-Πινοσέτ εποχή ξεκίνησε το 2020 και ήταν το αποτέλεσμα του αγώνα των κοινωνικών κινημάτων διαμαρτυρίας που κατέκλεισαν τους δρόμους το 2019. Εξελέγη συντακτική συνέλευση με ευρεία συμμετοχή για προετοιμασία προσχεδίου του νέου συντάγματος, αλλά το προσχέδιο που εκπόνησε απορρίφθηκε από το 68% των ψηφοφόρων στο δημοψήφισμα της 4ης Σεπτεμβρίου.

Πριν από το δημοψήφισμα, αντιπροσωπεία της Ομάδας της Αριστεράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μετέβη στη Χιλή για να παρακολουθήσει τη διαδικασία. Ήμουν ανάμεσα στους συμμετέχοντες, και έτσι, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω από κοντά τις συζητήσεις.

Λόγω του του φυσικού συνόρου που σχηματίζουν οι Άνδεις, η Χιλή χωρίζεται από τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, και σίγουρα ξεχωρίζει. Αν και δεν μπορεί να θεωρηθεί κράτος πρόνοιας λόγω των τεράστιων κοινωνικών ανισοτήτων, είναι μια σχετικά πλούσια χώρα. Είναι μια από τις πιο ανοιχτές χώρες της Λατινικής Αμερικής στον κόσμο.

Όμως η πολιτική της μοίρα είναι τραγική. Ο λαός της μετρά εκατοντάδες θύματα από τα πραξικοπήματα και την κρατική τρομοκρατία. Οι σφαγές της εποχής του Πινοσέτ εξακολουθούν να είναι χαραγμένες στη μνήμη του λαού και η αναζήτηση αγνοουμένων της εποχής, συνεχίζεται. Μόλις το 2019, πενήντα άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και εκατοντάδες τραυματίστηκαν μετά που η αστυνομία άνοιξε πυρ με πραγματικά πυρά στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας που συντάραξαν τη χώρα.

Το σχέδιο νέου συντάγματος γράφτηκε κυριολεκτικά για να δημιουργήσει μια νέα Χιλή. Στο προσχέδιο, το οποίο αποδίδει μεγάλη σημασία στα κοινωνικά δικαιώματα, η εξάλειψη των μεγάλων ανισοτήτων, ο τερματισμός των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και η παρέμβαση του κράτους στην οικονομία αποτελούσαν τα κύρια άρθρα. Επίσης, η κοινωνική δικαιοσύνη, η δωρεάν υγεία και παιδεία, η πρόσβαση των πολιτών στα μέσα μαζικής συγκοινωνίας και η επανακρατικοποίηση της διανομής νερού ήταν από τα σημαντικότερα άρθρα του συντάγματος.

Πέραν τούτου, το νέο σύνταγμα υπογράμμιζε ότι η Χιλή είναι ένα «πλουραλιστικό- πολυεθνικό» (“Plurinational”) κράτος, το οποίο, κατά τη γνώμη μου, ήταν το πιο σημαντικό και ριζοσπαστικό στοιχείο του συντάγματος. Ένα άρθρο, στο οποίο επικέντρωσε την εκστρατεία της η συντηρητική δεξιά της χώρας για καταψήφιση του προσχεδίου συντάγματος.

Η ύπαρξη των Μαπούτσε και άλλων αυτόχθονων κοινοτήτων, που πολέμησαν μαζί με τα υπόλοιπα κομμάτια του χιλιανού λαού, περιθωριοποιήθηκαν, αγνοήθηκαν και καταστάληκαν μετά την ανεξαρτησία. Από αυτή την άποψη, μας θυμίζει την κατάσταση των Κούρδων στην Τουρκία. Το νέο σύνταγμα προέβλεπε ευρεία αυτονομία για αυτό το τμήμα του πληθυσμού και άλλες αυτόχθονες κοινότητες.

Ο εκπρόσωπος των Μαπούτσε, απευθυνόμενος στο τεράστιο συλλαλητήριο στο κλείσιμο της προεκλογικής εκστρατείας για το δημοψήφισμα, στο οποίο συμμετείχαν μισό εκατομμύριο άνθρωποι, ανάμεσά τους και εγώ, είπε: «Είμαι πολύ χαρούμενος που αναγνωρίστηκε η ιστορική μας ύπαρξη».

Δυστυχώς αυτό δεν έγινε, αλλά το ταξίδι δεν τελείωσε. Μετά το δημοψήφισμα, οι προσπάθειες θα συνεχιστούν ώστε η Χιλή να απαλλαγεί από το σύνταγμα Πινοσέτ και να αποκτήσει ένα νέο σύνταγμα. Ο αριστερός πρόεδρος Μπόριτς δεσμεύτηκε να συνεχίσει τον δρόμο για τη σύνταξη ενός νέου συντάγματος. Το πιθανότερο είναι ότι θα διεξαχθεί νέο δημοψήφισμα με αλλαγές στο παρόν προσχέδιο.

Κοινωνία των πολιτών

Η Χιλή έχει μια ισχυρή κοινωνία των πολιτών. Τα φοιτητικά, τα νεανικά, τα οικολογικά και τα φεμινιστικά κινήματα έχουν εξαιρετική επιρροή. Ειδικότερα, ο αγώνας των γυναικών για ισότητα αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια για το νέο σύνταγμα δεν θα μείνουν αδρανείς μετά το δημοψήφισμα και θα συνεχίσουν να αγωνίζονται για μια πιο δημοκρατική και πιο ισότιμη Χιλή.

Η μεγάλη ανισότητα που υπάρχει στη χώρα και το βαθύ χάσμα που χωρίζει διάφορα τμήματα της κοινωνίας, είναι εντυπωσιακό ακόμη και όταν περπατάς στους δρόμους του Σαντιάγο. Ενώ ορισμένα μέρη της πόλης θυμίζουν μια πλούσια ευρωπαϊκή πόλη, η στέρηση και η φτώχεια τραβούν την προσοχή σε άλλα μέρη. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ίσως να είναι το νεκροταφείο του Σαντιάγο. Από τη μια τα μαυσωλεία που μοιάζουν με μικρά παλάτια, και από την άλλη, τάφοι κρυμμένοι στις τρύπες άλλων ταφικών διαμερισμάτων.

Επιτροπή Χώρων Μνήμης και Αλήθειας

Οι μελέτες μνήμης στη Χιλή έχουν εξαπλωθεί σε διάφορους τομείς της ζωής. Οι χώροι μνήμης, όπου τιμούνται τα θύματα της κρατικής τρομοκρατίας είναι συνηθισμένο θέαμα. Εν τω μεταξύ, οι έρευνες για τον εντοπισμό αγνοουμένων συνεχίζονται.

Ναι, ο λαός της Χιλής ψάχνει τις απώλειές του, μα και τη δημοκρατία και φαίνεται αδύνατο να αντιστραφεί αυτή η διαδικασία...

Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να τονίσω τη σημασία και τη συμβολική αξία του μήνα Σεπτεμβρίου στη Χιλή. Η 18η Σεπτεμβρίου είναι η ημέρα της ανεξαρτησίας της Χιλής. Ο σοσιαλιστής ηγέτης Σαλβαδόρ Αλιέντε ήρθε στην εξουσία στις 4 Σεπτεμβρίου 1970. Το φασιστικό πραξικόπημα Πινοσέτ έγινε στις 11 Σεπτεμβρίου 1973. Και το δημοψήφισμα για νέο σύνταγμα έγινε στις 4 Σεπτεμβρίου 2022.

Ποιος ξέρει, ίσως τον επόμενο Σεπτέμβρη να μας έρθουν καλά νέα από τη Χιλή...