«Ο μύθος του Σίσυφου»

Το 1942, ο Albert Camus δημοσίευσε το βιβλίο του με τίτλο «Ο μύθος του Σίσυφου – Δοκίμιο πάνω στο παράλογο». Αυτό τον καθιέρωσε ως συγγραφέα και φιλόσοφο.

Ο μύθος από τον οποίο εμπνεύστηκε ο Camus είναι γνωστός: Οι θεοί τιμώρησαν τον Σίσυφο να ανεβάζει αιωνίως στην κορυφή ενός λόφου μια μεγάλη πέτρα, η οποία μόλις έφθανε εκεί κατρακυλούσε και πάλιν κάτω.

Δυο λεπτομέρειες: Οι θεοί θεώρησαν ότι το αίσθημα της ματαιότητας, η προσπάθεια χωρίς νόημα, είναι η χειρότερη τιμωρία για έναν άνθρωπο. Και δεύτερο, είναι ενδιαφέρον το ότι η ίδια η παράδοση δεν είναι σαφής για τις αμαρτίες του Σίσυφου. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές, ήταν ο πιο έντιμος των ανθρώπων, ενώ, σύμφωνα με άλλες, τιμωρήθηκε επειδή εξαπάτησε τους θεούς. Είναι σαν να μην έχει ιδιαίτερη σημασία αν η τιμωρία ήταν δίκαιη ή άδικη.

Οι αφορμές

Πέρα από την υπαρξιστική διάσταση που έδωσε ο Γάλλος φιλόσοφος στον μύθο (το παράλογο της ανθρώπινης ύπαρξης), το γενικότερο αίσθημα της ματαιότητας φαίνεται να απλώνεται σαν ασθένεια σε όλον τον κόσμο, τα τελευταία τριάντα χρόνια. Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, η «ακατανόητη» οπισθοδρόμηση και η προσφυγή στον παραλογισμό που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες (ανορθολογισμός, συνωμοσιολογία, λαϊκισμός, συμπάθεια προς τις δικτατορίες, άνοδος της Ακροδεξιάς, αιφνίδιοι πόλεμοι, βαρβαρότητες κ.λπ.) είναι σε κάποιο βαθμό αποτέλεσμα αυτού του αισθήματος· και της προσπάθειας ανθρώπων ή ομάδων να το υπερβούν.

Οι αφορμές είναι πολλές: Μια πλειάδα από κατακτήσεις των κοινωνιών στον μεταπολεμικό κόσμο κλυδωνίζονται ή καταρρέουν, η συνεννόηση μεταξύ κρατών στη βάση διεθνών κωδίκων και θεσμών καταγράφει περισσότερες αποτυχίες παρά επιτυχίες, η αβεβαιότητα σαρώνει. Εδώ φαίνεται να κατρακυλά μέχρι και η πέτρα της ειρήνης και της συνεννόησης στην Ευρώπη, με έναν μεγάλο πόλεμο που διεξάγεται σήμερα στην καρδιά της.

Στην Κύπρο

Το αίσθημα της ματαιότητας και της οπισθοδρόμησης είναι έντονο και στην Κύπρο, τα τελευταία χρόνια:

1.       Η μεγάλη πέτρα του Κυπριακού έφτασε στην κορυφή του λόφου και κατρακύλησε τουλάχιστον τρεις φορές, μέσα σε λιγότερο από είκοσι χρόνια. Την τελευταία φορά μάλιστα, κατέληξε όχι απλώς κάτω από τον λόφο, αλλά μέσα σ’ ένα βαθύ πηγάδι στη ρίζα του.

2.       Για πρώτη φορά μετά τη δεκαετία του 1960, το καθεστώς σχεδόν απόλυτου ελέγχου θεσμών και εξαγοράς συνειδήσεων έχει τόσο σαρωτική ισχύ. Τα περιθώρια της ελευθερίας στη σκέψη, στον λόγο, και στην πληροφόρηση στενεύουν, ακόμη και παρά την ύπαρξη των ΜΚΔ. Η κυρίαρχη ιδεολογία, ερμηνεία, μοντέλο σκέψης και λόγου στερεοποιείται μέρα με τη μέρα.

3.       Η διαφθορά περίπου «νομιμοποιήθηκε». Δεν ήταν μόνο τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών. Η ατιμωρησία και η περιφρόνηση της εξουσίας απέναντι στους θεσμούς και στις καταπελτικές εκθέσεις τους συνθέτουν ένα σκηνικό ήττας του κινήματος κατά της διαφθοράς των τελευταίων δύο χρόνων.

4.       Το κράτος είναι παγιδευμένο μέσα στην ισχύ μεγάλων συμφερόντων, ίσως περισσότερο από ποτέ. Η περίπτωση με το χαλλούμι –εδώ και χρόνια, αλλά και με τα τελευταία γεγονότα– είναι απλώς ενδεικτική του πόσο μπορεί να παραλύσει το κράτος και η εφαρμογή των νόμων, όταν έρχονται αντιμέτωπα με συμφέροντα ολιγαρχών ή ομάδων πίεσης. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, οι αγώνες για να στηθεί ένα κράτος δικαίου φαίνονται ματαιωμένοι. Στην πράξη, η ενθουσιώδης δυναμική του 1990, αντί να αναπτυχθεί και να καρποφορήσει, έχει αφήσει πίσω της σχεδόν μια τρύπα στο νερό. Και το «σχεδόν» το χρωστάμε κυρίως στην ιδιότητα μέλους της ΕΕ, που μας υποχρεώνει σε κάποια μίνιμουμ.

5.       Το πολιτικό σύστημα δεν φαίνεται να τα πηγαίνει και πολύ καλύτερα. Πριν είκοσι χρόνια, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούσαν να μπολιάσουν περισσότερο τον πολιτικό λόγο και τις πολιτικές προτεραιότητες. Σήμερα, ενώ μπορούν να ακούγονται περισσότερο, επηρεάζουν το σύστημα λιγότερο. Δέστε το συγκριτικά-χρονικά, για οποιοδήποτε θέμα.

6.       Συναφώς, πόσα από τα παραδοσιακά κόμματα έχουν εκσυγχρονίσει σοβαρά τη θεματολογία, τη λειτουργία, και τον λόγο τους, τα τελευταία δέκα-είκοσι χρόνια; Το άνοιγμα της ψαλίδας, ανάμεσα στις ανάγκες εκσυγχρονισμού που επιβάλλει η πραγματικότητα και στην πρόοδο που έκαναν, είναι ίσως μεγαλύτερο από ποτέ. Δεν είναι απόδειξη, αλλά είναι μια σοβαρή ένδειξη των συνεπειών αυτής της ασυμβατότητας: Το φαινόμενο των τριών υποψηφίων με παρόμοιο κοστούμι.

Εξισωτής

Οι επιλογές μπροστά σε μια τέτοια κατάσταση-διαπίστωση δεν είναι άπειρες. Για την ακρίβεια, είναι δύο:

(α) Να αποδεχτεί κάποιος ότι η κατάσταση είναι δεδομένη, και ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Αυτό με τη σειρά του υποχρεώνει στον μονόδρομο της παραίτησης. Και εν τέλει της παράδοσης στο ότι δεν υπάρχει νόημα –με όλες τις λογικές συνέπειες.

(β) Να βάλει ένα ερωτηματικό στον απόλυτο χαρακτήρα της ματαίωσης και της ματαιότητας κάθε προσπάθειας. Πράγματι, κάθε προσπάθεια για το καλύτερο είναι και θα είναι πάντα καταδικασμένη;

O Miguel de Cervantes δημοσίευσε σε δυο μέρη, το 1605 και το 1615, το μυθιστόρημά του «Δον Κιχώτης», με την προοπτική να μεταφέρει μυθοπλαστικά μιαν πραγματικότητα της εποχής του: Οι τρομερές αλλαγές προς την πρόοδο ήταν δύσπεπτες, ιδιαίτερα για ανθρώπους που δεν μπορούσαν να αφομοιώσουν ότι ο παλιός κόσμος χανόταν. Πίσω από τον σαρκασμό, έβγαζε μια συμπάθεια για αυτούς τους ανθρώπους.

Ένας σύγχρονος Cervantes, πιθανότατα, θα έκανε το ανάποδο: Να έβγαζε μια σαρκαστική συμπάθεια για τους ανθρώπους που δεν μπορούν να χωνέψουν ότι «όλα τριγύρω αλλάζουνε, κι όλο τα ίδια μένουν». Και συνεχίζουν να αγωνίζονται με πάθος για την αλλαγή.

Το κλειδί είναι η μετριοπάθεια: Όπως είναι τα πράγματα, η παραίτηση είναι αυτοκαταστροφική, καταργεί την ίδια την ύπαρξη. Από την άλλη, ο ενθουσιασμός και οι υπερβολικές προσδοκίες δεν θα φέρουν παρά τη ματαίωση. Άρα, δεν μένει παρά η σωστή ανάγνωση της πραγματικότητας και η προσπάθεια να αλλάξουν τα πράγματα. Έστω λίγο, έστω αργά. Χωρίς «ψυχοτρόπες ουσίες», που είτε «ομορφαίνουν» την πραγματικότητα, είτε «διαβεβαιώνουν» ότι η ασχήμια της όπου να ‘ναι πεθαίνει.

Καλάθι

•         Χελλίμ (1): Υπάρχει άλλο κράτος, όπου ο αρμόδιος υπουργός λέει σε διαμαρτυρόμενους να πάνε να διαδηλώσουν έξω από τυροκομεία, επειδή αυτά είναι που παρατυπούν, παρανομούν, και κάνουν ό,τι θέλουν; Η απάντηση είναι «όχι». Το ερώτημα «ε, τότε, εσύ τι κάνεις, γιατί υπάρχεις;» θα παραμείνει αναπάντητο. Για την ακρίβεια, δεν θα τεθεί καν! Εδώ δεν τέθηκε για σημαντικότερα θέματα, στον υποψήφιο που υποστηρίζει ο υπουργός· και θα τεθεί στον ίδιο;

•         Χελλίμ (2): Το πιο μηδενικό κράτος είναι αυτό που στο ερώτημα γιατί παρανομεί το ίδιο, γιατί το ίδιο το κράτος δεν εφαρμόζει τους νόμους και τις υποχρεώσεις του, η κυβέρνηση απαντά: «Θα δώσω εκατομμύρια επιδότηση-χορηγία σε όλους». Και στους παρανομούντες με την ανοχή μου, και στους διαμαρτυρόμενους.

•         Χελλίμ (3): Πάλι ένα σωρό μυαλωμένοι άνθρωποι θα «σκοτωθούν» μεταξύ τους. Αν ο Μαυρογιάννης είναι καλύτερος από τους άλλους δύο άρα να τον ψηφίσουμε, αν είναι ίδιος άρα να μην τον ψηφίσουμε. Και πάντα να σέρνεται κάτω από το χαλί αυτή η καταραμένη υποψία της ιδιοτέλειας. Το χειρότερο πράγμα που μας έχουν κάνει!