«Το "ουδέποτε" του Χόπκινσον και ο όρκος του Μακάριου», του Γιώργου Κουμουλλή

 

Ως αποτέλεσμα της δημοσίευσης του άρθρου μου του π. Σαββάτου στον «Πολίτη», με τίτλο «Γιατί γιορτάζουμε περίλαμπρα την 1η Απριλίου;», αρκετοί φίλοι μου επικοινώνησαν μαζί μου για να μου πουν ότι ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ κατέστη αναγκαίος μετά το «ουδέποτε» του Χόπκινσον.

Πράγματι, ο Χένρυ Χόπκινσον, υφυπουργός Αποικιών του ΗΒ μεταξύ 1952-1955, μιλώντας για την Κύπρο στη Βουλή των Κοινοτήτων το 1954 είπε: «Υπάρχουν ορισμένα εδάφη στην Κοινοπολιτεία, τα οποία, λόγω των ειδικωτέρων συνθηκών υπό τας οποίας ευρίσκονται, ουδέποτε δύνανται να αναμένουν ότι θα αποκτήσουν πλήρη ανεξαρτησία». Κι αυτή η δήλωση, όπως μας λένε πολλοί «εθνικόφρονες», δεν άφηνε άλλα περιθώρια πλην του ένοπλου αγώνα. Βέβαια, είναι ένα απλοϊκό και εντελώς ανιστόρητο αφήγημα, που ωστόσο σχεδόν μας πείθει, γιατί μας το πιπιλίζουν συνεχώς από την τηλεόραση και όχι μόνο.

Καταρχάς, η απόφαση για ένοπλο αγώνα πάρθηκε πολύ πριν τη δήλωση του Χόπκινσον. Η συμμαχία Εθναρχίας–Ακροδεξιάς ήταν αποφασισμένη να προχωρήσει σε ένοπλο αγώνα, διότι είχε την αφέλεια να πιστεύει ότι μ' αυτόν τον τρόπο θα επιτυγχανόταν η ένωση. Δεν τους αδικούμε, διότι οι βαθμοί του πολιτικού IQ των ηγετών σε μια παπαδοκρατία είναι αριθμητικά συγκρίσιμοι με τους βαθμούς θερμοκρασίας της Σιβηρίας. Οι ιεράρχες πιστεύουν ακράδαντα ότι είναι προικισμένοι θεόθεν με την αρετή της «σωστής πολιτικής». Τώρα, αν η ουρανόθεν αποστολή τους παράγει αρίφνητα γήινα υλικά κέρδη σε βάρος των πιστών, είναι επειδή «τίποτα δεν είναι δωρεάν», όπως τονίζει ο οικονομολόγος Χρυσόστομος Β’.

Επί της ουσίας όμως, όπως γράφει ο Γρίβας, οι συζητήσεις για ένοπλη δράση άρχισαν από τον Αύγουστο του 1950, τουτέστιν 4 χρόνια πριν την ομιλία του Χόπκινσον, με τη συμμετοχή γνωστών ακροδεξιών και αντικομουνιστών. Αρχηγός αυτής της ακροδεξιάς ομάδας ήταν ο Μακάριος. Η οδυνηρή αλήθεια είναι ότι ο Μακάριος, τη δεκαετία τουλάχιστον του 1940, ήταν ένας ακροδεξιός, υποστηρικτής της λευκής τρομοκρατίας. Όταν το 1948 επισκέφθηκε τη Μακρόνησο, έγραψε στο βιβλίο των επισκεπτών: «Ένα ψυχικό λουτρό ήταν για εμάς η επίσκεψή μας εις τη Μακρόνησον. Φεύγουμε μ' ακλόνητη την πίστη πως η Ελλάδα μας ποτέ δεν πεθαίνει» (Βλ. Γ. Πικρού: «Το χρονικό της Μακρονήσου», σελ. 204).

Υπάρχει, όμως, και ένας άλλος λόγος που κονιορτοποιεί το επιχείρημα ότι το «ουδέποτε» του Χόπκινσον δικαιολογούσε την ένοπλο δράση. Τα πολιτικά και γεωπολιτικά τεκταινόμενα συνεχώς αλλάζουν, δημιουργώντας νέα δεδομένα. Ο μεγάλος φιλόσοφος Ηράκλειτος έλεγε «τα πάντα ρει, μηδέποτε κατά τ' αυτό μένειν» και αυτό ισχύει πιο πολύ όταν στο μικροσκόπιό μας είναι η πολιτική ιστορία μιας χώρας. Αν οι ηγέτες μας το 1954 ζητούσαν τη συμβουλή όχι ενός καθηγητή, όχι ενός πρωτοετή φοιτητή πολιτικών επιστημών, αλλά ενός 16χρονου μαθητή που μελετούσε Politics για τις εξετάσεις του GCE Ordinary level (συνηθισμένου/κατώτερου επιπέδου), θα τους απαντούσε κάπως έτσι: «Προσέξτε καλά. Αν επιδιώξετε την ένωση, θα φάτε τα μούτρα σας, διότι είναι μια κίνηση που δεν την ευνοούν ούτε η Αμερική, ούτε η Μ. Βρετανία, ούτε η Τουρκία, ούτε η Σοβιετική Ένωση, ούτε τα ΗΕ. Γι΄αυτό συνιστώ ο στόχος σας να είναι η ανεξαρτησία, όπως είναι και των υπόλοιπων 70 αποικιών της Μ. Βρετανίας, με πολιτικά μέσα. Δεν βλέπετε ότι όλες οι αυτοκρατορίες είναι υπό κατάρρευση; Θα έβαζα στοίχημα ότι την επόμενη δεκαετία δεν θα υπάρχουν πλέον αποικίες». Πράγματι, το στοίχημα θα το κέρδιζε αυτός ο μαθητής, διότι από το 1964 καμιά Βρετανική αποικία δεν παρέμεινε τέτοια παρά τη θέλησή της.

Ίσως, το πιο τρανταχτό παράδειγμα που επιβεβαιώνει τη ρήση του Ηράκλειτου είναι η απόκτηση του δικαιώματος ψήφου από τις γυναίκες στην Ευρώπη. Το 1893, ο Βρετανός Πρωθυπουργός Γκλάντστοουν, μιλώντας στη Bουλή των Κοινοτήτων το 1893, είπε: «Οι γυναίκες πρέπει ν' αντιληφθούν ότι ποτέ δεν θα αποκτήσουν το δικαίωμα ψήφου. Η ανάμειξη των γυναικών στην πολιτική θα τις διαφθείρει και θα έχει δυσάρεστες συνέπειες, όχι μόνο στον θεσμό της οικογένειας, αλλά και στην κοινωνία γενικά» (βλ. «Sex and suffrage in Britain 1860–1914», σελ. 54, Susan Kent). Κι όμως! Μετά από λίγα χρόνια, το 1918, η Βουλή έκανε δεύτερες σκέψεις λόγω της αλλαγής της κουλτούρας και του πολιτικού κλίματος γενικά και παρεχώρησε στις γυναίκες το δικαίωμα ψήφου.

Ένα άλλο τρανταχτό παράδειγμα που αφορά την Κύπρο είναι ο «όρκος της Φανερωμένης», όπως λέγεται, από τον Μακάριο, για την ένωση το 1954. Ο Μακάριος ορκίστηκε «ότι θα παραμείνωμεν πιστοί έως θανάτου εις το εθνικό μας αίτημα…». Είναι βέβαιο ότι όταν ο Μακάριος ορκιζόταν, τότε πίστευε ότι η ένωση θα μπορούσε να επιτευχθεί, ότι ποτέ δεν θα έφθανε η μέρα που οι αντίπαλοί του θα τον κατηγορούσαν ως «επίορκο». Συν τω χρόνω βέβαια, η κατάσταση άλλαξε άρδην. Μετά τα γεγονότα της Κοφίνου το 1967 και την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων, ο Μακάριος ήταν, προς έπαινό του, ο πρώτος Κύπριος που τόλμησε να πει πεντακάθαρα ότι η ένωση δεν ήταν εφικτή. Δυστυχώς, δεν ακολούθησε τη γραμμή της ανεξαρτησίας με συνέπεια, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. Οι όρκοι των πολιτικών θυμίζουν ερωτευμένους έφηβους παλαιών εποχών, που υποσχόντουσαν αιώνια αγάπη και αιώνια αφοσίωση, αλλά τα χαλάγανε την επομένη μέρα. Ίσως εκείνος να μην πέρασε απ' έξω από το σπίτι της για να τη χαιρετήσει ή εκείνη γλυκοκοίταξε, κατά την κρίση του Ρωμαίου, κάποιον ξένο.

*Ο Γιώργος Κουμουλλής είναι Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας