«Η "στείρα" διπλωματία των κυρώσεων» του Κυριάκου Πιερίδη

 

Στο Συμβούλιο υπουργών την περασμένη Δευτέρα (15/11), όσα καταγράφηκαν για το Κυπριακό από την EU INTCEN – το Κέντρο Ανάλυσης Πληροφοριών της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης, θα έπρεπε να σημάνουν συναγερμό στη Λευκωσία και την Αθήνα. Τίποτα δεν δείχνει, όμως, ότι υπάρχει ανάλογος προβληματισμός γύρω από το υπαρξιακό ζήτημα για τους Κυπρίους: πώς μπορεί να σταματήσει αυτή η κατηφόρα προς τη διχοτόμηση, χωρίς στρατηγική για να βγούμε από τα αδιέξοδα;

Η συγκεκριμένη υπηρεσία που υπάγεται στον Ύπατο Εκπρόσωπο Ζοζέπ Μπορέλ συνόψισε σε ένα απόρρητο 7σέλιδο έγγραφο όσα συμβαίνουν στα κατεχόμενα και τις γεωστρατηγικές επιδιώξεις της Τουρκίας. Πρώτον, η στρατικοποίηση του νησιού. Με επίδειξη ισχύος στον αέρα (Λευκόνοικο, drones), κατασκευή ναυτικής βάσης στον Απόστολο Ανδρέα για πλήρη τουρκική υπεροχή στις θάλασσες. Δεύτερον, η Τουρκία εφαρμόζει πλήρη πολιτικό και οικονομικό έλεγχο της κατεχόμενης περιοχής από την τουρκική «πρεσβεία». Υλοποιεί πλέον δραστικά την οριστική δημογραφική ανατροπή που άρχισε πριν από ένα χρόνο για να εκτοπίσει τον Μουσταφά Ακιντζί και να απομονώσει την προοδευτική ηγεσία των Τ/Κ.

Το βλέμμα της Τουρκίας είναι σαφώς στραμμένο προς τους πραγματικούς ανταγωνιστές της, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Η Κύπρος δεν διαθέτει παρά μόνο μια πολύ περιορισμένη στρατιωτική ισχύ αποτροπής, είναι εγκλωβισμένη στη γεωγραφία της και τώρα σχεδόν περικυκλωμένη.

Με δορυφορικές λήψεις από τον Galileo στη Μαδρίτη, η ΕΕ έχει αποτυπώσει επίσης σε χάρτες το άνοιγμα των Βαρωσίων. Η εκτίμηση της ΕΕ είναι απολύτως βάσιμη: η Τουρκία δεν θα κάνει πίσω, θα συνεχίσει τη γραμμή επιβολής τετελεσμένων. Είναι διατεθειμένη να απορροφήσει κάποιο κόστος κριτικής, αυτό που η Λευκωσία με τη στήριξη της Αθήνας ονομάζουν «κυρώσεις». Το Κυπριακό μπήκε στις ευρύτερες γεωστρατηγικές στοχεύσεις της στην περιοχή. Η υπόθεση των υδρογονανθράκων, από ευλογία για συνεργασία, έγινε κατάρα! Με άλυτο το Κυπριακό, η Άγκυρα εμποδίζει κάθε εξέλιξη.

Ποια γραμμή Δένδια – Χριστοδουλίδη;

Την επομένη του Συμβουλίου στις Βρυξέλλες, ο Νίκος Δένδιας έσπευσε στη Λευκωσία για συντονισμό. Τα λόγια τους δεν δείχνουν κάτι σημαντικό (16/11): «θα συνεχίσουμε να καταδικάζουμε τις παράνομες τουρκικές ενέργειες», δηλώνει ο Ν. Δένδιας. «Οι ενέργειές μας εντείνονται και ενισχύονται», συμπληρώνει ο Ν. Χριστοδουλίδης. Πρόκειται για λόγια χωρίς αποτέλεσμα. Εντός Δεκεμβρίου η κυβέρνηση Ν. Αναστασιάδη προγραμματίζει γεώτρηση με την Exxon Mobil στο οικόπεδο 10. Είναι απολύτως προβλεπτή η τουρκική αντίδραση «επί του πεδίου». Η Τουρκία αγόρασε και το γεωτρύπανο 7ης γενεάς, βαθέων υδάτων «West Cobalt». Τα τρία που ήδη διαθέτει είναι 6ης γενιάς (Φατίχ, Κανουνί, Γιαβούζ). Κάποια θα πλεύσουν από τη Μαύρη Θάλασσα στη Μεσόγειο.

Αλήθειες και μυθεύματα

Μετά την κατάρρευση των συνομιλιών υπό τον ΟΗΕ, η στροφή της Τουρκίας αλλάζει ραγδαία και ανέκκλητα τα διχοτομικά τετελεσμένα. Στο εσωτερικό μέτωπο, για ημέρες τώρα, ο Πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης κάνει εκστρατεία απέναντι σε όσους εντός Κύπρου τον αμφισβητούν για τη στάση του στο Κραντ Μοντανά το 2017 και τους μετέπειτα χειρισμούς του. Όλα μεθοδεύονται επικοινωνιακά για να ταιριάξουν στο αφήγημα Αναστασιάδη που βολεύει τη διαιώνιση της εξουσίας του και μετά το 2023. Μια νέα «περιρρέουσα» βρίσκεται σε εξέλιξη, με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Ν. Αναστασιάδη: επιθέσεις εναντίον «κάποιων» δημοσιογράφων, υπαινιγμοί για τον Γκουτέρες που του επέρριψε ευθύνες. Ασχέτως αν κανείς δεν τον πιστεύει διεθνώς, ο Ν. Αναστασιάδης ενδιαφέρεται μόνο να γίνει πιστευτός στο πιο συντηρητικό και το εθνικιστικό ακροατήριό του. Ο Κύπριος Πρόεδρος θα δυσκολευτεί πολύ να διαγράψει τη δημόσια άρνησή του στην έκκληση Μ. Ακκιντζί (4/5/2018) να συνυπογράψουν το Πλαίσιο Γκουτέρες ως στρατηγική συμφωνία. Μια πράξη που ερμηνεύει τις ακριβείς προθέσεις του και την κρίσιμη ιστορική στιγμή, αλλά και την τακτική του να ροκανίζει τον χρόνο στη συνέχεια.

Ο Γκουτέρες και ο Μπορέλ

Αν προσέξει κανείς τις δηλώσεις Ν. Αναστασιάδη, δεν θα εντοπίσει ιδιαίτερη αγωνία για το σήμερα, μόνο άγχος για το χθες. Στο συνέδριο του Economist στη Λευκωσία, η Ελίζαμπεθ Σπέχαρ, αντιπρόσωπος του ΟΗΕ, σημειώνει (16/11): «διανύουμε εξαιρετικά δύσκολες στιγμές για την ειρηνευτική διαδικασία. Εμείς, ως ΟΗΕ, θεωρούμε ότι η μακροπρόθεσμη σταθερότητα και ένα βιώσιμο και ασφαλές μέλλον στην Κύπρο, καθώς και στην περιοχή, συνδέονται άρρηκτα με την επίλυση του Κυπριακού». Η εκπρόσωπος του ΟΗΕ υπενθυμίζει στο ακροατήριο του Economist ότι οι συνομιλίες για το Κυπριακό βρίσκονται στο απόλυτο μηδέν από τον Ιούλιο του 2017.

Στις Βρυξέλλες, ο Ύπατος Εκπρόσωπος Ζ. Μπορέλ έγινε ξανά δέκτης των «παραπόνων» της Κύπρου γιατί δεν ετοίμασε ακόμα τη λίστα των επιλογών για κυρώσεις. Κι αυτός, όπως ο ΟΗΕ, βλέπουν την κλιμάκωση της αντιπαράθεσης, τη συγκρουσιακή πορεία και τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης. Ο Μπορέλ δεν φαίνεται να μπορεί να σηκώσει μόνος του το βάρος ενός προβλήματος στο Συμβούλιο. Οι Χριστοδουλίδης και Δένδιας ζητούν «κυρώσεις», αλλά δεν ανοίγουν τα χαρτιά τους για το πώς θα λυθούν τα προβλήματα με την Τουρκία (Κυπριακό, Ελληνοτουρκικά). Για ορισμένους Ευρωπαίους εταίρους, ανάμεσά τους και οι πιο ισχυροί, το μόνο που επιτυγχάνουν είναι να τροφοδοτούν και περιπλέκουν την κατάσταση.

Από τον Μάρτιο του 2018, η Λευκωσία ζητά μέτρα αντίδρασης χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Το Βαρώσι μπήκε στην ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου, 4 μήνες μετά το άνοιγμά του, στην κατηγορία «διάφορα». Ο Μπορέλ απέκρουσε με υπομονετικότητα τις διαμαρτυρίες της Λευκωσίας και της Αθήνας και έκανε μια σιβυλλική τοποθέτηση γύρω από τις «απτές επιλογές» που θα εξεταστούν τον Δεκέμβριο: Θα συνεχίσουμε την ευθυγράμμιση με τον ΟΗΕ, θα έχουμε τις κατευθύνσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου», αλλά χρειαζόμαστε και μια ομόφωνη τοποθέτηση για μέτρα: «δεν θα ήθελα (να προτείνω κάτι) που να έχει την άρνηση κρατών μελών. Οι μονομερείς ενέργειες είναι απαράδεκτες αλλά η αντίδραση πρέπει να συμβάλει στη συνολική επίλυση του Κυπριακού».

Οι Ισπανοί μπροστά;

Πίσω από τις πόρτες, ο Ύπατος Εκπρόσωπος επιχειρεί να ευθυγραμμιστεί όντως με τον ΟΗΕ για να αντιμετωπιστεί η ουσία του Κυπριακού: επανεκκίνηση συνομιλιών, ανασύνθεση του διαπραγματευτικού υλικού και δρομολόγηση καταληκτικής διαδικασίας για στρατηγική συμφωνία. Η διαβούλευση Γκουτέρες – Μπορέλ άρχισε από την επομένη των συζητήσεων στο Συμβούλιο Ασφαλείας για το Βαρώσι. Κοινή τους διαπίστωση είναι ότι η Τουρκία πρέπει να δεσμευθεί ξανά στη διαδικασία επίλυσης με βάση τη συμφωνημένη βάση και όχι να εξωθηθεί στα άκρα γιατί κανείς δεν θα βρεθεί να τη σταματήσει.

Η συζήτηση το τελευταίο διάστημα επεκτείνεται στο ζήτημα του διορισμού ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ. Με την οδυνηρή εμπειρία μετά το Κραν Μοντανά, ο Γενικός Γραμματέας στρέφεται ξανά στην ιδέα να είναι πολιτικό πρόσωπο, μάλιστα από τη μάχιμη διπλωματία και, γιατί όχι, από κράτος μέλος της ΕΕ. Οι προδιαγραφές αυτές φέρουν πιο ορατή μια επιλογή από ισχυρή χώρα με βεβαιωμένα καλές σχέσεις, τόσο με την Τουρκία, όσο και την Ελλάδα και την Κύπρο. Ανέλπιστα έπεσε στη συζήτηση η περίπτωση του Ισπανού υφυπουργού Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Χόσε Μπάρμπα! Θα μοιάζει με έκπληξη αν τελικά γίνεται αποδεκτός από την Άγκυρα. Αλλά θα σημαίνει και κάτι για τη «στείρα διπλωματία» στη Λευκωσία και την Αθήνα. Ό,τι η υπόθεση της επίλυσης του Κυπριακού θα χρειαστεί στιβαρή διπλωματία –μάλλον μετά το 2023 και τις εκλογές στην Κύπρο και την Τουρκία– και σφαιρική προσέγγιση με βάση τα ευρωπαϊκά συμφέροντα.