«Είναι η λεγόμενη τουρκοανταρσία;» του Παύλου Κ. Παύλου

Παρακολουθώ ανελλιπώς τα άρθρα του Γιώργου Κουμουλλή, οικονομολόγου, κοινωνικού επιστήμονα, στον «Πολίτη» του Σαββάτου, επειδή τα βρίσκω ενδιαφέροντα και τεκμηριωμένα. Ακόμα και στις περιπτώσεις που οι απόψεις του δεν με βρίσκουν σύμφωνο, δίνω στο περιεχόμενο των άρθρων του πολλή προσοχή, διότι φροντίζει να κάνει παραπομπές σε έγκριτους επιστήμονες και συγγραφείς, παραθέτοντας στοιχεία για τις πηγές του. Στο τελευταίο του άρθρο ωστόσο στις 19 Δεκεμβρίου 2020 με τίτλο «Η λεγόμενη τουρκοανταρσία» με απογοήτευσε, διότι υποστήριξε, χωρίς την αναγκαία ιστορική τεκμηρίωση αυτήν τη φορά, ότι οι Τουρκοκύπριοι επειδή ήταν ευχαριστημένοι με τα υπερπρονόμια που τους έδωσαν οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου δεν είχαν κανέναν λόγο να αλλάξουν το στάτους κβο, σε αντίθεση με τους Ελληνοκύπριους που ήσαν δυσαρεστημένοι και στην ουσία αυτοί προκάλεσαν τα γεγονότα του 1963-64. Και επειδή, κατά τα γραφόμενά του, «στην Κύπρο η αντίληψη επηρεάζεται από τον ανήθικο, εμπαθή, επιθετικό και τυφλό φανατισμό», το γεγονός αυτό δεν μας επιτρέπει να βλέπουμε την αλήθεια και αντί να αναλάβουμε εμείς όλη την ευθύνη για τις διακοινοτικές ταραχές του 1963-64, αφού εμείς τις προκαλέσαμε, κατηγορούμε αδίκως τους Τ/Κ, χρησιμοποιώντας κακώς τον όρο «τουρκοανταρσία», την οποία ο κ. Κουμουλλής αποκαλεί «λεγόμενη τουρκοανταρσία».

 

Τι λένε, όμως, τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, όπως αυτά παρατίθενται σε έγκυρες πηγές, και ποια είναι η ιστορική αλήθεια για εκείνα τα θλιβερά γεγονότα, ιδωμένα με αντικειμενικότητα και χωρίς «ανήθικο, εμπαθή, επιθετικό και τυφλό φανατισμό»;

 

Τον Οκτώβριο του 1959, προτού καν εγκαθιδρυθεί το κυπριακό κράτος, συνελήφθη το τουρκικό πλοιάριο «Ντενίς» το οποίο μετέφερε μεγάλη ποσότητα οπλισμού για την τρομοκρατική οργάνωση ΤΜΤ.

 

Το 1960 ανετράπη στην Τουρκία η κυβέρνηση του Αντνάν Μεντερές, ο οποίος είχε υπογράψει τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Τον Μεντερές τον κρέμασαν το 1961 και η νέα τουρκική κυβέρνηση υπό τον στρατηγό Γκιουρσέλ άρχισε από το 1960 να εξοπλίζει συστηματικά τους Τ/Κ, να στέλνει Τούρκους αξιωματικούς να τους εκπαιδεύουν μυστικά στα όπλα και σε συνεργασία με τον Ραούφ Ντενκτάς να προωθεί τα διχοτομικά της σχέδια.

 

Η τουρκική πολιτική στο Κυπριακό καθορίστηκε με λεπτομέρεια από τον διακεκριμένο καθηγητή και πολιτικό Νιχάτ Ερίμ από το 1956 και ακολουθείται με ευλάβεια μέχρι σήμερα από όλες τις τουρκικές κυβερνήσεις, που διαχρονικό στόχο έχουν τον πολιτικό και στρατιωτικό έλεγχο της Κύπρου.

 

Το 1960 η μεγάλη πλειονότητα των Τ/Κ είχε φιλειρηνικά αισθήματα και ήθελε την αρμονική συμβίωση με τους Ε/Κ, τις αποφάσεις ωστόσο τις έπαιρναν τα εξτρεμιστικά στοιχεία της Βολκάν και της διαδόχου της ΤΜΤ με ηγέτη τον Ραούφ Ντενκτάς, με πλήρη έλεγχο και κατεύθυνση από την Τουρκία.

 

Στην Τουρκία οργανώνονταν συνεχώς διαδηλώσεις με κύριο σύνθημα τη διχοτόμηση της Κύπρου. Πόστερ κυκλοφορούσαν ευρύτατα με την Κύπρο να την πατά ένα μεχμετζίκ. Τούρκοι επίσημοι, καθηγητές και φανατικοί μουσουλμάνοι επισκέπτονταν το νησί και έδιναν διαλέξεις εξάπτοντας τον φανατισμό και αποκαλώντας την Κύπρο τουρκική (Νίκου Κρανιδιώτη, «Δύσκολα Χρόνια», σ. 459).

 

Το 1962, πριν από τις δικοινοτικές ταραχές, σημειώθηκαν εκρήξεις σε δύο τουρκοκυπριακά τεμένη. Με αδιάψευστες μαρτυρίες αποδείχθηκε ότι ήταν έργο Τ/Κ εξτρεμιστών, για να προκληθεί αναταραχή.

 

Κάθε μετριοπαθής φωνή ανάμεσα στους Τ/Κ καταπνιγόταν βίαια, όπως οι Τ/Κ δημοσιογράφοι Αϊχάν Χικμέτ και Αχμέτ Μουζαφέρ Γκιουρκάν, δηλωμένοι ως αντίθετοι στην πολιτική Ντενκτάς, οι οποίοι δολοφονήθηκαν το 1962 και λίγο αργότερα, το 1964, ο Ντερβίς Καβάζογλου.

 

Το 1962 οι Τ/Κ βουλευτές αρνήθηκαν να ψηφίσουν τον νόμο για τον φόρο εισοδήματος, καταδικάζοντας το κράτος να μείνει δίχως οικονομικούς πόρους και τον κυβερνητικό μηχανισμό να οδηγηθεί σε παράλυση. Την ίδια εποχή ζητούν χωριστούς δήμους και χωριστό τουρκοκυπριακό στρατό.

 

Αποκαλυπτικό στοιχείο που φανερώνει τη στάση των Τ/Κ έναντι της υπόστασης της ΚΔ είναι το έγγραφο που αποκαλύφθηκε στο θησαυροφυλάκιο του Τ/Κ αντιπροέδρου Φαζίλ Κουτσιούκ τον Δεκέμβριο του 1963. Δημοσιεύεται ολόκληρο στον Α' τόμο, σελ. 222, του τετράτομου βιβλίου του Γλαύκου Κληρίδη «Η Κατάθεσή μου». Στο έγγραφο αυτό περιγράφεται με κάθε λεπτομέρεια πώς έπρεπε να δράσουν οι Τ/Κ σε όλα τα επίπεδα (Υπουργικό Συμβούλιο, Βουλή, στρατό, δημόσια υπηρεσία κ.λπ.), με σκοπό «να κάνουμε ακόμα πιο δύσκολη την εφαρμογή του Συντάγματος σε κάθε τομέα». Τονίζεται ακόμη ότι «η διασκορπισμένη στο νησί τουρκική κοινότητα πρέπει να συγκεντρωθεί διά της βίας σε μια περιοχή και να υποχρεωθεί να την υπερασπίσει». Χάριν συντομίας αποφεύγω άλλες αναφορές στο έγγραφο πέραν της ακόλουθης, το ίδιο ενδεικτικής των προθέσεων της τουρκικής πλευράς. Αναφέρεται, λοιπόν, ότι ο νέος Πρόεδρος της Τουρκίας, στρατηγός Γκιουρσέλ τόνισε στους συγγραφείς του εγγράφου (το υπογράφουν οι Φαζίλ Κουτσιούκ και Ραούφ Ντενκτάς) με τον σαφέστερο τρόπο ότι «για την Τουρκία οι συμφωνίες δεν ήταν τίποτα παρά μονάχα ένας προσωρινός σταθμός. Αν δεν ήταν έτσι αλλά η τελική λύση, δεν θα είχαμε αποδεχθεί, θα είχαμε συνεχίσει τη σύγκρουση μεταξύ των δύο κοινοτήτων και θα είχαμε θέσει το ζήτημα της διχοτόμησης στα Ηνωμένα Έθνη».

 

Τα γεγονότα του '63-'64 έδωσαν την αφορμή και βάσει του σχεδίου οι Τ/Κ υπουργοί, βουλευτές, άλλοι αξιωματούχοι και δημόσιοι υπάλληλοι απεχώρησαν και ίδρυσαν τη λεγόμενη τουρκοκυπριακή διοίκηση, προπομπό της «ΤΔΒΚ».

 

Στην πενταμερή διάσκεψη του Λονδίνου του 1964, οι τ/κ θέσεις, όπως διατυπώθηκαν από τον Ραούφ Ντενκτάς, διαλάμβαναν και τα εξής: Το κυπριακό κράτος να διαμορφωθεί με βάση τον γεωγραφικό διαχωρισμό των δύο κοινοτήτων, οι οποίες να έχουν στις περιοχές τους πλήρη αυτονομία και αυτοδιοίκηση. Να γίνει μετακίνηση πληθυσμών, ώστε οι Τ/Κ να συγκεντρωθούν σε μία ή δύο μεγάλες περιοχές (Ν. Κρανιδιώτη, ίδιο, σελ. 105).

 

Όλα τα πιο πάνω, που είναι ενδεικτικά και μόνο, φανερώνουν ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός: Οι Τ/Κ ηγέτες, καθοδηγούμενοι από την Άγκυρα, δεν εγκατέλειψαν ποτέ τα σχέδια για διχοτόμηση της Κύπρου και δημιουργία χωριστής κρατικής οντότητας, ελεγχόμενης από την Τουρκία.

 

Τι γινόταν, όμως, στην ε/κ πλευρά; Αδιαμφισβήτητο ιστορικό γεγονός παραμένει επίσης ότι οι Ελληνοκύπριοι, με προεξάρχοντες τους ηγέτες τους, δεν πίστεψαν στην Κυπριακή Δημοκρατία και θεώρησαν τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου ενδιάμεσο σταθμό για επίτευξη της Ένωσης. Μέχρι τη μεγάλη στροφή του Μακαρίου το 1968 από το εφικτό (Ένωση) στο ευκταίο (ανεξάρτητο κράτος), υπάρχει πληθώρα διακηρύξεων, επίσημων ομιλιών και εκδηλώσεων που τεκμηριώνουν τα πιο πάνω. Με κορύφωση την ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Αντιπροσώπων, τον Ιούνιο 1967, για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Δηλαδή, διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Και τονίζω, η απόφαση ήταν ΟΜΟΦΩΝΗ!

 

Γεγονός παραμένει επίσης ότι οι Ε/Κ δεν έπραξαν όσα έπρεπε για να στηρίξουν τις μετριοπαθείς δυνάμεις ανάμεσα στους Τ/Κ, ενώ αντίθετα με ενέργειές τους ενίσχυαν τα πιο εξτρεμιστικά στοιχεία στην τ/κ κοινότητα. Στο βιβλίο μου «Δημόσια Κατάθεση», εκδόσεις Κυπροέπεια 2003, στις σελίδες 68-83, δημοσιεύω συνέντευξη με τον πεφωτισμένο πολιτευτή της Αριστεράς Ανδρέα Ζιαρτίδη και τον γνωστό αγωνιστή-εκπαιδευτικό Κλεάνθη Γεωργιάδη, στην οποία καταθέτουν ως αυτόπτες μάρτυρες τι έγινε στο Λάνκαστερ Χάουζ στο Λονδίνο κατά την υπογραφή των συμφωνιών για ίδρυση της ΚΔ. Τους ζήτησα να μου πουν αν οι συμφωνίες εκείνες μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα λειτουργικό κράτος. Απάντησαν και οι δύο ότι, παρά τις δυσκολίες, παρά τις εθνικές απογοητεύσεις, το κράτος μπορούσε να λειτουργήσει. Πλην, όμως, «ούτε οι Ε/Κ ούτε οι Τ/Κ πίστεψαν σ’ αυτό το κράτος και αμφότεροι έκαμαν το παν για να το διαλύσουν».

 

Βαρύνουσα εν προκειμένω είναι και η άποψη του Γλαύκου Κληρίδη, όπως διατυπώνεται στη σελ. 223 (τόμος Α') του βιβλίου του «Η Κατάθεσή μου»: «Οι Τ/Κ ήσαν απογοητευμένοι επειδή η διχοτόμηση όχι μόνο δεν εξασφαλίστηκε, αλλά και αποκλείσθηκε σαν λύση. Οι Ε/Κ ήσαν επίσης απογοητευμένοι γιατί η Ένωση όχι μόνο δεν επιτεύχθηκε, αλλά και αποκλείσθηκε σαν μελλοντική λύση». Ο Γλαύκος Κληρίδης σημειώνει επίσης τα εξής αποκαλυπτικά στην εισαγωγή του, στον Α' τόμο του βιβλίου του: «Αναφέρομαι στην Κυπριακή Δημοκρατία σαν ανεπιθύμητη δημοκρατία. Ο λόγος είναι ότι ούτε οι Ε/Κ ούτε οι Τ/Κ ήθελαν ή αγωνίσθησαν για την ανεξαρτησία της χώρας τους. Οι Ε/Κ ήθελαν και αγωνίσθησαν για να ενώσουν την Κύπρο με τη μητέρα Ελλάδα και οι Τ/Κ να την ενώσουν με την Τουρκία ή τουλάχιστον να τη μοιράσουν ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Και προσθέτει: «Η ΚΔ έχει μια σημαία που ούτε οι Έλληνες ούτε οι Τούρκοι θεώρησαν ποτέ εθνική τους σημαία και κανείς δεν ήταν έτοιμος να πεθάνει γι’ αυτήν». Η ευθύνη, συνεπώς, κατανέμεται και στις δύο κοινότητες και είναι χωρίς ιστορική τεκμηρίωση ο ισχυρισμός ότι οι ευχαριστημένοι Τ/Κ ήταν τα θύματα και οι κακοφανισμένοι Ε/Κ οι θύτες.

 

Ας δούμε, τώρα, και την ιστορική αλήθεια για τα γεγονότα του 1963-64 και αν δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός του κ. Κουμουλλή για «λεγόμενη τουρκοανταρσία». Είναι γεγονός ότι οι Ε/Κ, με την έγκριση του Μακαρίου και με επικεφαλής τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, εκπόνησαν το Σχέδιο Ακρίτας (Α' τόμος, Γλ. Κληρίδη, σ. 227), με σκοπό να ενισχύσουν τις κυβερνητικές δυνάμεις σε περίπτωση ανταρσίας των Τ/Κ, αλλά και για να ολοκληρώσουν το έργο που άρχισε η ΕΟΚΑ, δηλαδή να επιτύχουν την Ένωση. Για όσους, όμως, έζησαν και γνωρίζουν τα γεγονότα ή μελέτησαν ντοκουμέντα της εποχής, η αλήθεια είναι ότι η όλη οργανωτική προσπάθεια των Ε/Κ ήταν προχειρότατη και ελλιπέστατη. Ο Γιωρκάτζης απέκλεισε από την Οργάνωση ΕΟΚ (Εθνική Οργάνωση Κύπρου) άτομα με αριστερές τάσεις και πρώην τομεάρχες της ΕΟΚΑ που δεν αναγνώριζαν την ηγεσία του, γι’ αυτό και δημιουργήθηκαν τότε δύο ακόμη παραστρατιωτικές οργανώσεις, του Λυσσαρίδη και του Σαμψών. Αυτά είναι τα γεγονότα και ορθώς τα αναφέρει και ο κ. Κουμουλλής. Αυτό που δεν αναφέρει είναι το γεγονός ότι όταν ξέσπασαν οι ταραχές τον Δεκέμβρη του 1963 οι προσωρινοί λόχοι της ΕΟΚ δεν είχαν τον αναγκαίο οπλισμό και έτρεχαν με τα κυνηγετικά να κρατούν σκοπιές στις γειτονιές. Οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις ήσαν διασπασμένες, ασυντόνιστες και απαράσκευες. Πώς, λοιπόν, οι Ε/Κ επιτέθηκαν στους Τ/Κ βάσει σχεδίου όταν δεν ήσαν έτοιμοι για κάτι τέτοιο; Σε αντίθεση με τους Τ/Κ που είχαν ικανό οπλισμό, καλή οργάνωση και καθοδήγηση στα πεδία των συγκρούσεων από Τούρκους αξιωματικούς. Η ΤΟΥΡΚΥΚ μάλιστα, μόλις ξέσπασαν οι ταραχές, εγκατέλειψε τους στρατώνες της και απέκοψε τον δρόμο Λευκωσίας-Κερύνειας, ενώ οι Τ/Κ, σαν έτοιμοι από καιρό, κατέλαβαν βάσει σχεδίου τις συνοικίες της Λευκωσίας Τράχωνα, Ομορφίτα και Νεάπολη. Ήμασταν μαθητές και μας έστελναν να κρατούμε σκοπιά σε φυλάκια μόνο με κυνηγετικά ή το πολύ με κανένα πεπαλαιωμένο στεν. Οι Ε/Κ οργανώνονταν στρατιωτικά την εποχή εκείνη αλλά δεν προκάλεσαν οι ίδιοι τα γεγονότα του 1963, διότι δεν ήσαν έτοιμοι εκείνη τη χρονική στιγμή για κάτι τέτοιο. Πολλοί επέδειξαν ηρωισμό και αυτοθυσία για να προστατέψουν το κράτος και αυτό είναι επίσης αλήθεια και πρέπει να τους αναγνωριστεί. Αποτελεί, ωστόσο, ιστορική ανακρίβεια ο ισχυρισμός ότι οι Ε/Κ ευθύνονται αποκλειστικά για ό, τι έγινε, σε αντίθεση με τους φιλήσυχους Τ/Κ που ήθελαν να προστατέψουν την ΚΔ επειδή ήσαν ικανοποιημένοι με τα προνόμια που κέρδισαν. Τα προαναφερθέντα αποδεικνύουν μία εντελώς διαφορετική αλήθεια. Αποδεικνύουν επίσης ότι η ανάλυση των γεγονότων της εποχής εκείνης συνιστά μια πολύ πιο σύνθετη και απαιτητική διαδικασία, που δεν ολοκληρώνεται με χαρακτηρισμούς του τύπου τουρκοανταρσία ή λεγόμενη τουρκοανταρσία. Δυστυχώς, μετά το βασανιστικό δίλημμα του «Ναι» και του «Όχι» στο οποίο εξαναγκάστηκε να υποβληθεί ο λαός το 2004, ενώ το σύνολο της πολιτικής ηγεσίας όφειλε να ξεκαθαρίσει στους υποβολείς του Σχεδίου Ανάν ότι δεν θα το έφερνε ποτέ στον λαό αν δεν επιφέρονταν σ’ αυτό συγκεκριμένες αλλαγές, που θα το έκαναν λειτουργικό και θα εξασφάλιζαν την ασφάλεια του νέου κράτους, βλέπουμε από υποστηρικτές του «Ναι» μια τάση αυτοενοχοποίησης της ελληνοκυπριακής πλευράς και αποενοχοποίησης της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων. Η Κύπρος υφίσταται σοβαρότατες έξωθεν απειλές και σίγουρα δεν τη βοηθούν και τα έσωθεν πυρά.