Η κανονικοποίηση του ρατσιστικού λόγου στην κυπριακή κοινωνία

Παρέμβαση από το Racism Watch: Πρωτοβουλία κατά του ρατσισμού στην Κύπρο * 

Τη χρονιά που πέρασε καταγράφηκε ένας σημαντικός αριθμός ανησυχητικών δηλώσεων, χειρισμών και πρακτικών από κρατικά όργανα, πολιτικά πρόσωπα και αρμόδιες αρχές. Ανάμεσά τους, η κατ’ επανάληψη άρνηση της Αστυνομίας να διερευνήσει υποθέσεις εξαφάνισης μεταναστριών (και πιθανότατα να συλλάβει τον δολοφόνο τους νωρίτερα), λόγω των αντιλήψεων και προκαταλήψεων από πλευράς αστυνομικών που χειρίστηκαν τις καταγγελίες. Σε διαφορετικό πλαίσιο, ο τέως ΥΠΕΣ, Κωνσταντίνος Πετρίδης, αναφέρθηκε σε «κίνδυνο να δημιουργηθεί στην Κύπρο μουσουλμανική μειονότητα», αλλά και σε «εποικισμό» της Κύπρου από αιτητές ασύλου/μετανάστες. Είδαμε, δηλαδή, έναν κρατικό αξιωματούχο να στοχοποιεί στον δημόσιο λόγο συγκεκριμένη θρησκεία (υπαρκτή εδώ και αιώνες στο νησί και αναγνωρισμένη συνταγματικά) ως κίνδυνο για την κυπριακή κοινωνία, και να συνδέει συμβολικά τους αιτητές ασύλου με τους εποίκους του κατοχικού καθεστώτος.

Πιο πρόσφατα, γίναμε μάρτυρες μιας λεκτικής «εξίσωσης» των μεταναστευτικών ροών και των αιτητών ασύλου με την τουρκική εισβολή και κατοχή του βόρειου μέρους του νησιού από πρωτοσέλιδο στον Τύπο («Τρίτος Αττίλας»), καθώς επίσης δηλώσεων του νυν ΥΠΕΣ, Νίκου Νουρή, για ατεκμηρίωτες πληροφορίες σύνδεσης αιτητών ασύλου που κρατούνται στη Μενόγεια με τρομοκρατικές οργανώσεις (οι οποίες, σύμφωνα με τον Αρχηγό Αστυνομίας, Κύπρο Μιχαηλίδη, δεν υφίστανται). Ακολούθως, και συνεπεία όλων αυτών, βιώσαμε μια σπάνια για τα κυπριακά δεδομένα εμπρηστική επίθεση σε χώρο θρησκευτικής λατρείας (στο τζαμί Τζεντίτ στη Λεμεσό), συνοδευόμενη από το ρατσιστικό μήνυμα: «Immigrants, Islam Not Welcome». Ένα 24ωρο αργότερα, είδαμε και τον αντιδήμαρχο της πόλης να αφορμάται από καβγά μεταξύ μεταναστών για να αυτοπροσδιοριστεί ως «ρατσιστής», αφού πρώτα όρισε τον ρατσισμό ως την «εντύπωση που δημιουργείται, ότι όλοι οι άνθρωποι δεν είναι ίσοι». Μόλις πριν μια βδομάδα, πρώην βουλευτής, ειρωνευόμενος δηλώσεις Σύριας μαθήτριας -η οποία σε συνέντευξή της που δημοσιεύτηκε στον Τύπο αναφερόταν στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στην Κύπρο, αλλά και στην επιθυμία της να επιστρέψει μια μέρα στην πατρίδα της- έγραψε στο προσωπικό του προφίλ στο Facebook: «Μικρή μου κυρία συμφωνούμε! Άμα επιστρέψεις πίσω στη Συρία εκτός από εσένα, ευτυχισμένοι θα είμαστε κι εμείς». Πρόκειται για συγκυρίες που πρέπει να προβληματίσουν τους κρατικούς αξιωματούχους και όσους εκφέρουν δημόσιο λόγο, ως προς τις πρακτικές και τη ρητορική τους.

Παράλληλα, εντός της ίδιας χρονικής συγκυρίας, βλέπουμε τον θεσμό της Επιτρόπου Διοικήσεως -που οφείλει να λειτουργεί ως «φορέας ισότητας και καταπολέμησης των Διακρίσεων» και ως «Μηχανισμός Πρόληψης των Βασανιστηρίων και Άλλων Μορφών Σκληρής, Απάνθρωπης ή Εξευτελιστικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας»- να αδρανοποιείται, καθώς την τελευταία τριετία φαίνεται να έχουν εκλείψει οι ουσιαστικοί έλεγχοι και παρεμβάσεις του θεσμού για σχετικά περιστατικά. Πιο πρόσφατο παράδειγμα, η αδυναμία του να υποδείξει (και να παρέμβει για) το γεγονός ότι στο κέντρο κράτησης «Πουρνάρα», ασυνόδευτοι ανήλικοι -που φέρονται να έχουν παρενοχληθεί σεξουαλικά κατά την κράτησή τους εκεί- διαμένουν στους ίδιους χώρους με ενήλικες, σε αντίθεση με όσα ορίζει η νομοθεσία και με όσα είχαν προηγουμένως δηλώσει αξιωματούχοι.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα τελευταία χρόνια βιώνουμε την κανονικοποίηση του ρατσιστικού λόγου στην κυπριακή κοινωνία και ότι αυτός ενίοτε εκφέρεται από κρατικούς αξιωματούχους ή εκλεγμένα δημόσια πρόσωπα, υπενθυμίζουμε ότι το κράτος δεσμεύεται από τη Διεθνή Σύμβαση για την Κατάργηση κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων να προβεί στις απαραίτητες νομοθετικές ρυθμίσεις, για την εξάλειψη κάθε μορφής φυλετικών διακρίσεων και για την προώθηση του σεβασμού όλων των ανθρώπων. Δεσμεύεται, επίσης, να ποινικοποιήσει τη ρητορική μίσους, να θέσει εκτός νόμου ρατσιστικές οργανώσεις και να απαγορεύσει σε δημόσιες αρχές και ιδρύματα την ενθάρρυνση των οποιωνδήποτε διακρίσεων. Επιπλέον, οφείλει να υπερασπίζεται την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (στην οποία βασίζει και τις διεκδικήσεις του αναφορικά με το Κυπριακό) όπου, ανάμεσα σε άλλα, δηλώνεται ότι: «Κάθε άνθρωπος δικαιούται να επικαλείται όλα τα δικαιώματα και όλες τις ελευθερίες που προκηρύσσει η παρούσα Διακήρυξη, χωρίς καμία απολύτως διάκριση, ειδικότερα ως προς τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τις θρησκείες, τις πολιτικές ή οποιεσδήποτε άλλες πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική καταγωγή, την περιουσία, τη γέννηση ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση», ότι «κανείς δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε βασανιστήρια ούτε σε ποινή ή μεταχείριση σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική» και ότι «κάθε άτομο που καταδιώκεται έχει το δικαίωμα να ζητά άσυλο και να του παρέχεται άσυλο σε άλλες χώρες».

Στη βάση των πιο πάνω και σύμφωνα με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας, το κράτος οφείλει να διασφαλίζει τα δικαιώματα όλων ανεξαιρέτως όσων βρίσκονται στην επικράτειά του. Οφείλει, επίσης, να εκπαιδεύσει κρατικούς αξιωματούχους, όργανα της τάξης, φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης, εκπαιδευτικούς, δικαστές και άλλους, αναφορικά με τον ρατσισμό, τον ρατσιστικό λόγο και τις υποχρεώσεις της Δημοκρατίας. Οφείλει να ενισχύσει τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και, προς αυτή την κατεύθυνση, να προβεί σε τροποποίηση της νομοθεσίας ώστε αυτή να επιτρέπει την εξέταση παραπόνων/καταγγελιών από διορισμένους εμπειρογνώμονες, αναφορικά με ρατσιστικές συμπεριφορές, περιστατικά ρατσιστικού λόγου ή ρητορικής μίσους. Επιπρόσθετα, η μεταναστευτική πολιτική που επιβάλλεται να θεσπιστεί από το κράτος θα πρέπει να απομακρυνθεί από τις υπάρχουσες πρακτικές κράτησης, οι οποίες είναι εκ δια μέτρου αντίθετες με τις αρχές που διέπουν τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τις διεθνείς νομικές υποχρεώσεις της Δημοκρατίας, όπως αυτές προκύπτουν από την απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας.

*Το Racism Watch δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 2020 και απαρτίζεται από ενεργούς πολίτες, που δραστηριοποιούνται για την ενδυνάμωση των προσπαθειών αντιμετώπισης του ρατσισμού και την εφαρμογή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Κύπρο. Είναι ανεξάρτητο από κομματικούς θεσμούς και στόχοι του είναι η καταπολέμηση του ρατσισμού στην Κύπρο μέσω δημοσιεύσεων, παρεμβάσεων και δράσεων, καθώς και η στήριξη ατόμων και ομάδων που υπόκεινται σε διακρίσεις.