Μια Επιτροπή Αλήθειας για την Κύπρο;

Του Αχιλλέα Δημητριάδη

Εχει γίνει όλο και πιο δύσκολο για τη Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων (ΔΕΑ) να βρίσκει λείψανα αγνοουμένων. Οι προσπάθειες δεν έχουν αποφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Μόνο περίπου οι μισοί αγνοούμενοι έχουν ταυτοποιηθεί και έχει τελεστεί από τους συγγενείς η ταφή που αρμόζει. Οι συγγενείς έχουν το δικαίωμα να μάθουν την τύχη των αγαπημένων τους. Τα κράτη έχουν την υποχρέωση να διεξαγάγουν έρευνα και να ενημερώσουν. Μπορούμε να κάνουμε κάτι, ενώ ακόμη οι στενοί συγγενείς βρίσκονται στη ζωή; Μπορούμε να αναβαθμίσουμε τη ΔΕΑ σε μια Επιτροπή Αλήθειας;

Η τουρκική εισβολή το 1974 και σε μικρότερο βαθμό οι διακοινοτικές συγκρούσεις το 1963 έχουν προκαλέσει τεράστιο ανθρώπινο πόνο. Οι καταχωρίσεις στη ΔΕΑ αφορούν πάνω από 2000 αγνοούμενα άτομα. Η διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων και η παράδοση των λειψάνων για ταφή ήταν ανθρωπιστικό θέμα αλλά δυστυχώς παρασύρθηκε από τις πολιτικές σκοπιμότητες.

Η ΔΕΑ δημιουργήθηκε το 1981 από τα Ηνωμένα Έθνη (ΗΕ) αλλά άρχισε εκταφές το 2006 μετά από συμφωνία των ηγετών των δύο κοινοτήτων για ανταλλαγή πληροφοριών το 1997. Υπάρχουν ακόμη 810 Ε/Κ και 218 Τ/Κ που δεν έχουν ταυτοποιηθεί και οι πληροφορίες για αυτούς είναι πολύ περιορισμένες.  Μπορεί να γίνει κάτι;



Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δημιουργεί θετική υποχρέωση για τα κράτη για διεξαγωγή αποτελεσματικής έρευνας για τους αγνοουμένους. Μάλιστα η μη πληροφόρηση των συγγενών μπορεί να συνιστά απάνθρωπη μεταχείριση.

Στην Βαρνάβα κ.ά. εναντίον Τουρκίας και στην 4η Διακρατική Προσφυγή Κύπρος εναντίον Τουρκίας, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με αποφάσεις του διαπίστωσε παραβιάσεις από την Τουρκία για την καθυστέρηση στη διερεύνηση της τύχης των αγνοουμένων και στην παροχή πληροφοριών στους συγγενείς.

Οι Όροι Εντολής της ΔΕΑ ψηφίστηκαν από τη Γενική Συνέλευση των ΗΕ στις 23 Απριλίου 1981. Λειτουργεί με εμπιστευτικότητα στη βάση μιας de facto ασυλίας που δόθηκε από τον γενικό εισαγγελέα της κάθε πλευράς της πράσινης γραμμής. Το 1990 δήλωσαν ότι δεν θα προχωρήσουν με ποινικές διώξεις για οποιονδήποτε δώσει πληροφορίες σχετικά με τους αγνοουμένους στη ΔΕΑ. Υπάρχει τώρα μεγάλη πίεση για ορθές πληροφορίες για ενδεχόμενους τόπους ταφής και δυστυχώς οι μάρτυρες απλώς πεθαίνουν. Έτσι εγείρεται το ερώτημα εάν μια Επιτροπή Αλήθειας σύμφωνα με το μοντέλο της Νοτίου Αφρικής ή της Κολομβίας θα μπορούσε να δημιουργηθεί για την Κύπρο με την αναβάθμιση της ΔΕΑ.

Πώς μπορεί όμως να γίνει αυτό νομικά; Υπάρχουν 3 βήματα. Το πρώτο είναι να τροποποιηθούν οι Όροι Εντολής, το δεύτερο να τροποποιηθεί ο περί Αποδείξεως Νόμος Κεφ. 9 και το τρίτο να δημιουργηθούν εσωτερικοί κανονισμοί σχετικά με την ασυλία. Η τροποποίηση των όρων εντολής φαίνεται στο κουτί με γκρίζο. Αυτοί θα επιτρέψουν την ανεμπόδιστη και άμεση πρόσβαση σε ολόκληρο το νησί. Θα επεκτείνουν τη δυνατότητα της Επιτροπής Αλήθειας να διερευνά και να διαπιστώνει τα γεγονότα, αλλά δεν θα έχει δυνατότητα να αποδώσει ατομική ευθύνη. Η τροποποίηση του Νόμου περί Αποδείξεως Κεφ. 9 θα καθορίσει ότι η μαρτυρία στην Επιτροπή Αλήθειας δεν θα είναι αποδεκτή σε ποινικές, αστικές ή διοικητικές διαδικασίες.

Θα πρέπει τέλος να υιοθετηθούν οι εσωτερικοί κανόνες της Επιτροπής Αλήθειας έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι οι μάρτυρες αποδέχονται ευθύνη, δηλώνουν μεταμέλεια και δίδουν πληροφορίες που να τους επιτρέπουν την ασυλία. Εμφανώς αυτό είναι μια απλή ανάλυση και ήδη ο μη κυβερνητικός οργανισμός «Truth Now» εργάζεται προς αυτή την κατεύθυνση. Όμως ήθελα να θέσω τα γεγονότα και τον νόμο ως βάση συζήτησης. Συμμερίζομαι τον ανείπωτο πόνο των συγγενών πεσόντων και αγνοουμένων. Πολλοί από αυτούς όμως φεύγουν χωρίς να ξέρουν, χωρίς τον ελάχιστο αποχαιρετισμό, μια σωστή ταφή. Θέλει η Κύπρος μια Επιτροπή Αλήθειας η οποία με αντάλλαγμα την ασυλία θα μπορεί να έχει πληροφορίες από τους εμπλεκομένους προς όφελος των συγγενών; Η ΔΕΑ ήδη λειτουργεί τα τελευταία 30 χρόνια κάτω από μια de facto ασυλία. Σε περίπτωση αναβάθμισής της θα πρέπει αυτή να επεκταθεί. Η προσπάθεια, με πλήρη σεβασμό στους συγγενείς, είναι να αρχίσει μια δημόσια συζήτηση στο κατά πόσο μια Επιτροπή Αλήθειας είναι πιθανότητα. Εμφανώς υπάρχουν πάρα πολλά θέματα αλλά ήθελα να θέσω το νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί αυτή η διαδικασία έτσι ώστε να μπορέσει να αρχίσει ένας διάλογος.

Λοιπόν, εσείς πού είστε σε αυτό το δίλημμα; Δικαιοσύνη ή Αλήθεια;