Μου έσκασε ένα τεράστιο χαμόγελο, με αγκάλιασε και μου είπε «σας ευχαριστώ, όλα καλά». Την είδα τυχαία στον δρόμο μαζί με την κολλητή της. Ανακουφίστηκα. Η χαρά μου ήταν τεράστια και ήταν αδύνατον να την κρύψω.
Την προηγούμενη φορά που συναντηθήκαμε στο γραφείο μου, στα μάτια της διέκρινα φόβο και αγωνία. Η Μαρία, 17 χρονών, ήρθε στον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού γιατί αντιμετώπιζε μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και αναζητούσε πληροφορίες και στήριξη. Αναζητούσε έναν χώρο όπου θα ένιωθε ασφάλεια και εμπιστοσύνη για να μοιραστεί αυτό που της συνέβαινε. Μοιράστηκε το μυστικό της μόνο με την κολλητή της. Αυτό επιλέγουν να κάνουν τα κορίτσια συνήθως, είτε γιατί φοβούνται την αντίδραση των γονιών τους, είτε γιατί δεν υπάρχει επικοινωνία μεταξύ τους, είτε γιατί οι γονείς είναι απόντες. Το σχολείο επίσης είναι ένας χώρος όπου τα κορίτσια καταφεύγουν για βοήθεια, σε περιπτώσεις που δεν έχουν πουθενά αλλού να στραφούν. Αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει μια σχέση εμπιστοσύνης και ασφάλειας με τη σύμβουλο ή με έναν εκπαιδευτικό. Καταφεύγουν σε ανθρώπους που οι ίδιες νιώθουν ότι θα τις ακούσουν χωρίς να τις κατακρίνουν.
Υπάρχουν διαδικασίες;
Ένα καλό ερώτημα είναι ποιες διαδικασίες ακολουθεί το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού και Νεολαίας για τη διαχείριση τέτοιων περιστατικών. Διατηρεί επίσημα οποιαδήποτε πρωτόκολλα και διαδικασίες σε ό,τι αφορά ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες στην εφηβεία, που να ακολουθούν όλα τα σχολεία; Υπάρχει μια πολιτική για διαχείριση αυτών των περιστατικών; Μπορεί κανείς να ανατρέξει σε διαδικασίες που εφαρμόζονται από το υπουργείο ή σε συνεργασίες του με άλλες αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους όπως είναι οι Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας και οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας ή το Υπουργείο Υγείας; Διατηρείται ένα αρχείο όπου καταγράφονται τα περιστατικά; Πώς διασφαλίζεται το καλύτερο συμφέρον του παιδιού, στην προκειμένη περίπτωση ενός κοριτσιού που αντιμετωπίζει μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη; Με ποιο τρόπο το υπουργείο στηρίζει τους συμβούλους ή τους εκπαιδευτικούς για να διαχειρίζονται αυτά τα περιστατικά; Θα ήταν χρήσιμο να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, δεν νομίζετε;
Συμβαίνει!
Η σχέση της Μαρίας με τους γονείς της, όπως η ίδια είπε, ήταν πολύ καλή αλλά δεν συζητούσαν ποτέ τέτοιου είδους θέματα. Αυτό που «έκαιγε» τους γονείς της ήταν η απόδοσή της στο σχολείο και στον αθλητισμό. Τα πιο πολυσυζητημένα θέματα που η ίδια κουβαλά στις αναμνήσεις της από πολύ μικρή. Όλα τα υπόλοιπα θέματα ήταν άβολα, και έτσι της ήταν αδύνατον να μοιραστεί αυτό που έγινε με τη μητέρα της. «Δεν θα καταλάβει» μου έλεγε, και δεν ήταν καθόλου διαπραγματεύσιμο να το μοιραστεί με τον πατέρα της, «είναι πολύ αυστηρός, θα με σκοτώσει».
Η Μαρία έκανε πρωταθλητισμό, και ήταν μια άριστη μαθήτρια, απόφοιτη Λυκείου. Μόλις είχε λάβει θετική απάντηση από το πανεπιστήμιο στο οποίο ήθελε τόσο πολύ να φοιτήσει. Ήταν αποφασισμένη ότι αυτή η εγκυμοσύνη θα έπρεπε να τερματιστεί. Δεν ήθελε να γίνει μητέρα στα 17 της. Στα δικά της όνειρα δεν υπήρχε χώρος για αυτό. Και δεν υπήρχε χώρος για να πάρει κανείς άλλος πέρα από την ίδια την απόφαση αυτή.
Φεύγοντας από το γραφείο μου η Μαρία αποφάσισε ότι θα μοιράζονταν αυτή της την εμπειρία με τους γονείς της. Η ιστορία που περιγράφω δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά ένα από τα πολλά που κληθήκαμε να διαχειριστούμε ως οργανισμός στη διάρκεια των χρόνων.
Ποιο είναι το καλό της;
Γυναίκες και κορίτσια κάνουν εκτρώσεις. Όχι μόνο στις μέρες μας. Ανέκαθεν. Για πολλούς και διάφορους λόγους. Κάποιοι, αν όχι όλοι, το ξέρουμε. Κάποιοι απλά δεν θέλουμε να ξέρουμε, και άλλοι αδιαφορούμε. Υπάρχουν και αυτοί που παραμένουν άπραγοι γιατί φοβούνται να αναλάβουν την οποιαδήποτε ευθύνη, ενώ έχουν ευθύνη να δράσουν έχοντας ως πρώτιστο γνώμονα το καλύτερο συμφέρον του παιδιού. Επιπρόσθετα, ας μην ξεχνάμε και όλους αυτούς που προσφέρουν ως μόνη λύση σε μια έφηβη να συνεχίσει την εγκυμοσύνη της, εγκαταλείποντας το σχολείο, την οικογένεια και την κοινότητά της, παρέχοντάς της «προστασία» μέσα από την απομόνωση μέχρι να γεννήσει, αδιαφορώντας πλήρως για το αν είναι αυτό που η ίδια επιθυμεί. «Για το καλό της».
Η οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα προκαλεί έντονα συναισθήματα και αντιδράσεις. Πολλές φορές το θέμα προκαλεί πανικό για λίγες μέρες με αφορμή τον τίτλο μιας είδησης που κάνει αναφορά σε «χιλιάδες, ανεξέλεγκτες εκτρώσεις σε ανήλικα κορίτσια» που πιθανόν να προέκυψε μέσα από μια συζήτηση της Βουλής. Δεν μπορώ, δυστυχώς, να σας πω πόσες γυναίκες ή κορίτσια κάνουν εκτρώσεις. Ούτε μπορώ να σας δώσω πληροφορίες για τους λόγους για τους οποίους κάνουν εκτρώσεις. Έστω έναν μέσο όρο ανά έτος. Η Κύπρος δεν διαθέτει και ουδέποτε διέθετε αυτά τα στοιχεία. Μέχρι σήμερα μόνη πηγή πληροφόρησης είναι οι γυναικολόγοι. Και αυτοί επιβεβαιώνουν: Πολλές γυναίκες κάνουν εκτρώσεις. Είναι περιττό νομίζω να υπογραμμίσουμε τη σημασία της συλλογής δεδομένων για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε θέματος.
Υποχρέωση του κράτους
Η πρόσβαση σε ασφαλή και νόμιμη έκτρωση είναι ανθρώπινο δικαίωμα και αποτελεί ουσιαστικό ζήτημα υγείας. Είναι υποχρέωση του κράτους να διασφαλίσει την πρόσβαση σε ασφαλή έκτρωση στο πλαίσιο του ΓεΣΥ αλλά και την πρόσβαση σε μεθόδους αντισύλληψης.
Οποιοδήποτε νομικό ή άλλο εμπόδιο περιορίζει την πρόσβαση των γυναικών σε ασφαλείς και νόμιμες εκτρώσεις δεν οδηγεί στη μείωσή τους αλλά ούτε και σε σημαντικές αυξήσεις γεννήσεων. Αντίθετα, ο περιορισμός ενδεχομένως να οδηγήσει στην αύξηση όσων γυναικών και κοριτσιών αναζητούν παράνομες και μη ασφαλείς εκτρώσεις, με αποτέλεσμα την αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας.
Οφείλουμε ως άνθρωποι, ως κοινωνία να σεβόμαστε την απόφαση, την επιλογή της κάθε γυναίκας. Να τη στηρίζουμε εκεί όπου χρειάζεται στήριξη, αντί να την κρίνουμε βάσει των δικών μας αντιλήψεων και πεποιθήσεων. Να δείχνουμε κατανόηση και ενσυναίσθηση. Και όταν μιλάμε για κορίτσια έχουμε όλοι και όλες ευθύνη να τις προστατέψουμε, και να διεκδικήσουμε από το κράτος να υιοθετήσει και να εφαρμόσει εκείνες τις πολιτικές που απαιτούνται για να την πρόληψη και αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών στην εφηβεία.
Οι εκτρώσεις θα μειωθούν μόνο όταν η πολιτεία υλοποιήσει προγράμματα πρόληψης σεξουαλικής υγείας σε όλες τις ομάδες πληθυσμού, σε γυναίκες και άντρες. Όταν κάθε κορίτσι και κάθε γυναίκα θα έχει πρόσβαση σε επιλογές μεθόδων αντισύλληψης, όταν θα εφαρμοστεί η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, όταν θα υπάρχει το ενδιαφέρον και η πολιτική βούληση για την πρόληψη των ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών, και η σεξουαλική υγεία θα έχει μια θέση ψηλά στην ατζέντα του κράτους.
Δεν είμαι υπέρ των εκτρώσεων. Δεν θέλω καμία γυναίκα και κανένα κορίτσι να βρίσκεται αντιμέτωπη με αυτό το δίλημμα. Είμαι υπέρ του δικαιώματος των γυναικών να αποφασίζουν και να επιλέγουν οι ίδιες ελεύθερα για ζητήματα που αφορούν την αναπαραγωγική τους ζωή, ως απόφαση καθαρά προσωπική, που λαμβάνεται στη βάση των συνθηκών και των αναγκών τους, την οποιαδήποτε χρονική στιγμή της ζωής τους.
Η κατάληξη στην ιστορία της Μαρίας (θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς ότι) αποτέλεσε το ιδανικό σενάριο για την ίδια. Και αυτό έχει σημασία.
Για πόσες άλλες;
(Τον Μάρτιο του 2018, το άρθρο του Ποινικού Κώδικα, περί ιατρικού τερματισμού της εγκυμοσύνης τροποποιήθηκε και μια γυναίκα έχει το δικαίωμα να τερματίσει μια εγκυμοσύνη, ανεξαρτήτως λόγου, μέχρι την 12η εβδομάδα της κύησης ενώ, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, το όριο μεταφέρεται στη 19η εβδομάδα. Στις περιπτώσεις όπου η έγκυος είναι ανήλικη ή γυναίκα με νοητική αναπηρία, απαιτείται και η συναίνεση ενός από τους γονείς ή αυτού που έχει την επιμέλεια του προσώπου της ανήλικης ή της γυναίκας με νοητική αναπηρία.)
