Η έκρηξη όλων αυτών των μικρών επαναστάσεων σε 33 Πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη, αποτελεί αντίδραση στον ρατσισμό του αμερικανικού κράτους, ο οποίος κατά τρόπο συστημικό εκδηλώνεται μέσω της Αστυνομίας εναντίον των Αφροαμερικανών και των ισπανόφωνων;
Κάποιος σχεδόν πειστικά θα μπορούσε να υποστηρίξει αυτή τη θέση ακούγοντας και μόνο τις δηλώσεις του Προέδρου Τράμπ, ο οποίος κατηγορεί συλλήβδην τους διαδηλωτές ως ταροχοποιούς και ως εγκληματίες. Θα μπορούσε ακόμα καταφεύγοντας σε στοιχεία να υποστηρίξει ότι ο ρατσισμός είναι δομικό στοιχείο της αμερικανικής πολιτείας. Υπάρχουν εκατοντάδες καταγγελίες από Αφροαμερικανούς εναντίον της Αστυνομίας, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό αποδείχτηκαν ότι ευσταθούν. Θα μπορούσε ακόμα κάποιος να καταφύγει και στη στατιστική: Για παράδειγμα, στη Μινεάπολη που εκτυλίχθηκαν τα τραγικά γεγονότα, οι λευκοί αποτελούν το 60% του πληθυσμού, ενώ οι Αφροαμερικανοί και οι ισπανόφωνοι το 40%. Την ίδια στιγμή οι λευκοί αστυνομικοί, με βάση επίσημα στοιχεία της αστυνομικής διεύθυνσης της πόλης, αποτελούν το 80% του αστυνομικού σώματος, σε αντίθεση με το 20% που αποτελείται από αστυνομικούς που προέρχονται από τις μειονότητες των Αφροαμερικανών, των ισπανόφωνων και των Ασιατών. Θα μπορούσε κάποιος λοιπόν να υποστηρίξει ότι η Αστυνομία ελέγχεται από λευκούς ρατσιστές. Πολλοί μάλιστα, με βάση ρεπορτάζ αμερικάνικων εφημερίδων, κατηγορήθηκαν αρκετές φορές για βιαιοπραγία, αλλά δεν τιμωρήθηκαν.
Η αντίφαση
Από την άλλη, οι λογικές διαμαρτυρίες εκατομμυρίων Αμερικανών πολιτών, όλων των εθνοτήτων και χρωμάτων, με εμφανέστατη μάλιστα την παρουσία και λευκών διαδηλωτών, πώς μπορούν να συνδυαστούν με τα εκτεταμένα φαινόμενα λαφυραγώγησης καταστημάτων, κλοπών και εμπρησμών από μεγάλη μερίδα διαδηλωτών; Είναι λογικό οι πολίτες να διαμαρτύρονται εναντίον της δολοφονίας ενός συμπολίτη τους, ληστεύοντας και βάζοντας στη συνέχεια φωτιά στις περιουσίες άλλων πολιτών;
Εν ολίγοις, η προσέγγιση τέτοιου είδους γεγονότων φαντάζει πολύ πιο πολύπλοκη απ ό,τι φαίνεται αρχικά. Το φαινόμενο που εκδηλώνεται αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ μπορεί να εξηγηθεί μεν σε πρώτο επίπεδο μέσα από την κοινωνική έκρηξη που πυροδότησε μία δολοφονία. Δεν παύει όμως αυτή η δολοφονία να αποτελεί απλώς μία αφορμή.
Το πρόβλημα εξάλλου, όπως βλέπουμε τα τελευταία χρόνια, δεν είναι μόνο αμερικανικό. Οι Αμερικανοί δεν έχουν πάντα την πρωτοκαθεδρία σε αυτές τις εκδηλώσεις, απλώς η δύναμη των ΜΜΕ που διαθέτουν, καθιστούν τα γεγονότα στη χώρα τους σήμερα παγκόσμιου ενδιαφέροντος, και αυτό είναι καλό. Τα social media επίσης αποτελούν τον σπινθήρα, αφού μπορούν να προκαλέσουν αστραπιαία ανεξέλεγκτες πολιτικές πυρκαγιές. Η δολοφονία του Φλόιντ καταγράφηκε από το κινητό ενός πολίτη που παρακολουθούσε τη σκηνή. Μέσα σε ελάχιστες ώρες εξεγέρθηκε η Μινεάπολη και τις επόμενες ώρες η Αμερική. Οι εικόνες στη συνέχεια κατέκλυσαν τις οθόνες μας. Ξαφνικά η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ πυροδοτεί διαδηλώσεις και εκδηλώσεις συμπαράστασης σε κάθε γωνιά της Γης. Θυμίζοντάς μας βεβαίως, πριν μερικούς μήνες, τις εικόνες των μαχών μεταξύ Αστυνομίας και Κίτρινων Γιλέκων στη Γαλλία, τις εικόνες των διαδηλωτών να διαδηλώνουν κατά της φτώχειας στην Ισπανία, τις εικόνες διαδηλωτών που καίνε καταστήματα στην Αθήνα και στήνουν οδοφράγματα για να αντιμετωπίσουν την Αστυνομία, θυμόμαστε τις διαδηλώσεις ενός εκατ. ισραηλινών στο Τελ Αβίβ που διαδήλωναν για φθηνό ενοίκιο.
Η συνισταμένη
Τι συνδέει όλες αυτές τις μαζικές κινητοποιήσεις κατά βάθος, αν και εκ πρώτοις όψεως φαίνεται να εκδηλώνονται ως αντιπαράθεση με την Αστυνομία; Το κοινό σημείο είναι ότι η αντιπαράθεση σε διάφορες χώρες και με διάφορες αφορμές έρχεται να παραπέμψει σε εγγενείς οικονομικές ανισότητες που αποτελούν την αιτία και πλέον δεν μπορούν να αποκρυβούν. Εν ολίγοις, οι ενέργειες αυτές θα μπορούσαν να εξηγηθούν και ως τυφλή αντίδραση κάποιων μη προνομιούχων που αισθάνονται ότι το κράτος δεν ενδιαφέρεται να εξισορροπήσει αυτές τις ανισότητες. Έτσι, ο κάθε πολίτης πλέον μέσω των social media, ως ταυτόχρονα παγκόσμιος πολίτης και δημοσιογράφος, μπορεί να κοινοποιεί το αυτονόητο: Ότι, δηλαδή, μεγάλοι πληθυσμοί, ακόμα και σε χώρες που θεωρούνται αναπτυγμένες, βρίσκονται στο όριο της φτώχειας και πλέον με κάθε ευκαιρία ψάχνουν να εκδηλώσουν την αντίδρασή τους.
- Στις ΗΠΑ τους τρεις τελευταίους μήνες, με βάση έρευνα της Statista.com, το 34% των Αμερικανών έχει χάσει από το εισόδημά του από 10-25%. Επίσης, 34% δηλώνει ότι έχει απώλεια εισοδήματος από 25-75%.
- Στην Αγγλία, το 48% δηλώνει απώλειες εισοδήματος μέχρι 25% και το 28% του πληθυσμού έως και 75%.
- Στη Γερμανία, λόγω κορωνοϊού, το 41% του πληθυσμού δηλώνει απώλειες έως 25% και το 26% έως και 75% του εισοδήματός του.
- Στην Κύπρο, με βάση τις δημοσκοπήσεις του «Πολίτη», το 48% δηλώνει ότι έχει σοβαρές απώλειες στο εισόδημά του και ότι σαφώς βρίσκεται σε χειρότερη κατάσταση απ' ό,τι πριν τρεις μήνες.
Είναι όμως μόνο η φτώχεια ο λόγος; Σε κάθε περίοδο μεγάλης οικονομικής κρίσης προκύπτει ιστορικά και μία μεγάλη περίοδος πολιτικής ρευστότητας η οποία είναι απότοκο κοινωνικής αναταραχής. Αυτό φαίνεται τα τελευταία χρόνια να επιτείνεται, αφού από τη μεγάλη κρίση του 2008 η παγκόσμια οικονομία δεν φαίνεται να συνέρχεται, με αποτέλεσμα η κοινωνική αναταραχή να παραμένει και να απειλεί μόνιμα πλέον την ηρεμία, κυρίως στις δυτικές κοινωνίες. Αν σε αυτή τη διαπίστωση συμπεριλάβει κανείς και τη μαζική ροή μεταναστών στον δυτικό κόσμο, τότε δημιουργείται ένα εκκρηκτικό κοκτέιλ. Τα θέματα, εν ολίγοις, είναι παγκόσμια και δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν από την κάθε χώρα επιλεκτικά, όπως κάνει π.χ. σήμερα ο Τραμπ.
Τι πρέπει να κάνουμε;
Πάντα υπήρχαν δύο δρόμοι. Ο δρόμος μίας νέας συμφωνίας, μίας νέας δηλαδή σύνθεσης, και ο δρόμος της σύγκρουσης.
Μια νέα σύνθεση, η οποία κινείται σε μία λογική δικαιότερης ανακατανομής του πλούτου, η οποία συνήθως λειτουργεί και ως καταλύτης σε κοινωνικό -φυλετικό επίπεδο, αφήνοντας μεγαλύτερα περιθώρια στην αποδοχή ή και την ανοχή του διαφορετικού. Σε κάποιον βαθμό αυτό συμβαίνει ακόμα και στις ΗΠΑ, ωστόσο, το νέο στοιχείο είναι ότι οι ταξικές ανασυνθέσεις κινούνται ακραία. Για παράδειγμα, σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου η κατάσταση των φτωχών έχει βελτιωθεί. Οι μισθοί εκατοντάδων εκατ. εργαζομένων στην Κίνα, την Ινδία και το Βιετνάμ έχουν αυξηθεί την τελευταία δεκαετία, και ίσως ακόμα λιγότεροι άνθρωποι σε σχέση με παλαιότερες δεκαετίες να βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας. Την ίδια στιγμή όμως, και οι πολύ πλούσιοι αυξάνονται. Και οι δύο βελτιώνουν τη θέση τους εις βάρος της μεσαίας τάξης, η οποία δείχνει σοβαρά σημάδια συρρίκνωσης προς τα κάτω. Ιστορικά ομιλούντες, η τάξη αυτή, που είθισται να ονομάζεται και ως η τάξη των νοικοκυραίων, είχε την πολυτέλεια να κινείται σχεδόν ορθολογιστικά μεταξύ συμφέροντος και οράματος, στηρίζοντας κατά κύριο λόγο το δημοκρατικό πολίτευμα. Όσο, λοιπόν, εξασθενεί αυτή η τάξη, όσο κινούμαστε προς τις κοινωνίες των άκρων, τόσο πιο ευάλωτη γίνεται η δημοκρατία ως πολίτευμα. Αφήνοντας τεράστια περιθώρια δράσης σε κάποιους κόκκινους και μαύρους «επαναστάτες». Οι πρώτοι ξεκινούν την επανάσταση ληστεύοντας σούπερ μάρκετ για να γκρεμίσουν την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς και φτάνουν στο σημείο να θέλουν να επιβάλουν δικτατορίες για να κυβερνήσει ο λαός! Όταν επιβάλλουν τη δικτατορία στη συνέχεια, διαπιστώνουν ότι τα ράφια των σούπερ μάρκετ είναι άδεια. Οι δεύτεροι, με όπλο τον λαϊκισμό και σύνθημα την ευημερία του λαού, γκρεμίζουν το δημοκρατικό σύστημα, εγκαθιδρύουν αυταρχικού τύπου διακυβέρνηση, εξυπηρετούν την κάθε λογής άρχουσα τάξη, κυνηγούν τους ξένους και τους μετανάστες, και γίνονται στη συνέχεια πάμπλουτοι δικτάτορες. Πολύ πιο διεφθαρμένοι από αυτούς που έδιωξαν από την εξουσία.
Τα πιο πάνω φαινόμενα τα είδαμε να εκδηλώνονται με σαφήνεια στη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Ως καλές πρακτικές είχαμε το New Deal από τον Ρούσβελτ στις ΗΠΑ, καθώς και στις κυβερνήσεις ενότητας στη Γαλλία. Ως κακές πρακτικές, τους ναζί στη Γερμανία, τους φασίστες στην Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία και τον κόκκινο δικτάτορα Στάλιν στη Σοβιετική Ένωση.
Σήμερα αναζητούμε και πάλιν καλές πρακτικές, αλλά συνεχώς πέφτουμε πάνω σε πολιτικούς τύπου Τραμπ, Τζόνσον, Μπολσονάρου, Ορμπάν, Πούτιν, Ερντογάν, Σι Τζινπίνγκ, Κιμ Γιονγκ-ουν, Νικόλας Μαδούρο. Όλοι υπηρετούν πολιτικές των άκρων, είτε γιατί είναι λαϊκιστές που χρησιμοποιούν τη δημοκρατία αντί να την υπηρετούν, είτε γιατί κατατρύχονται από ιδεοληψίες. Με λίγα λόγια, υπάρχει ένα τεράστιο έλλειμμα ηγεσίας σε ολόκληρο τον πλανήτη. Δεν υπάρχουν ηγέτες να κατανοήσουν το αυτονόητο: ότι ο κόσμος δεν μπορεί να παραμείνει για πολύ ακόμα σε αυτό το μοντέλο ανάπτυξης και διαχείρισης το οποίο παράγει και διευρύνει τις ανισότητες. Το θέμα μπορεί να φαντάζει οικονομικό, αλλά είναι εξόχως πολιτικό, κάτι το οποίο μόνο η ΕΕ άρχισε να προσλαμβάνει μέσα από το κολοσσιαίο πρότζεκτ New Generetion EU που εξήγγειλε, με στόχο την επίτευξη πολιτικών και οικονομικών συγκλίσεων στα κράτη μέλη της. Στον 21ο αιώνα εξακολουθούμε να παραμένουμε στην «Εποχή των Άκρων», όπως είχε γράψει ο καθηγητής του Κέιμπριτζ, Έρικ Χόσμπαουν, για τον 20ό αιώνα, λόγω κατάρρευσης του παλαιού κόσμου που γέννησε η Βιομηχανική Επανάσταση, λόγω έλλειψης μίας νέας διεθνούς συμφωνίας λόγω της τεράστιας επιρροής του Τρίτου Κόσμου. Όπως καταλήγει στο βιβλίο του, «οι δυνάμεις που διαμόρφωσαν την τεχνικοεπιστημονική οικονομία είναι σήμερα αρκετά ισχυρές για να καταστρέψουν το περιβάλλον, με άλλα λόγια, τα υλικά θεμέλια της ανθρώπινης ζωής. Ο κόσμος μας κινδυνεύει, είτε να εκραγεί, είτε να καταρρεύσει εκ των έσω, γι' αυτό πρέπει να αλλάξει».
Για να αλλάξει βέβαια χρειάζεται ακόμα μία επανάσταση. Όχι σαν αυτήν των Κόκκινων και των Μαύρων του 20ού αιώνα. Από την άλλη, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι παγκόσμιες κινητοποιήσεις που πυροδότησε η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, ή τα αιτήματα των Κίτρινων Γιλέκων, κινούνται προς την κατεύθυνση της αποκατάστασης πολιτικών δικαιωμάτων, στον δρόμο που χάραξαν οι Γκάντι, Μάρτιν Λούθερ Κιγκ και Νέλσον Μαντέλα. Αποτελούν στήριξη στο ήδη κλονιζόμενο δημοκρατικό πολίτευμα, οπότε κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Προετοιμάζουν μία ειρηνική (γι' αυτό είμαι σίγουρος) επανάσταση την οποία, ωστόσο, δεν έχουμε ακόμα ανακαλύψει.
