Σε πόλεμο μ' έναν ορατό αλλά ανίκητο εχθρό

Μέσα στα πολλά που συμβαίνουν αυτή τη δύσκολη περίοδο, πέραν των όσων ήδη έχουν επισημανθεί- της αδυναμίας του κράτους να κινηθεί προληπτικά, να στηρίξει τις επιλογές και αποφάσεις του, να πείσει για τη σοβαρότητα και αξιοπιστία του- εγείρεται κι ένα σημαντικό ερώτημα: Ποιος κυβερνά τελικά αυτή τη χώρα;

Την Τρίτη στο διάγγελμά του προς τον ελληνικό λαό, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης έκανε λόγο για «πόλεμο μ’ έναν εχθρό που είναι αόρατος αλλά που δεν είναι ανίκητος». Έκλεισε, μεταξύ άλλων, ναούς και ανέστειλε τις ιερές λειτουργίες όλων των δογμάτων στη χώρα, αναλαμβάνοντας το πολιτικό κόστος. Στην Κύπρο, την ώρα που η κυβέρνηση επαναλάμβανε ότι η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο ενάντια σ’ έναν αόρατο εχθρό που θέτει σε κίνδυνο την υγεία όλων μας, και προχωρούσε σε οδηγίες για περιορισμό των μετακινήσεων, των εκκλησιασμών και της μετάληψης, μητροπολίτες καλούσαν τους πάντες σε ανυπακοή. Στην προεδρική προτροπή όπως όλοι πειθαρχήσουν στους νόμους του κράτους, απαντούσαν (με την ανοχή του κράτους) ότι το κράτος θα πρέπει να πειθαρχήσει στους νόμους της Εκκλησίας. Ο Μόρφου με επιστολή του σε εκκλησιαστικούς επιτρόπους και ιεροψάλτες, τους προέτρεπε να αγνοήσουν τις οδηγίες της κυβέρνησης, ενώ ο Λεμεσού σε ομιλία του σε κατανυκτικό εσπερινό καλούσε στην ουσία τους πιστούς σε θυσία: «Θέλαμε τον κορωνοϊό να μας πει ότι μια μέρα θα πεθάνουμε; … Ας πεθάνουμε τουλάχιστον τίμιοι με τον εαυτό μας και ενώπιον του Θεού ευάρεστοι». Εν μέσω πανδημίας, βρεθήκαμε να παρακολουθούμε επιθέσεις σε όσους απαιτούσαν το προφανές- συμμόρφωση της Εκκλησίας στους νόμους, debates με ιερείς να μιλούν στα Μέσα σε «αντιπαραβολή» με τους επιστήμονες και τους ιατρούς, μητροπολίτες να καταλύουν επιστημονικές παραδοχές, πιστούς, παρά τις οδηγίες, να μεταλαμβάνουν σε ζωντανή μετάδοση. Και το κράτος να αρκείται σε νουθεσίες περί «ατομικής ευθύνης». Την ώρα που το Οικουμενικό Πατριαρχείο υπενθύμιζε ότι η πίστη είναι υπέρβαση και όχι κατάργηση της λογικής, η κυβέρνηση καταργούσε μαζί με τις αρμοδιότητές της και τη λογική.

Αυτό που βιώσαμε το τελευταίο διάστημα, όσο αδιανόητο κι αν ήταν, ήταν απολύτως αναμενόμενο. Είναι απόρροια ενός άκαμπτου δογματισμού από τον οποίο διέπεται η πλειοψηφία των ιεραρχών κάθε φορά που πρέπει να προσεγγίσει σύγχρονα κοινωνικά θέματα. Κυρίως, όμως, αυτής της σιγουριάς τους πως δεν υπόκεινται στους νόμους του κράτους. Μιας εμπεδωμένης αντίληψης ότι η πολιτεία δεν μπορεί να εμπλέκεται σε ζητήματα που τους αφορούν, πως μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν, ασχέτως αν οι προεκτάσεις των ενεργειών τους επηρεάζουν τους πάντες, συμπεριλαμβανομένων και όσων βρίσκονται μακριά από την εκκλησιαστική κοινωνία. Συνέπεια της ισχυρής επιρροής που η Εκκλησία διατηρεί στην κοινωνία και στους διάφορους κομματικούς χώρους, και της διαχρονικής στήριξης που απολαμβάνει από τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Ακόμα κι όταν αυτό σήμαινε ότι στέκονταν απέναντι στον εκσυγχρονισμό και την πρόοδο. Είναι μια επίδειξη δύναμης έναντι του κράτους και της υπόλοιπης κοινωνίας.

Η αναμέτρηση άλλωστε της πίστης με τη λογική δεν είναι κάτι καινούργιο. Είναι μία μάχη που εξελίσσεται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Εδώ, όμως, βλέπουμε τον Μεσαίωνα να αναμετράται με τον αιώνα μας. Τον δογματισμό να αντιπαραβάλλεται με το δικαίωμα στη ζωή. Το αδιαπραγμάτευτο δόγμα που επιβάλλει η θρησκεία έρχεται σήμερα σε σύγκρουση με αδιαπραγμάτευτες πραγματικότητες: Ότι η ραγδαία εξάπλωση του κορωνοϊού δεν αναχαιτίζεται με τους ναούς γεμάτους, από ανθρώπους μάλιστα βεβαρημένης ηλικίας.

Το θέμα είναι τι πράττει η πολιτεία. Διότι πλέον η ιεραρχία δεν επιβάλλει απλά την αντίληψή της στην κοινωνία, δεν εμπλέκεται μόνο στα της παιδείας, δεν επιδιώκει να καθορίσει τον τρόπο σκέψης, τις επόμενες γενιές. Η στάση της δεν αφορά καν τη μάχη επικράτησης μεταξύ κοσμικού κράτους και Εκκλησίας. Επιβάλλει τη θυσία μέρους της κοινωνίας. Αποφασίζει αν θα ζήσουμε ή αν θα πεθάνουμε. Είναι δυνατόν την ώρα που ιεράρχες αμφισβητούν το δικαίωμα του συντεταγμένου κράτους να αποφασίζει για θέματα δημόσιας υγείας, ενώ διεξάγεται ένας εθνικός αγώνας για περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊου, που απαιτούν επιστροφή στις εποχές όπου το ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει ήταν θέλημα Θεού, η εκλεγμένη κυβέρνηση να υποκύπτει στα καπρίτσια της ιεραρχίας; Μπροστά σ’ ένα τέτοιο διακύβευμα, να δείχνει απρόθυμη να αναλάβει πολιτικό κόστος, επιβάλλοντας τερματισμό των συγκεντρώσεων, συμπεριλαμβανομένων των εκκλησιασμών και της μετάληψης; Αντί να επωμισθεί την ευθύνη που οι συνθήκες επιτάσσουν, να μετακυλά το βάρος στους ώμους των πιστών και κάποιων μητροπολιτών; Αντί να απαιτήσει οι ιεράρχες να πειθαρχήσουν στους νόμους του κράτους, να αποδέχεται το ίδιο το κράτος να συμβιβάζεται με τα «πιστεύω» ιεραρχών; Δόγματα να υπερισχύουν έναντι της δημόσιας υγείας; Να θέτουν σε αμφισβήτηση το δικαίωμα στη ζωή; Η υγεία των πολιτών να εναπόκειται στα θέλω του κλήρου; Στο δίλημμα, δικαίωμα στη ζωή ή στο σκοταδισμό, να μην λαμβάνει ξεκάθαρη θέση;  Να «πολιτεύεται», να κτίζει γέφυρες, θέτοντας την ανθρώπινη ζωή σε δεύτερη μοίρα;

«Στο θέμα των ταυτοτήτων» - είπε σε μια πολιτική ομιλία του μερικά χρόνια αργότερα ο Κώστας Σημίτης - «δεν κρινόταν το θέμα της αναγραφής του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες. Κρινόταν πρωτίστως το ποιος κυβερνά τον τόπο». Για το ποιος κυβερνά τον τόπο απαντά καθημερινά η κυβέρνηση. Ακόμα και σε ακραίες εποχές όπως οι σημερινές. Ο εχθρός εδώ δεν είναι αόρατος, αλλά απόλυτα ορατός. Και φαντάζει ανίκητος.

* antopoly@cytanet.com.cy