Δημοσιογραφία στην εποχή του κορωνοϊού

Έγραψα ως επιμύθιο στη στήλη μου την περασμένη βδομάδα ότι γενικώς η δημοσιογραφία πεθαίνει. Όχι γιατί εξέλιπε η ανάγκη της. Απεναντίας. Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, με την πανδημία του κορωνοϊού στο επίκεντρο αλλά και διαχρονικά την πολυπλοκότητα να αναδύεται πανταχόθεν στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, οι δημοσιογράφοι είναι κάτι περισσότερο από αναγκαίοι. Όχι επειδή είναι φωστήρες και μπορούν να δώσουν απαντήσεις σε όλα. Μπορούν σε πρώτο επίπεδο ως αγγελιοφόροι να μεταφέρουν πληροφορίες. Έγκυρες πληροφορίες, τις οποίες στη συνέχεια κάποιοι σοφότεροι ειδικοί θα μελετήσουν και θα αναλύσουν. Οι πιο έμπειροι δημοσιογράφοι είναι χρήσιμοι να κάνουν επίσης μια βασική αξιολόγηση όσον αφορά το τι είναι ουσιώδες και τι επουσιώδες. Καθημερινά συμβαίνουν εκατομμύρια γεγονότα. Ποιος θα καθορίσει τα 100 που θα γίνουν ειδήσεις και θα μπουν σε μια εφημερίδα, τα 400 που θα μπουν σε μια ιστοσελίδα και τα 1.000 που θα στείλει ένα πρακτορείο; Αντιλαμβάνεστε επιπλέον ότι αυτή η επιλογή μπορεί να είναι υποκειμενική, το φιλτράρισμα πολιτικό ή ιδεολογικό. Γι’ αυτό χρειάζονται πολλά ΜΜΕ. Γι’ αυτό ο πλουραλισμός είναι αναγκαίος σε μια δημοκρατία. Χρειάζονται επίσης και εκείνοι οι δημοσιογράφοι που μαζί με τα γεγονότα θα πουν και την άποψή τους. Θα σχολιάσουν, θα κρίνουν, θα επικρίνουν. Κι αυτοί είναι απολύτως αναγκαίοι. Και χρειαζόμαστε πολλούς απ’ αυτούς με διαφορετικές προσεγγίσεις, επίσης για λόγους πλουραλισμού και δημοκρατίας.

Η απάντηση

Έγραψα τα πιο πάνω με την υποσημείωση ότι για να διασφαλιστούν αυτά ίσως θα πρέπει οι πολίτες να σκεφτούν ότι θα πρέπει με τον μικρό τους οβολό να τα διαφυλάξουν. Τονίζοντας ότι λόγω περιορισμών στη διακίνηση των πολιτών εξαιτίας της πανδημίας πέφτουν οι κυκλοφορίες στις εφημερίδες και λόγω οικονομικής κρίσης πέφτει κάθετα η διαφήμιση. Βεβαίως δεν άργησα να πάρω απάντηση και μάλιστα πληρωμένη.

- Μα, να πληρώνουμε γι’ αυτά που γράφετε; Έχει κούσπο στο Μιτσερό.

Εν ολίγοις η απάντηση ήρθε μάλλον απλήρωτη, από αναγνώστη που υπέγραφε με ψευδώνυμο. Θα έλεγα ότι η απάντηση αυτή ήταν και θα είναι αναμενόμενη από πολλούς στη συνέχεια. Πρόκειται για αναγνώστες που δυσκολεύονται να κατανοήσουν τι χρειάζεται να προηγηθεί της είδησης, ενόσω αυτοί κάθονται στον καναπέ τους και λαμβάνουν ένα push μέσω κινητού, με τίτλο "Άλλα 2.700 κρούσματα κορωνοϊού στην Ιταλία". Δεν θέλουν π.χ. να καταλάβουν πόσοι Ιταλοί δημοσιογράφοι, φωτογράφοι, κάμεραμεν και ηχολήπτες έτρεξαν για να μαζέψουν τις πληροφορίες, να φωτογραφίσουν, να βγάλουν βίντεο και ήχους, να τα φορτώσουν στους δορυφόρους και τα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων. Δεν κατανοούν πόσοι δημοσιογράφοι στην Κύπρο θα μεταφράσουν τα κείμενά τους στα ελληνικά, θα βάλουν υπότιτλους στα βίντεο και λεζάντες στις φωτογραφίες, για να φτάσουν σε κάποια εφημερίδα ή κάποιο τηλεοπτικό σταθμό ή σάιτ για να δοθούν στη δημοσιότητα. Για να μπορεί ο κάθε αναγνώστης από τον καναπέ του να πατά ένα κουμπί και να διαβάζει. Κι ενώ διαβάζει να γίνεται κοινωνός του κόσμου, να διαμορφώνει εικόνα και αντίληψη για το τι συμβαίνει στη χώρα του και παγκοσμίως, με αποτέλεσμα να μπορεί να έχει γνώμη και κατ’ επέκταση θέση στην πολιτική ζωή κάθε χώρας ως ενημερωμένος πολίτης.

Η απαξίωση

Ψιλά γράμματα για πολλούς, οπότε έχω τη βάσιμη υποψία ότι η απαξίωση της δουλειάς των δημοσιογράφων δεν πρόκειται να αναστραφεί από τη μεγάλη μάζα του πληθυσμού. Και μιλώ για όλες τις χώρες, όχι μόνο για την Κύπρο. Για την πλειονότητα, είτε υπάρχει σωστή πληροφόρηση είτε όχι, το ίδιο κάνει. Φθάνει να απασχολούνται μίνιμουμ λειτουργίες του εγκεφάλου. Το Google Analytics θεωρώ ότι πέρα από δημοσιογράφους, διαφημιστές και μαρκετίστες πρέπει να απασχολήσει και τους κοινωνιολόγους, διότι αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο μελέτης μιας κοινωνίας. Ανεβαίνει, για παράδειγμα, σε ένα σάιτ μια είδηση, μια ανάλυση, μια έρευνα που πραγματικά αφορά την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Κατά κανόνα διαβάζεται από λίγους. Ανεβαίνει στη συνέχεια μια είδηση ότι μια περικαλλής ηλίθια έκανε στριπτίζ από αντίδραση στον κορωνοϊό και πέφτει το ίντερνετ. Από τέτοια σάιτ που ειδικεύονται στο ποιες χαζές ή ποιοι ανόητοι γδύνονται σας πληροφορώ ότι δεν θα τελειώσουν ποτέ οι διαφημίσεις. Η επιτυχία των διαφημιστών έξαλλου δεν έγκειται στο να πωλούν προϊόντα τα οποία χρειαζόμαστε. Η επιτυχία τους εστιάζεται στο πόσα προϊόντα αγοράζουμε τα οποία δεν χρειαζόμαστε και πόσοι τζίροι καταγράφονται για να πάρουν κι αυτοί το μπόνους τους. Οπότε διαφημίζουν εκεί που συνωστίζονται οι ανόητοι. Οι οποίοι ενδιαφέρονται να μάθουν πώς και γιατί ξεγυμνώθηκε η μοντέλα ή τι είπε ο τάδε μαλακοπίτουρας και όχι πώς τα 2 δις με τα οποία το κράτος θα εγγυηθεί τα δάνεια κάποιων εταιρειών δεν θα τα πληρώσουμε ξανά ως φορολογούμενοι, όπως πληρώσαμε τα δάνεια κάποιων λαμόγιων το 2013. Αυτής της ποιότητας αναγνώστες είναι ικανοί να αγοράσουν μηχανή κουρέματος γρασιδιού ενώ κατοικούν στον πέμπτο όροφο πολυκατοικίας διότι τη βρήκαν σε τιμή ευκαιρίας. Εν ολίγοις, στα σάιτ και στις τηλεοπτικές εκπομπές που κυκλοφορούν οι ξέκωλες και οι ξέκωλοι η διαφήμιση δεν πρόκειται να εκλείψει. Ούτε θα μείνουν απλήρωτοι οι δημοσιογράφοι που γράφουν τέτοιες ειδήσεις ανώνυμα γιατί ντρέπονται να τις υπογράψουν.

Οι υπόλοιποι

Οι υπόλοιποι δημοσιογράφοι, που μπήκαν στον χώρο της δημοσιογραφίας γιατί πιστεύουν στην ιερότητα της ενημέρωσης ή τέλος πάντων γιατί νομίζουν ότι με την πένα ή το πληκτρολόγιο θα αλλάξουν τον κόσμο, οφείλουν να αντιληφθούν την τεράστια αντίφαση στην οποία ζουν. Όχι μόνο δεν θα αλλάξουν τον κόσμο (ο κόσμος ούτως ή άλλως αλλάζει από μόνος του, κι αν είσαι καλός δημοσιογράφος θα περιγράψεις απλώς την αλλαγή), αλλά και εργασιακά κρινόμενοι σήμερα δεν έχουν ούτε τη μισή αξία των εργαζομένων σε ένα σουπερμάρκετ. Και δεν το λέω αυτό προς Θεού για να υποτιμήσω κανέναν. Το λέω για να εξηγήσω ότι τα σουπερμάρκετ στη βιομηχανία της λιανικής πώλησης αυτή την περίοδο κάνουν υπερκέρδη και βεβαίως οι εργαζόμενοι σε αυτά δεν κινδυνεύουν να χάσουν τους μισθούς τους. Αντιθέτως στη βιομηχανία των ειδήσεων, ενώ όλα τα σάιτ και οι τηλεοράσεις κτυπούν αυτή την περίοδο εκατομμύρια hits και απλησίαστα τηλεμερίδια τηλεθέασης, οι εργαζόμενοι δημοσιογράφοι και άλλοι τεχνικοί δεν γνωρίζουν αν θα πληρωθούν τέλος του μηνός.

-Οπότε, έχει κούσπο στο Μιτσερό.

Μόνο που το μεταλλείο έχει κλείσει προ πολλού. Και τα βαμβακερά χεράκια μας έχουν ξεσυνηθίσει τις χειρωνακτικές εργασίες.

Fake news

Αυτό που μένει, λοιπόν, είναι να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγματα στην έστω μικρή αλλά σημαντική μερίδα εκείνων που κατανοούν ότι στο βάθος το μεγαλύτερο στοίχημα δεν είναι να σώσουμε πέντε ψώνια δημοσιογράφους που νομίζουν ότι κάτι έχουν να πουν, αλλά το ίδιο το κράτος δικαίου και το πλουραλιστικό δημοκρατικό μας πολίτευμα. Εκείνους που πάντα συνήθιζαν να διαβάζουν έστω μία εφημερίδα καταθέτοντας το ένα ή τα δύο ευρώ που απαιτούνταν. Οι οποίοι σε πληθυσμό 800.000 στην Κύπρο ουδέποτε ξεπέρασαν τους 50-60.000 αναγνώστες.

Κάποιοι απ’ αυτούς καλοπροαίρετα έχουν εξοικειωθεί με την ιδέα ότι η πληροφόρηση που παίρνουν καθημερινά δεν πρέπει να έχει κανένα κόστος. Ότι (πάντα καλοπροαίρετα) οι δημοσιογράφοι πληρώνονται από τις διαφημίσεις ή (κακοπροαίρετα) ότι πληρώνονται από τις κυβερνήσεις και τους πολιτικούς για να τους έχουν στο τσεπάκι τους. Δεν θα το απέκλεια αυτό σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν αποτελεί τον κανόνα.

Τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Στο εξωτερικό κάποια σοβαρά έντυπα το έχουν κατανοήσει και πλέον αγνοούν όλο και περισσότερο τη διασύνδεση των πωλήσεων εντύπων, των κλικ στα σάιτ και της τηλεθέασης με τη διαφήμιση και τα μπάτζετ των εταιρειών.

Όσο καιρό θα υπάρχει αυτή η διασύνδεση τα ΜΜΕ θα κλείνουν ή θα συγκεντρώνονται επικίνδυνα στα χέρια λίγων, οι σωστοί δημοσιογράφοι θα απολύονται, και η πραγματική ενημέρωση θα καταβαραθρώνεται. Αυτό θα επιταχυνθεί στη συνέχεια, όταν και οι διαφημιστές αντιληφθούν ότι η αποδοτικότητα της διαφήμισής τους σε παγκόσμια κυρίως δίκτυα, όπως η Google και το facebook, δεν είναι τόσο μεγάλη όσο νομίζουν. Έρευνα του eBay έδειξε πριν μερικά χρόνια ότι η λογική των key words πίσω από τη διαφήμιση δεν είναι καθόλου αποδοτική. Πριν από δύο χρόνια η «Guardian» αφαίρεσε όλα τα διαφημιστικά της μπάνερ από το Google διότι αυτά εμφανίζονταν ανεξέλεγκτα δίπλα από διαφημίσεις τζιχαντιστικών οργανώσεων. Σύντομα επίσης οι εταιρείες που διαφημίζουν με 5 ή 50 ευρώ στο facebook θα αντιληφθούν ότι τα σοβαρά σποτ καθορίζονται από αυτούς που πληρώνουν περισσότερα και διαφημίζουν συστηματικότερα.

Η τάση στα εθνικά ΜΜΕ πλέον διαμορφώνεται στην τοπικότητα των ειδήσεων αφού τα παγκόσμια δίκτυα είναι πλέον ασυναγώνιστα στις διεθνείς ειδήσεις και στην προσέλκυση διαφημίσεων από τις πολυεθνικές. Αλλά και πάλι το σλόγκαν του Παγκόσμιου Φόρουμ Εκδοτών για τις περιφερειακές εφημερίδες και ΜΜΕ, «getting localized», δεν μπορεί να συνάδει με τη διαφήμιση ως κύριο όχημα βιωσιμότητας. Κι αυτό γιατί ακόμα και οι σοβαρές τοπικές εταιρείες που θέλουν να διαφημιστούν λειτουργούν ως τοκογλύφοι. Παράδειγμα: Δίνουν σε μια εφημερίδα 100 ευρώ διαφήμιση και ζητούν από το διαφημιστικό γραφείο το 50% ως επιστροφή. Επιπλέον το διαφημιστικό γραφείο χρεώνει 35% για τις υπηρεσίες του. Τι μένει; Ένα 15% για τα ΜΜΕ. Αυτή η ανοησία, πέρα από την ανηθικότητα που υποκρύβει, δεν οδηγεί πουθενά.

Σταδιακά, λοιπόν, η σχέση δημοσιογραφίας - διαφήμισης περιορίζεται και αναδύεται η σχέση δημοσιογράφων και εκδοτών με τους αναγνώστες τους. Πρόκειται για μια πολύ πιο υγιή σχέση. Η οποία βέβαια επιβάλλεται να είναι πιο απαιτητική για την εργασία των δημοσιογράφων. Χρειάζονται πιο ποιοτική δουλειά, περισσότερες ώρες εργασίας και δυστυχώς χαμηλότερες προσδοκίες για υψηλότερες απολαβές.

Το νέο περιβάλλον

Αυτό είναι το νέο περιβάλλον, εκτιμώ, στο οποίο θα κληθεί να εργαστεί τα αμέσως επόμενα χρόνια ο δημοσιογράφος και στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Είναι υποχρεωμένος να κτίσει μια σχέση ποιότητας με το αναγνωστικό κοινό. Πρέπει να εξοικειωθεί σε μια κριτική διάδραση με τους αναγνώστες, αλλά και οι αναγνώστες θα πρέπει να σέβονται μια καλή δημοσιογραφική προσέγγιση ακόμα κι όταν διαφωνούν. Αυτή η ζύμωση συνιστά ουσιαστικό εμπλουτισμό στο modus operandi μιας κοινωνίας και εν γένει του δημοκρατικού μας πολιτεύματος.

Μέχρι να δημιουργηθεί ωστόσο αυτή η κουλτούρα συμπόρευσης, η οποία σαφώς εξυπονοεί μερικά ευρώ τον μήνα από τους αναγνώστες και πολύ πιο ποιοτική εργασία από τους δημοσιογράφους, κάποιους θα μας πάρει το ποτάμι.