Τα παιδιά του Σαμψών

Η πρόταση έγινε από εκείνον. «Να γνωριστούμε και να μιλήσουμε», είπε. Ο γιος του Νίκου Σαμψών. Ο Σωτήρης Σαμψών. Πήγα στο ξενοδοχείο Hilton Park Hotel μαζί με τον Ιμπραχίμ Αζίζ. Έκανε πολλή ζέστη εκείνη την ημέρα, αλλά τα κλιματιστικά του ξενοδοχείου αρκούσαν για να δροσίσουν το κλίμα. Πριν από τον Σωτήρη ήρθε η αδελφή του Μίνα. Γνωριστήκαμε, είχε χαμογελαστό πρόσωπο, χιούμορ, αξιαγάπητη και φιλική συμπεριφορά. Της πρόσφερα ένα τσιγάρο «Craven A». «Κάπνιζαν πολύ απ’ αυτό, οι Μακάριος και Παπαδόπουλος», της είπα, «Μάλιστα, για τον Μακάριο τα έφτιαχναν με ειδική παραγγελία». Δεν άργησε να έρθει και ο Σωτήρης. «Μπορώ να σε φιλήσω», με ρώτησε καθώς κάναμε χειραψία. Φυσικά, είπα και ρώτησα εγώ αυτή τη φορά: «Μπορείς να φιλήσεις έναν Τούρκο;» Αστειευτήκαμε. Γελάσαμε. «Είσαι πατριώτης και αγωνίζεσαι για το καλό της πατρίδας σου, ένας από εκείνους που ξέρουν καλύτερα από τον καθένα τι σημαίνει να αδικείσαι», είπε.

Ήθελε να μιλήσει πιο πολύ για το σήμερα, όχι για το χθες. Αλλά το παρελθόν δεν μας άφηνε. «Λένε ότι ο πατέρας μου διέπραξε το έγκλημα στο μπάνιο, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια», είπε. «Εκπλήσσομαι, δεν άκουσα κάτι τέτοιο. Ποιος το λέει; Ξέρω μόνο μια αναφορά στον πατέρα σου σε σχέση με τη δολοφονία των δύο δικηγόρων, του Αϊχάν Χικμέτ και του Αχμέτ Γκιουρκάν. Και αυτό το έγραψε ο δημοσιογράφος Σινασί Μπασαράν. Ο Σινασί ήταν, λέει, αυτός που έβγαλε τις πρώτες φωτογραφίες μετά το έγκλημα. Και ο πατέρας σου Σαμψών, λέει, πήγε στον Σινασί εκείνο το βράδυ, του ζήτησε το φιλμ αυτό και το πήρε. Την επόμενη μέρα η πρώτη σελίδα της «Μάχης», της εφημερίδας που εξέδιδε ο πατέρας σου, ήταν γεμάτη με αυτές τις φωτογραφίες. Ακόμα έχω στο αρχείο μου εκείνη την εφημερίδα», του είπα. Ήταν η πρώτη γνωριμία και πηδούσαμε από το ένα θέμα στο άλλο. Ξαφνικά υπέβαλα μια ερώτηση που με απασχολούσε. «Ο πατέρας σου γνώριζε ότι το πραξικόπημα και η τουρκική στρατιωτική επιχείρηση ήταν σχέδια που είχαν ετοιμαστεί εκ των προτέρων; Δηλαδή, αντιλαμβανόταν ότι το πραξικόπημα είχε γίνει για να προσκαλέσει την Τουρκία εδώ;» «Τόσο ο Μακάριος όσο και ο Καραμανλής και ο Ετζεβίτ γνώριζαν εκ των προτέρων για το πραξικόπημα. Γίνονταν σχέδια ανατροπής της χούντας στην Ελλάδα. Ο ουσιαστικός στόχος ήταν η ανατροπή εκείνης της χούντας. Η Κύπρος χρησιμοποιήθηκε γι’ αυτό, αλλά τα πράγματα βγήκαν εκτός ελέγχου μετά την επέμβαση της Τουρκίας». «Και ο Κίσινγκερ έκανε τα πάντα όπως ο ίδιος ήξερε, έτσι δεν είναι;» είπα. «Ναι, ο Κίσινγκερ έκανε ό,τι ήταν να κάνει», είπε. Και εκείνος πίστευε ότι το πραξικόπημα και η τουρκική στρατιωτική επιχείρηση είχαν ετοιμαστεί μαζί. Υποστήριξε αυτή του την πεποίθηση με την εξής πρόταση: «Μήπως ήταν δυνατόν να ετοιμάσει η Τουρκία έναν στόλο μέσα σε πέντε μέρες και να κινητοποιηθεί;» Κατηγορούσε τον Κληρίδη. «Κατά τη διάρκεια της πενθήμερης προεδρίας του πατέρα μου, δεν είχε επιτύχει ακόμα η τουρκική στρατιωτική επιχείρηση. Είχαν καταφέρει να προχωρήσουν μόνο ένα χιλιόμετρο στην Κερύνεια. Διάβασα τα απομνημονεύματα ενός Τούρκου στρατιωτικού διοικητή. Λέει ότι ο Ντενκτάς είχε ζητήσει ελικόπτερο από την Τουρκία για να σωθεί από την ανεπιτυχή επιχείρηση. Ίσως να το έχετε διαβάσει και εσείς. Η Κύπρος χάθηκε ουσιαστικά κατά την περίοδο Κληρίδη!».

Περιέγραψε ένα ενδιαφέρον γεγονός. Ο πατέρας του Σαμψών, που πολέμησε το 1963 στην Ομορφίτα, έσωσε λέει ένα παιδί τουρκόπουλο που βρισκόταν στην αγκαλιά της μητέρας του. Το παιδί αυτό μεγάλωσε τώρα. Ζει στη Λεμεσό. Παντρεύτηκε και έκανε δικά του παιδιά. Άλλαξε τη θρησκεία του και έγινε χριστιανός. Και έστειλε ένα μήνυμα στον Σωτήρη, λέει. Του είπε: «Ο πατέρας σου μου έσωσε τη ζωή. Τώρα θέλω να βαφτίσω το παιδί μου και θέλω να το βαφτίσεις εσύ». Αφού είχε ανοίξει το θέμα της Ομορφίτας, του υπενθύμισα εκείνη τη γνωστή φωτογραφία. Εκείνη στην οποία ο Σαμψών κρατάει στο ένα χέρι την τουρκική σημαία και στο άλλο όπλο και πίσω του υπάρχουν Τουρκοκύπριοι αιχμάλωτοι. Εκείνη τη φωτογραφία. «Ο μεγάλος μου αδελφός τότε εξέδιδε εφημερίδα. Δημοσίευσε εκείνη τη φωτογραφία βάζοντας τίτλο ‘Μολών Λαβέ’», του είπα. «Μολών Λαβέ» σημαίνει «έλα πάρε την αν μπορείς». Δηλαδή το πήρε αυτό από το στόμα του Σαμψών. «Ξέρεις», μου είπε, «εκείνη η σημαία ακόμα βρίσκεται στο σπίτι μας. Αν θες, σου τη δίδω». Καταπληκτική χειρονομία. Δεν δολοφονήθηκαν οι αιχμάλωτοι που πιάστηκαν στην Ομορφίτα, επιστράφηκαν.

«Κάνετε μνημόσυνο κάθε χρόνο για τον πατέρα σας; Κάνει το κράτος;» τον ρώτησα. «Το κράτος δεν κάνει, αλλά εμείς κάνουμε. Λαμβάνει μέρος και ο πρόεδρος του ΔΗΣΥ Αβέρωφ. Το ΑΚΕΛ δεν λαμβάνει μέρος. Ο Άντρος Κυπριανού συμπεριφέρεται με διπλοπροσωπία. Κάποτε έρχονταν στο σπίτι μας, έπιναν ουίσκι με τον πατέρα μου και μιλούσαν. Τώρα δεν ξέρω γιατί συμπεριφέρεται έτσι. Ο πατέρας μου προστάτευσε και τον Εζεκία Παπαϊωάννου κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος. Δήλωνε ότι δεν θα πειραχτεί έστω και μία τρίχα από τα μαλλιά των Τουρκοκυπρίων και ότι θα συνεχίζονταν οι διαπραγματεύσεις». Ξαφνικά τον ρώτησα: «Σε αποκαλούν μέλος της ΕΟΚΑ Β. Αληθεύει;» Σχεδόν κάγχασε. «Έμεινε ΕΟΚΑ Β Σενέρ;» είπε. Κατά τη γνώμη του, η ελληνική χούντα είχε κάνει το πραξικόπημα, όχι η ΕΟΚΑ Β. «Αλλά η ΕΟΚΑ Β ενήργησε μαζί τους, έτσι δεν είναι;» είπα.
Όταν είπα ότι «Γράφω στην εφημερίδα ’Πολίτης’, αλλά νομίζω ότι οι απόψεις μας διαφέρουν πολύ με τον ’Πολίτη’», μου πρότεινε το εξής: «Δεν θέλεις να γράφεις στη δική μας εφημερίδα τη ’Μάχη’;» «Αν γράψω για τα χωριά Μάραθα, Αλόα και Σανδαλάρη, θα το δημοσιεύσει αυτό η ’Μάχη’»; «Ό,τι θέλεις γράψε. Ξέρω ότι γράφεις όλα όσα θεωρείς δίκαια και άδικα. Κάποτε διαβάζω τα άρθρα σου. Θα δημοσιεύσουμε και για το χωριό Μάραθα». «Μπορεί να έχουμε διαφορετικές απόψεις με τον ’Πολίτη’, αλλά συμπεριφέρονται δημοκρατικά και δημοσιεύουν ό,τι γράφω».

Ο Σωτήρης Σαμψών είναι 54 χρόνων. Η Μίνα είναι ένα χρόνο μικρότερή του. Δεν μπορούν να περάσουν στον βορρά, διότι η τουρκική πλευρά τους ανακήρυξε «ανεπιθύμητα πρόσωπα». Γιατί; Τα παιδιά του Ντενκτάς περνούν στον νότο. Γιατί αυτοί να μην μπορούν να περνούν στον βορρά; Ο Σαμψών έχασε τη ζωή του από καρκίνο το 2001 σε ηλικία 63 χρόνων. Η Μίνα βγάζει από την τσάντα της δύο μικρά πακέτα τυλιγμένα σε ένα χαρτί. Δίδει το ένα σε εμένα και το άλλο στον Ιμπραχίμ. Δύο κομμάτια κέικ. Το έκανε η μητέρα της, λέει. Βγάλαμε και μια αναμνηστική φωτογραφία μαζί. «Δεν υπάρχει πρόβλημα», είπε ο Σωτήρης. Τι πρόβλημα μπορεί να υπάρχει άλλωστε. Ιδού αυτή είναι η Κύπρος…